Ο ρόλος της Φυτοφαγικής Διατροφής στην πρόληψη και θεραπεία του Διαβήτη Τύπου 2

Ο διαβήτης τύπου 2, που αντιπροσωπεύει περίπου το 90% των περιπτώσεων διαβήτη, βρίσκεται πλέον σε διαστάσεις επιδημίας. Σύμφωνα με το Diabetes UK, στο Ηνωμένο Βασίλειο 1 στα 10 άτομα άνω των 40 ετών έχει τώρα διαβήτη τύπου 2 και αυτός ο αριθμός θα έχει υπερδιπλασιαστεί σε 20 χρόνια.

Προβλέπεται ότι μέχρι το 2030, 5,5 εκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν διαβήτη στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το εκτιμώμενο ετήσιο κόστος μόνο της θεραπείας του διαβήτη θα μπορούσε να φτάσει τα 16,9 δισεκατομμύρια λίρες μέχρι το 2035, που θα αντιπροσώπευε το 17% του συνολικού προϋπολογισμού για την υγειονομική περίθαλψη του NHS.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο επιπολασμός του διαβήτη μεταξύ ενηλίκων άνω των 18 ετών έχει αυξηθεί από 4,7% το 1980 σε 8,5% το 2014. Το 2016, εκτιμάται ότι ο διαβήτης ήταν η 7η κύρια αιτία θανάτου. Ο διαβήτης είναι επίσης η κύρια αιτία τύφλωσης, νεφρικής ανεπάρκειας, καρδιακών παθήσεων, εγκεφαλικού και ακρωτηριασμού ποδιών.

Ο διαβήτης τύπου 2 χαρακτηρίζεται από αντίσταση στην ινσουλίνη, όπου το σώμα δεν μπορεί πλέον να ανταποκριθεί στα αυξανόμενα επίπεδα ινσουλίνης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της γλυκόζης στο αίμα.

Τα επίμονα υψηλά επίπεδα γλυκόζης μπορούν να βλάψουν κύτταρα και όργανα. Πρέπει να θυμόμαστε ωστόσο ότι η υψηλή γλυκόζη αίματος είναι το σύμπτωμα και όχι η αιτία του διαβήτη τύπου 2. Τα περισσότερα φάρμακα μειώνουν τη γλυκόζη στο αίμα χωρίς να αναστρέφουν την αντίσταση στην ινσουλίνη.

Η αντίσταση στην ινσουλίνη εμπλέκεται σε μια σειρά από άλλες χρόνιες ασθένειες, όπως η αθηροσκλήρωση και οι καρδιαγγειακές παθήσεις, η άνοια, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών και ακόμη και ο καρκίνος.

Ο διαβήτης τύπου 2 προκαλείται κυρίως από παράγοντες του τρόπου ζωής. Ένα πρότυπο διατροφής δυτικού τύπου, με υψηλή περιεκτικότητα σε ζωικά και επεξεργασμένα τρόφιμα, είναι ο κύριος παράγοντας κινδύνου. Γνωρίζουμε ότι οι φυτικές δίαιτες  μπορούν να μειώσουν σημαντικά τον κίνδυνο διαβήτη.

Στην Adventist Health Study-2, οι vegans είχαν 49% μειωμένο κίνδυνο για εμφάνιση διαβήτη σε σύγκριση με τους μη χορτοφάγους και αυτό αντιπροσώπευε τον χαμηλότερο κίνδυνο από όλα τα πρότυπα διατροφής.

Στη μελέτη EPIC-Oxford, όσοι απέφευγαν το κρέας είχαν περίπου 50% μειωμένο κίνδυνο διαβήτη σε σύγκριση με εκείνους που έτρωγαν τακτικά κρέας. Ωστόσο, το αποτέλεσμα μειώθηκε μόλις τα αποτελέσματα προσαρμόστηκαν για το σωματικό βάρος. Οι ψαροφάγοι είχαν τη χαμηλότερη συχνότητα εμφάνισης διαβήτη, αλλά  πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η ομάδα ήταν μικρή και τα αποτελέσματα στη βιβλιογραφία ήταν ασυνεπή.

