Πώς είναι άραγε να είσαι ερωτευμένος με έναν άνθρωπο, να γνωρίζεις βαθιά μέσα σου πως έχεις βρει το άλλο σου μισό, αλλά να μην μπορείς να ολοκληρώσεις την υπέροχη σχέση σου, φέρνοντας στον κόσμο ένα παιδί;

Το ερώτημα αυτό δεν τίθεται σε κάποια φιλοσοφική βάση. Είναι, αντιθέτως, βγαλμένο από την ίδια τη ζωή, όπως όλες οι ιστορίες που σε κάνουν να κλαις ή να χαμογελάς, όταν διαπιστώνεις πως το μεγαλείο του ανθρώπου αλλάζει πλέον, όχι την εικόνα, αλλά την ίδια την πραγματικότητα.

Τα παραπάνω μου δημιουργήθηκαν ως άτακτες σκέψεις στο μυαλό μου, καθώς ανέσυρα στη μνήμη ιστορίες ζευγαριών που έκαναν τεράστιες προσπάθειες για να αποκτήσουν ένα παιδί. Θυμήθηκα συζητήσεις, ξενύχτια, πίκρες και χαρές φίλων και γνωστών, όταν κατάφεραν –κάποιοι εξ αυτών- να ακούσουν τελικά το κλάμα του νεογέννητου.

Αφορμή για αυτή μου τη «βουτιά μνήμης» ήταν η πρόσκληση-πρόκληση να μιλήσω με τον κ. Βαγγέλη Παπανικολάου, ενός εκ των ιδρυτών της Assisting Nature, και εκ των ελαχίστων εξειδικευμένων επιστημόνων στη χώρα, επάνω στον τομέα της ανθρώπινης υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Ο κ. Παπανικολάου μετά την παραμονή του στις Βρυξέλλες, στο «νούμερο ένα» κέντρο εξωσωματικής στην Ευρώπη, και το πέρασμά του από την Αμερική, βρέθηκε μέσω της Θεσσαλονίκης στη Λάρισα και από την πρώτη του νέου έτους έχει ξεκινήσει τη λειτουργία ενός υπερσύγχρονου κέντρου υποβοηθούμενης αναπαραγωγής εντός του ΙΑΣΩ Θεσσαλίας.

«Η συνεργασία της Assisting Nature με το ΙΑΣΩ Θεσσαλίας είναι μια συνεργασία υψηλών ευρωπαϊκών προδιαγραφών», μου εξηγεί ο ίδιος καθώς κάθομαι απέναντί του και μου δίνει την καλύτερη πάσα για να πιάσουμε το νήμα από την αρχή, σε μια κουβέντα που τα όρια της αποτυχίας με την επιτυχία αλλάζουν κυριολεκτικά τη ζωή κάποιων ανθρώπων…

Γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε, κατ’ αρχήν, με την γυναικολογία;

Επέλεξα να γίνω γυναικολόγος γιατί ήθελα να ασχοληθώ με την ανθρώπινη αναπαραγωγή. Ήθελα να δώσω λύση στο «αδιέξοδο». Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που αν ξεκινούσα τώρα την καριέρα μου, να είχα ως επιστημονικό μου πεδίο τον καρκίνο. Με ενδιαφέρουν όλα αυτά που πολλοί τα θεωρούν «άλυτα». Κι αυτό γιατί πιστεύω πως τίποτα δεν είναι άλυτο.

