Διαλειμματική νηστεία: Μύθοι και Αλήθειες

Λίγα λόγια για την νηστεία

Η λέξη νηστεία προέρχεται από το αρνητικό μόριο «νη » και από το αρχαίο ελληνικό ρήμα «ἐσθίω», δηλαδή «τρώω». Σημαίνει την πλήρη αποχή από κάθε τροφή, την ασιτία. Περίοδοι εκούσιας νηστείας με αποχή από ορισμένα είδη τροφών και ποτών (ή και με πλήρη αποχή από κάθε τροφή) καταγράφονται ιστορικά εδώ και χιλιετίες, ως πρακτική που σχετίζεται με λαϊκές παραδόσεις, πολιτισμούς, πολιτικές, θρησκευτικές ή πνευματικές τελετουργίες.

Ο Πλάτωνας, ο Ιπποκράτης, ο Αριστοτέλης, ο Σωκράτης και πολλοί άλλοι μεγάλοι φιλόσοφοι ή θεραπευτές αναγνώριζαν τη συμβολή της νηστείας στην καλή υγεία και επίσης την εφάρμοζαν ως θεραπευτικό μέσο.

Η νηστεία για ιατρικούς λόγους (θεραπευτική νηστεία – Fasting Therapy) έχει μακρά παράδοση στην Ευρώπη. Στην παραδοσιακή ευρωπαϊκή ιατρική, αποτελούσε μια καθιερωμένη μέθοδο θεραπείας από την αρχαία ελληνική Ιπποκρατική Σχολή. Έκτοτε, τη σύστηναν οι περισσότερες από τις πιο παλιές ευρωπαϊκές ιατρικές σχολές για τη θεραπεία πλήθους οξέων και χρόνιων ασθενειών.

Στην Ευρώπη, χάρη στη δουλειά γιατρών όπως ο Otto Buchinger, ο Kraus και ο Franz-Xaver Mayr, η ιατρική (θεραπευτική) νηστεία άρχισε να προσελκύει έναν αυξανόμενο αριθμό ασθενών από το 1950 και μετά.

Διαλειμματική Νηστεία (Intermittent Fasting)

Η διαλειμματική νηστεία αποτελεί έναν από τους κύριους τύπους θεραπευτικής νηστείας, με τις άλλες να είναι η απόλυτη νηστεία (total fasting), η τροποποιημένη θεραπευτική νηστεία (modified therapeuting fasting) και οι δίαιτες που μιμούνται τη νηστεία (fasting mimicking Diets, FMDs). 

Χαρακτηρίζεται από

Α) Εναλλαγή περιόδων ασιτίας ή μειωμένης θερμιδικής πρόσληψης κατά 60-70% και ημερών ελεύθερης σίτισης (η βάση για τη δημοφιλή δίαιτα 5:2, aka Alternate day fasting, ADF), 

Β) Χρονικός περιορισμός στη λήψη τροφής μέσα στην ίδια ημέρα (Time-restricted feeding, TRF), μέθοδος που προϋποθέτει τον περιορισμό κατανάλωσης τροφών σε συγκεκριμένες περιόδους του 24ώρου, συνήθως για διάστημα από 8 (η λεγόμενη 16:8 νηστεία) έως 12 ώρες την ημέρα.

Οι δύο πρώτοι ιατροί, που πρωτοανέφεραν ευεργετικά οφέλη για την υγεία από οποιοδήποτε τύπο περιοδικής μείωσης των θερμίδων, αντίστοιχα και της διαλειμματικής νηστείας, ήταν ο Αμερικανός Edward Hooker Dewey (1837–1904) ο οποίος στις αρχές του 19ου αιώνα προτιμούσε την καθημερινή νηστεία μέχρι αργά το μεσημέρι και ο Γάλλος ιατρός Guillaume Guelpa (1850–1930) ο οποίος στις αρχές του 20ου αιώνα εφάρμοζε συνεχιζόμενους κύκλους νηστείας για 2–5 ημέρες, συνοδευόμενη από τρόφιμα φυτικής προέλευσης για 12–15 ημέρες.

Κατόπιν πληθώρας πειραματικής έρευνας όσον αφορά την μείωση της θερμιδικής πρόσληψης τα τελευταία χρόνια, ορισμένες μέθοδοι εναλλακτικής και διαλείπουσας νηστείας καταρτίστηκαν και μετατράπηκαν σε κλινική έρευνα και πρακτική στον άνθρωπο.