Τα συνδυασμένα αποτελέσματα από τη μελέτη Nurses' Health Study και τη μελέτη παρακολούθησης Health Professionals έδειξαν ότι όσοι ακολουθούν μια υγιεινή κατά βάση φυτοφαγική διατροφή που αποτελείται κυρίως από δημητριακά ολικής αλέσεως, φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, σπόρους και ακόρεστα λίπη, έχουν σημαντικά μειωμένο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2.

Μια δίαιτα που έδινε έμφαση στις φυτικές τροφές και ήταν χαμηλή σε ζωικές τροφές συσχετίστηκε με 20% μείωση του κινδύνου για διαβήτη. Η κατανάλωση φυτικής διατροφής που περιλάμβανε ειδικά υγιεινά ολόκληρα φυτικά τρόφιμα συσχετίστηκε με μεγαλύτερη μείωση (34%) στον κίνδυνο διαβήτη, ενώ η υιοθέτηση  φυτοφαγικής διατροφής με υψηλή περιεκτικότητα σε λιγότερο υγιεινά φυτικά τρόφιμα (επεξεργασμένα τρόφιμα και επεξεργασμένα δημητριακά, πατάτες και χυμός φρούτων) συσχετίστηκε με 16% αυξημένο κίνδυνο διαβήτη. Υπήρχε μια σχέση δόσης μεταξύ της κατανάλωσης υγιεινών ολόκληρων φυτικών τροφών και της μείωσης του κινδύνου διαβήτη - όσο περισσότερα φυτικά τρόφιμα καταναλώνονταν τόσο χαμηλότερος ο κίνδυνος.

Η μελέτη υποδηλώνει ότι η αύξηση της πρόσληψης υγιεινών φυτικών τροφών, ενώ η μέτρια μείωση της πρόσληψης ορισμένων ζωικών τροφών, ειδικά των κόκκινων και επεξεργασμένων κρέατος, θα μπορούσε να είναι ευεργετική για την πρόληψη του διαβήτη, χωρίς να χρειάζεται να γίνει κανείς πλήρως χορτοφάγος ή vegan.

Τα δεδομένα από τη μελέτη Nurses’ Health Study και τη μελέτη παρακολούθησης των Επαγγελματιών Υγείας έχουν δείξει σημαντική συσχέτιση μεταξύ της κατανάλωσης κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος και του κινδύνου εμφάνισης διαβήτη τύπου 2. Στη μελέτη, ένα τυπικό μέγεθος μερίδας ήταν 85 γραμμάρια για το μη επεξεργασμένο κόκκινο κρέας, 45 γραμμάρια για ένα χοτ ντογκ, 28 γραμμάρια για 2 φέτες μπέικον ή 45 γραμμάρια για ένα κομμάτι άλλο επεξεργασμένο κόκκινο κρέας.

Για μια μερίδα/ημέρα αύξηση της μη επεξεργασμένης, επεξεργασμένης και συνολικής κατανάλωσης κόκκινου κρέατος, ο κίνδυνος διαβήτη αυξήθηκε κατά 12%, 32% και 14% αντίστοιχα. Όταν εξετάστηκαν οι υποκαταστάσεις τροφίμων, μια μερίδα ξηρών καρπών, γαλακτοκομικών χαμηλών λιπαρών και δημητριακών ολικής αλέσεως την ημέρα που αντικαθιστούσε μια μερίδα κόκκινου κρέατος την ημέρα συσχετίστηκε με 16-35% χαμηλότερο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2.

Στη μελέτη EPIC, κατά τη διάρκεια 10ετούς παρακολούθησης 38.094 συμμετεχόντων, τεκμηριώθηκαν 918 περιπτώσεις διαβήτη τύπου 2. Η κατανάλωση ζωικής πρωτεΐνης, αλλά όχι φυτικής πρωτεΐνης, συσχετίστηκε με αυξημένο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2. Για κάθε 5% των θερμίδων που προέρχονται από ζωική πρωτεΐνη υπήρχε 30% αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης διαβήτη τύπου 2.

Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους μια δίαιτα με υψηλή περιεκτικότητα σε ζωικά και επεξεργασμένα τρόφιμα προάγει την ανάπτυξη διαβήτη τύπου 2.

1. Τα νιτρώδη και τα νιτρικά στο επεξεργασμένο κρέας μετατρέπονται στο έντερο σε νιτροζαμίνες που έχει αποδειχθεί τοξικές για τα βήτα κύτταρα του παγκρέατος και βλάπτουν την ανταπόκριση της ινσουλίνης μέσω της δημιουργίας αντιδραστικών ειδών οξυγόνου και προφλεγμονωδών κυτοκινών.
2. Προηγμένα τελικά προϊόντα γλυκοζυλίωσης — AGEs. Πρόκειται για μια ομάδα ενώσεων που προκαλούν οξειδωτικό στρες. Σχηματίζονται από μια αυθόρμητη χημική αντίδραση μεταξύ ενός αμινοξέος (πρωτεΐνη) και ενός μονοσακχαρίτη (γλυκόζη). Μερικές AGEs παράγονται στο σώμα καθημερινά. Ωστόσο, η διατροφή είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας σχηματισμού AGE (μαζί με τα προϊόντα καπνού). Τα AGEs από τα τρόφιμα παράγονται πιο εύκολα από τρόφιμα πλούσια σε πρωτεΐνες, όταν μαγειρεύονται σε υψηλές θερμοκρασίες και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και με μαγείρεμα σε ξηρή θερμότητα (μικρότερος σχηματισμός AGE όταν υπάρχει νερό/υγρασία).
   Τα τρόφιμα που παράγουν τα περισσότερα AGE είναι τηγανητά και επεξεργασμένα τρόφιμα, καθώς και τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Οι μη επεξεργασμένες ολόκληρες φυτικές τροφές, όπως τα φρούτα, τα λαχανικά, τα δημητριακά ολικής αλέσεως και τα όσπρια, δημιουργούν τη μικρότερη ποσότητα AGEs. Τα AGE συνδέονται με την αντίσταση στην ινσουλίνη, τη φλεγμονή και το οξειδωτικό στρες και ως εκ τούτου εμπλέκονται στην παθογένεση του διαβήτη τύπου 2.
3. Τα υψηλότερα επίπεδα αμινοξέων διακλαδισμένης αλυσίδας (BCAA) στο αίμα - λευκίνη, ισολευκίνη και βαλίνη - σχετίζονται με αντίσταση στην ινσουλίνη και αυξημένο κίνδυνο διαβήτη τύπου 2. Τα BCAA βρίσκονται σε υψηλότερες ποσότητες σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης - ιδιαίτερα στο κόκκινο κρέας και στα γαλακτοκομικά.
4. Η υψηλή κατανάλωση κορεσμένου λίπους έχει ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση λίπους στα κύτταρα των μυών και του ήπατος, γεγονός που προκαλεί αντίσταση στην ινσουλίνη. Η κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών οδηγεί επίσης σε οξειδωτικό στρες και μιτοχονδριακή δυσλειτουργία, η οποία συμβάλλει στην αντίσταση στην ινσουλίνη. Οι κύριες πηγές κορεσμένων λιπαρών είναι το κρέας, τα γαλακτοκομικά και τα επεξεργασμένα τρόφιμα.
5. Ο αιμικός σίδηρος στο κόκκινο κρέας (στην αιμοσφαιρίνη και τη μυοσφαιρίνη) είναι ένα προοξειδωτικό που συμβάλλει στο οξειδωτικό στρες των κυττάρων και μπορεί να οδηγήσει σε αντίσταση στην ινσουλίνη.
6. Η χολίνη και η καρνιτίνη που υπάρχουν στο κρέας και τα αυγά μετατρέπονται από τη μικροχλωρίδα του εντέρου σε τριμεθυλαμίνη (TMA), την οποία το συκώτι στη συνέχεια μετατρέπει σε οξείδιο τριμεθυλαμίνης (TMAO). Το TMAO έχει εμπλακεί στην ανάπτυξη αντίστασης στην ινσουλίνη.
7. Μια δίαιτα πλούσια σε κρέας και επεξεργασμένα τρόφιμα και χαμηλή σε φυτικές ίνες έχει ως αποτέλεσμα ένα διαταραγμένο μικροβίωμα του εντέρου. Αυτό συμβάλλει στην αντίσταση στην ινσουλίνη και στην απορρύθμιση της γλυκόζης.