Ποια είναι η εξειδίκευση σας;

Είμαι εξειδικευμένος και πιστοποιημένος από το European Board College of Obstetricians and Gynecologists στην ανθρώπινη αναπαραγωγή. Δεν υπάρχουν πάνω από δέκα επιστήμονες στην Ελλάδα που έχουμε την εξειδίκευση αυτή. Με βάση αυτή μου την εξειδίκευση το 2007 αποφάσισα να επιστρέψω στην Ελλάδα και να ασχοληθώ με το Πανεπιστήμιο. Το 2020 εκλέχθηκα Επίκουρος καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και είμαι επίσης επισκέπτης Λέκτορας στο Yale. Το 2012 προέκυψε η ιδέα του Assisting Nature και το 2013 πραγματοποιήθηκε σε έναν εξαιρετικό χώρο στη Θεσσαλονίκη. Σήμερα κομίζουμε στη χώρα μας ό,τι πιο σύγχρονο και καινούργιο παράγεται στην επιστήμη καθ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών.

Τι σημαίνει όταν λέμε «απόλυτη εξειδίκευση» στην εξωσωματική;

Η γυναικολογία ως ειδικότητα έχει τρεις επίσημες εξειδικεύσεις: τη γυναικολογική ογκολογία, την εμβρυομητρική ιατρική και την υποβοηθούμενη αναπαραγωγή. Η ομάδα μας διαθέτει επιστήμονες με εξειδικευμένες σπουδές και διδακτορικά πάνω στην υποβοηθούμενη ανθρώπινη αναπαραγωγή, εστιάζοντας αποκλειστικά και μόνο πάνω στο κομμάτι αυτό.

Τι σημαίνει ο όρος «υποβοηθούμενη ανθρώπινη αναπαραγωγή»;

Αναφερόμαστε σε ένα σύνθετο «παζλ», που ξεκινάει από το πιο απλό μέτρο υποβοήθησης, δηλαδή όταν παρακολουθούμε την ωορρηξία προκαλώντας επαφές σε συγκεκριμένες μέρες του γυναικείου κύκλου, το μέτριο μέτρο υποβοήθησης που είναι η σπερματέγχυση και φυσικά η εξωσωματική γονιμοποίηση που είναι και η μεγαλύτερη ανακάλυψη. Στην εξωσωματική γονιμοποίηση έχουν αναπτυχθεί πλέον σύγχρονες τεχνικές τις οποίες και εφαρμόζουμε.

Ποιο είναι το ποσοστό επιτυχίας, ακολουθώντας κάποια από τις τρεις μεθόδους;

Το ποσοστό της επιτυχίας καθορίζεται από την ηλικία της γυναίκας. Κάτω των 35 ετών το ποσοστό γέννησης είναι 50%. Δηλαδή με την πρώτη προσπάθεια μένουν έγκυες οι μισές. Στις ηλικίες 36-39 το ποσοστό γεννήσεων (Life Birth Rate) ανέρχεται στο 35%, στην ηλικία των 40 ετών το ποσοστό ανέρχεται στο 20%, στα 41 το ποσοστό είναι 15%, στα 42 είναι 10%, στα 43 είναι 5%, στα 44 είναι 3% και στα 45 είναι κάτω από 1%. Μετά τα 46 είναι μόνο με δανεικά ωάρια.

Το ένα κριτήριο λοιπόν της επιτυχίας είναι η ηλικία του ωαρίου, το δεύτερο κριτήριο είναι τα φαρμακευτικά πρωτόκολλα τα οποία και θα οδηγήσουν τη γυναίκα στην παραγωγή των όσο το δυνατόν καλύτερων γαμετών και ο τρίτος παράγοντας επιτυχίας είναι η τεχνογνωσία και η ικανότητα του ανθρώπινου δυναμικού ενός εμβρυολογικού εργαστηρίου.

Ο «πυρηνικός αντιδραστήρας» ενός κέντρου εξωσωματικής είναι το εργαστήριο και συγκεκριμένα ο ανθρώπινος παράγοντας. Είναι πάντα αυτός οι παράγοντας που κάνει τη διαφορά. Άλλωστε, στην εξωσωματική διαδικασία μιλάμε για το μοναδικό «ταγκό» που χορεύεται με τέσσερις παρτενέρ: τον γιατρό, τον εμβρυολόγο και το ζευγάρι. Πρέπει και οι τέσσερις να συνεργάζονται αρμονικά.