Σήμερα, εφαρμόζεται συνήθως η εναλλαγή περιόδων ασιτίας (AFD, every-other-day diet) ή σχήματα με σταθερούς συνδυασμούς (π.χ., 5 ημέρες ελεύθερη σίτιση/ 2 ημέρες ασιτίας ή μειωμένης θερμιδικής πρόσληψης ή 25 ημέρες ελεύθερη σίτιση/ 5 ημέρες ασιτίας ή μειωμένης θερμιδικής πρόσληψης). 

Αλήθειες

1. H χρόνια διαλειμματική νηστεία μειώνει την κοιλιακή παχυσαρκία και είναι πιθανόν να έχει δράση πρόληψης του καρκίνου και να πυροδοτεί την αντικαρκινική ανοσία! Πράγματι επιδημιολογικές μελέτες σε ζώα και ανθρώπους ενισχύουν την ανωτέρω άποψη. 
2. Αυξανόμενα στοιχεία από πληθώρα επιδημιολογικών μελετών υποστηρίζουν τα οφέλη της νηστείας στη θεραπεία για την επιβράδυνση ή την πρόληψη των περισσότερων χρόνιων εκφυλιστικών και χρόνιων φλεγμονωδών νόσων, αλλά και στην βελτίωση της αντίστασης της ινσουλίνης ανεξαρτήτως της απώλειας βάρους. 
3. Η διαλειμματική νηστεία (η οποία μπορεί να αποτελείται από πολλαπλά διαφορετικά πρωτόκολλα) αποτελεί μια ασφαλή εναλλακτική στην κλασσική υποθερμιδική δίαιτα, με παρόμοια αποτελέσματα όσον αφορά την απώλεια βάρους. Παρόλα αυτά θα πρέπει να τονιστεί ότι, οι επιδράσεις της διαλειμματικής νηστείας στο βάρος σχετίζονται άμεσα με την μείωση των θερμίδων και όχι με τις μεταβολικές επιδράσεις της νηστείας. 
4. Η διαλειμματική νηστεία είναι σαφώς μη βιώσιμη μακροπρόθεσμα και οδηγεί σε υψηλότερα ποσοστά παραίτησης. Αποτελεί μια αλήθεια, η οποία αξίζει να σημειωθεί.

Μύθοι

1. Η διαλειμματική νηστεία προκαλεί μεγαλύτερη απώλεια βάρους από την κλασσική υποθερμιδική δίαιτα (traditional caloric energy restriction, CER). Η συγκεκριμένη θεωρία έχει ακυρωθεί από πειραματικές μελέτες σε ζώα και ανθρώπους. Αντιθέτως, η διαλειμματική νηστεία, σύμφωνα με τα πρόσφατα δεδομένα, είναι συγκρίσιμη με την CER και αποτελεί μια καλή εναλλακτική όσον αφορά την απώλεια βάρους. 
2. Η διαλειμματική νηστεία μπορεί να οδηγήσει σε υπερφαγία τις επόμενες ημέρες και να πυροδοτήσει διατροφικές διαταραχές. Η αλήθεια είναι ότι η διαλειμματική νηστεία δεν οδηγεί σε υπερφαγικά επεισόδια και διατροφικές διαταραχές. Παρόλα αυτά, άτομα με ιστορικό διατροφικών διαταραχών έχουν αποκλειστεί από τη διεξαγωγή κύριων μελετών και τέτοιοι τύποι νηστειών δεν συνιστώνται στις συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες.
3. Η διαλειμματική νηστεία συσχετίζεται με την εξασθένιση της αύξησης της όρεξης που συνήθως συνοδεύει την απώλεια βάρους. Συγκεκριμένα με βάση πρόσφατη μετα-ανάλυση (metatanalysis), η διαλειμματική νηστεία δεν σχετίζεται με μειωμένη πείνα, αίσθημα κορεσμού και επιθυμίας για φαγητό,  σε σχέση με παρεμβάσεις κλασσικών υποθερμιδικών διαιτών. 

Χριστίνα Κωστάρα, Διατροφολόγος – Διαιτολόγος, Επιστημονική Συνεργάτιδα Τμήματος Διατροφικής Υποστήριξης - Διαιτολογίας, ΙΑΣΩ Γενική Κλινική