Πώς οι φυτικές δίαιτες προλαμβάνουν τον διαβήτη

Τα οφέλη των φυτικών τροφών για την πρόληψη του διαβήτη οφείλονται στην υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες, τον χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη ορισμένων φυτικών τροφών, τα υψηλά επίπεδα φυτοθρεπτικών συστατικών και αντιοξειδωτικών και τα χαμηλά επίπεδα κορεσμένων λιπαρών. Αντιοξειδωτικά όπως οι πολυφαινόλες μπορεί να αναστείλουν την απορρόφηση γλυκόζης, να διεγείρουν την έκκριση ινσουλίνης, να μειώσουν την ηπατική παραγωγή γλυκόζης και να ενισχύσουν την πρόσληψη γλυκόζης.

Οι φυτικές ίνες διατηρούν ένα πιο σταθερό επίπεδο σακχάρου στο αίμα και ζυμώνονται από τα εντερικά βακτήρια για να παράγουν λιπαρά οξέα βραχείας αλυσίδας, τα οποία βελτιώνουν επίσης την απόκριση γλυκόζης, τη σηματοδότηση της ινσουλίνης και την ευαισθησία στην ινσουλίνη. Οι φυτικές ίνες μειώνουν την ενεργειακή πυκνότητα των τροφίμων, προάγουν τον κορεσμό και έχουν συσχετιστεί με τη διατήρηση ενός πιο υγιούς βάρους, το οποίο με τη σειρά του προάγει την ευαισθησία στην ινσουλίνη.

Επιπλέον, τα γεύματα με βάση τα φυτά έχουν ως αποτέλεσμα αυξημένη μεταγευματική ινκρετίνη και έκκριση ινσουλίνης σε σύγκριση με ένα γεύμα με βάση το κρέας, υποδηλώνοντας ότι οι φυτικές δίαιτες μπορεί να είναι ικανές να βελτιώσουν τη λειτουργία των βήτα κυττάρων του παγκρέατος σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2. Οι ορμόνες ινκρετίνης είναι μια ομάδα ορμονών του εντέρου που απελευθερώνονται μετά το φαγητό και προάγουν τις επιδράσεις της ινσουλίνης, μειώνοντας έτσι τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα. Σε άτομα με διαβήτη τύπου 2, αυτή η επίδραση της ινκρετίνης μειώνεται ή απουσιάζει.

Διαχείριση του διαβήτη τύπου 2 με φυτοφαγική διατροφή

Τώρα γνωρίζουμε ότι υπάρχει μια σειρά από διατροφικές προσεγγίσεις που μπορούν να αναστρέψουν τον διαβήτη τύπου 2. Οι περισσότερες από αυτές τις προσεγγίσεις βασίζονται στην απώλεια βάρους, με όσο περισσότερο βάρος επιτυγχάνεται τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα αναστροφής του διαβήτη τύπου 2.

Είναι αξιοσημείωτο ότι μια δίαιτα πλούσια σε υδατάνθρακες και φυτικές ίνες μπορεί να αναστρέψει τον διαβήτη τύπου 2 ακόμη και αν δεν υπάρξει απώλεια βάρους. Όταν επικεντρώνετε τη διατροφή σας σε ολόκληρα φυτικά τρόφιμα, αντιστρέφετε τη βασική αιτία - την αντίσταση στην ινσουλίνη - που προκαλείται κυρίως από τη συσσώρευση λίπους στους μυς και τα ηπατικά κύτταρα.