Πλέον, έχοντας μπει η ανθρωπότητα στο έτος 2021, πόσες πιθανότητες έχει ένα ζευγάρι, ανεξαρτήτως ηλικίας και κατάστασης, να αποκτήσει παιδί;

Το 99% μπορεί να γίνουν γονείς. Να γίνουν γονείς είτε με τα δικά τους ωάρια και το δικό τους σπέρμα (80%), με δανεικά ωάρια ή δανεικό σπέρμα (15%) και ένα 3% με παρένθετη μήτρα. Πρακτικά ούτε (1%) είναι το ποσοστό που μένει χωρίς τη δυνατότητα να κάνουν παιδί.

Τι είναι αυτό που δεν έχει αντιμετωπίσει ακόμα η επιστήμη στον τομέα σας;

Δεν υπάρχει τίποτα που να μην μπορεί να αντιμετωπιστεί. Ακόμα και σε γυναίκες με έλλειψη μήτρας πλέον έχει επιτευχθεί η μεταμόσχευση μήτρας

Ποια ήταν η περίοδος –χρονικά- όπου πραγματοποιήθηκε η «έκρηξη» της επιστήμης σας;

Τη δεκαετία του 1980 βρέθηκε η εξωσωματική και το 1990-1991 η μικρογονιμοποίηση που έδωσε την τεράστια ώθηση, καθώς μέχρι εκείνο το σημείο τα αποτελέσματα ήταν φτωχά. Η μεγάλη βελτίωση ήρθε μετά το 2000, καθώς καταφέραμε να βελτιώσουμε πολύ τις συνθήκες μέσα στα εργαστήρια με την καλλιέργεια βλαστοκύστεων. Το 2008 τελειοποιήσαμε τη μέθοδο κατάψυξης με μια καινούργια τεχνική που ονομάζεται vitrification (υαλοποίηση).  Με τη μέθοδο αυτή έγιναν τέλειες οι συνθήκες κατάψυξης των εμβρύων καθώς και για τα ωάρια.

Πόσα περιστατικά έχετε διαχειριστεί μέχρι σήμερα;

Στις Βρυξέλλες διαχειριζόμασταν 5.000 εξωσωματικές το χρόνο. Αν προσθέσεις και την ελληνική μου εμπειρία, νομίζω όπως είναι πάνω από 10.000 τα ζευγάρια και στην κλινική μας, από το 2013 δηλαδή μέχρι και σήμερα, είναι πάνω από 1000 τα παιδιά που έχουν δει το φως του κόσμου.

Ποια είναι η προσδοκία σας για τη Θεσσαλία, δεδομένης πλέον της συνεργασίας σας με το ΙΑΣΩ Θεσσαλίας;

Το ίδιο, δηλαδή το τεράστιο ποσοστό επιτυχίας, προσδοκούμε να πετύχουμε και στη Θεσσαλία, που είναι μια μεγάλη γεωγραφική περιοχή της Ελλάδας και η οποία τόσα χρόνια στερούνταν ένα κέντρο αντίστοιχο των μονάδων του εξωτερικού και ισάξιο της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης. Η συνεργασία του ΙΑΣΩ Θεσσαλίας με την Assisting Nature είναι μια συνεργασία ευρωπαϊκού επιπέδου.

Ποιο είναι το όραμα σας με βάση αυτή τη συνεργασία;

Να είμαστε η πρώτη επιλογή των Θεσσαλών που θέλουν να κάνουν παιδί. Να μην χρειάζεται πλέον όλοι αυτοί οι άνθρωποι να ταξιδεύουν είτε στη Θεσσαλονίκη, είτε στην Αθήνα. Να μην χρειάζεται να δαπανούν ένα σωρό χρήματα και χρόνο για τις μετακινήσεις και για τη διαμονή και να μην επιβαρύνονται ψυχολογικά με επιπλέον άγχος. Εδώ θα μπορούν πλέον όλοι να απολαμβάνουν όλες τις εξειδικευμένες υπηρεσίες που μπορούν να βρουν στα μεγαλύτερα κέντρα εξωσωματικής.

Η λειτουργία του Κέντρου έχει ξεκινήσει;

Ναι, ξεκινήσαμε 1η Ιανουαρίου.

Αν αυτή μας την κουβέντα την επαναλάβουμε σε πέντε χρόνια από τώρα, τι θα ήταν αυτό που θα θέλατε να μπορείτε να μου πείτε τότε; Για ποιο πράγμα θα θέλατε να είστε περήφανος;

Θα σας εξηγήσω, πρώτα, για ποιον λόγο είμαι ήδη περήφανος: Η συνεργασία μας με το ΙΑΣΩ Θεσσαλίας επίλεκτο μέλος του μεγαλύτερου ομίλου ιατρικών υπηρεσιών στην Ελλάδα, προσδίδει στο κέντρο μας την απόλυτη ασφάλεια στη διενέργεια την ιατρικών πράξεων.  Επιπλέον, στο εξειδικευμένο μας κέντρο, σε κάθε βήμα της διαδικασίας, από την πρώτη επίσκεψη μέχρι τη σύλληψη, διασφαλίζεται η απόλυτη διαφάνεια, η ιχνηλασιμότητα και η ταυτοποίηση των γενετικών δειγμάτων με τη χρήση του πλέον σύγχρονου συστήματος ταυτοποίησης των γαμετών RI Witness.

Είναι ένα μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα που αποκτούν πλέον όλοι οι κάτοικοι της Θεσσαλίας και της Κεντρικής Ελλάδας, χωρίς να χρειαστεί να μετακινηθούν.

Σε πέντε χρόνια λοιπόν, θα είμαι περήφανος αν θα έχουμε διαπιστώσει πως αυτός ο χώρος δεν μας χωρούσε και έπρεπε να επεκταθούμε. Επίσης μετά από πέντε χρόνια, θα είμαι ικανοποιημένος και χαρούμενος αν έχουμε καταφέρει να έχουμε και στη Θεσσαλία την ίδια επιτυχία κάνοντας   πραγματικότητα το όνειρο για την απόκτηση ενός παιδιού σε κάθε ζευγάρι που θα μας επισκεφθεί.

Ποιος είναι ο ρόλος του κράτους σε όλο αυτό; Η πολιτεία βοηθάει τα ζευγάρια που θέλουν να τεκνοποιήσουν;

Το κράτος χορηγεί δωρεάν τα φάρμακα της εξωσωματικής για τέσσερις προσπάθειες. Ο αγώνας όλων μας, των επιστημόνων που ασχολούνται με την εξωσωματική είναι να ανεβάσουμε τα ποσά αυτά και να τα φέρουμε στο ευρωπαϊκό επίπεδο, φτάνοντας δηλαδή το ποσοστό της επιδότησης στο 80%, κάτι που θα έπρεπε να γίνεται εδώ και χρόνια, αν σκεφτεί κανείς το πρόβλημα της υπογεννητικότητας στην Ελλάδα. Είναι ντροπή να είμαστε στο θέμα αυτό ουραγοί στην Ευρώπη. Φυσικά και είναι θετικό που το κράτος χορηγεί δωρεάν τα απαραίτητα φάρμακα, ωστόσο θα πρέπει να προσχωρήσει άμεσα και στην επιδότηση της όλης διαδικασίας. Στην Ευρώπη επιδοτούν από τρεις έως έξι προσπάθειες εξωσωματικής με στόχο να αφαιρέσουν από τα ζευγάρια που θέλουν να τεκνοποιήσουν και τον οικονομικό βραχνά.