Το πρόβλημα με τη διατροφική προσέγγιση χαμηλών υδατανθράκων είναι ότι τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα θα μειωθούν μέσω της αποφυγής των υδατανθράκων, αλλά αυτό δεν αναστρέφει την αντίσταση στην ινσουλίνη, εκτός εάν υπάρξει σημαντική απώλεια βάρους. Μια προσέγγιση πολύ χαμηλών θερμίδων, όπως διερευνήθηκε στη δοκιμή DIRECT, μπορεί να είναι αποτελεσματική, αλλά τελικά θα είναι επιτυχής μακροπρόθεσμα μόνο εάν οι ασθενείς μεταβούν σε υγιεινή, βιώσιμη, φυτική διατροφή.

Υπάρχει τώρα μια σειρά από μελέτες που καταδεικνύουν την αποτελεσματικότητα μιας υγιεινής vegan διατροφής  για τη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2. 

Μια τυχαιοποιημένη μελέτη μιας δίαιτας vegan χαμηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, χωρίς έλεγχο μερίδων ή θερμίδων, οδήγησε σε καλύτερο γλυκαιμικό έλεγχο, με μείωση της ανάγκης για φάρμακα και ινσουλίνη, σε σύγκριση με τη δίαιτα της Αμερικανικής Διαβητολογικής Εταιρείας. Οι χορτοφαγικές δίαιτες έχουν αποδειχθεί ότι αντιστρέφουν την αντίσταση στην ινσουλίνη. Σε μια συστηματική ανασκόπηση, μια διατροφή με βάση τα φυτά αποδείχθηκε ότι όχι μόνο βελτιώνει το βάρος και τον γλυκαιμικό έλεγχο, αλλά συνδέθηκε με βελτιωμένη ψυχολογική υγεία και ποιότητα ζωής.

Τα στοιχεία για τις φυτικές δίαιτες είναι αρκετά ισχυρά ώστε η Αμερικανική Ένωση Κλινικών Ενδοκρινολόγων και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ενδοκρινολογίας , συνιστούν μια φυτική διατροφή ως την πρώτη και κύρια διατροφική παρέμβαση για ασθενείς με διαβήτη τύπου 2. Η Canadian Diabetes Association υποστηρίζει επίσης τη χρήση φυτικής διατροφής για τη διαχείριση του διαβήτη.

Η ύφεση θα πρέπει να είναι ο στόχος της θεραπείας και το Αμερικανικό Κολλέγιο Ιατρικής (ACLM) έχει δημοσιεύσει μια θέση σχετικά με τη διαχείριση του διαβήτη τύπου 2, υποστηρίζοντας μια διατροφική προσέγγιση με βάση τη φυτοφαγική διατροφή.

Πιο πρόσφατα, μια δήλωση εμπειρογνωμόνων από το ACLM, που εγκρίθηκε από έναν αριθμό οργανισμών υγείας στις ΗΠΑ, επιβεβαίωσε ότι η βέλτιστη διατροφική προσέγγιση για την ύφεση του διαβήτη είναι αυτή που δίνει έμφαση σε αυξημένες  φυτικές ίνες, ολόκληρα τρόφιμα με ελάχιστη κατανάλωση κρέατος και άλλα ζωικά προϊόντα.

Τα δεδομένα που υποστηρίζουν μια κυρίως φυτική διατροφή που αποτελείται από ελάχιστα επεξεργασμένες ολόκληρες φυτικές τροφές για την πρόληψη και τη θεραπεία του διαβήτη τύπου 2 είναι πλέον συντριπτικά. Φυσικά, άλλοι παράγοντες του τρόπου ζωής είναι σημαντικοί για την πρόληψη του διαβήτη τύπου 2, όπως η τακτική σωματική δραστηριότητα, η καλή ποιότητα ύπνου και η διαχείριση του στρες. 

Δέσποινα Μαρσέλου, Διατροφολόγος - Διαιτολόγος, Εξωτερική Επιστημονική Συνεργάτιδα, Τμήμα Vegan Maternity