Η διαδικασία της εξωσωματικής ενέχει περισσότερους κινδύνους για τη γυναίκα απ’ ότι μια φυσική διαδικασία τεκνοποίησης;

Η μόνη διαφορά είναι πως με τη διαδικασία της εξωσωματικής καθιστούμε έγκυες γυναίκες μεγαλύτερες των 42 ετών, και εκεί αυξάνονται κάποιοι κίνδυνοι, όπως της προωρότητας ή της προεκλαμψίας. Αυξάνεται δηλαδή ο κίνδυνος των μαιευτικών επιπλοκών καθώς το ανθρώπινο σώμα δεν είναι δομημένο για τεκνοποίηση χωρίς περιορισμούς. Επίσης ο μύθος των πρώτων ετών, πως δηλαδή τα φάρμακα που χρησιμοποιούμε στην εξωσωματική μπορεί να προκαλέσουν την εμφάνιση καρκίνου στις γυναίκες, έχει καταρριφθεί παντελώς από σχετικές επιστημονικές έρευνες.

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σας αναφέρω πως στην Assisting Nature σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο στις Βρυξέλλες κατορθώσαμε να δημιουργήσουμε ένα πρωτόκολλο το οποίο εκμηδένισε τη μοναδική επιπλοκή που είχε η εξωσωματική, την υπερδιέγερση των ωοθηκών. Εμείς ως Κέντρο έχουμε 0% ποσοστό υπερδιέγερσης ωοθηκών, όταν πριν χρόνια το ποσοστό αυτό έφτανε στο 5-10%. Τώρα πλέον ασχολούμαστε με τις πολύδυμες κυήσεις ώστε να αντιμετωπιστεί το ενδεχόμενο μακροπρόθεσμης νοσηρότητας στα παιδιά.

Ποια είναι τα ηθικά διλήμματα που αντιμετωπίζετε στη διαδικασία της εξωσωματικής;

Τα ηθικά διλήμματα, φιλοσοφικής βάσης, τίθενται κατά κύριο λόγο στο ζήτημα των δανεικών γαμετών. Εκεί και ο άντρας και η γυναίκα έχουν ενστάσεις. Στο μυαλό τους θεωρούν πως το DNA της μητέρας ή του πατέρα είναι το καλύτερο στον κόσμο και ως εκ τούτου θέλουν να το διαιωνίσουν.  Είναι και φυσιολογικό αν θέλετε, να σκέφτεται το ζευγάρι πως ο καρπός του έρωτά τους θα πρέπει να διαιωνίσει τον έρωτα αυτό. Όταν λοιπόν έρχεται ένας γιατρός και λέει πως «το ωάριο ή το σπέρμα δεν είναι κατάλληλα» είναι πολύ δύσκολο να το χωνέψεις και να το αποδεχτείς. Με την κατάλληλη υποστήριξη όλης της ομάδας μας ξεκινάει μια προσπάθεια ώστε να γίνει κατανοητό ότι πατέρας και μητέρα είναι αυτοί που μεγαλώνουν ένα παιδί.

Τα επίπεδα μητρότητας έχουν διαχωριστεί σε τρία: η μητέρα «τροφός», αυτή που ανατρέφει δηλαδή ένα παιδί, το δεύτερο επίπεδο είναι αυτή που το «μεταφέρει» και τελευταίο επίπεδο είναι αυτή που παράγει το ωάριο. Για τη νομική επιστήμη αλλά και για την επιστήμη της ανθρώπινης αναπαραγωγής όλα αυτά έχουν λυθεί. Για τον άνθρωπο όμως που δεν διαθέτει αυτές τις εξειδικευμένες γνώσεις, απαιτείται ενημέρωση και υποστήριξη, μια διαδικασία που μπορεί να κρατήσει και τρία και τέσσερα χρόνια, όπως μου λέει η εμπειρία μου.

Τελειώνοντας, θα ήθελα να σας ρωτήσω πόσο «Θεός» μπορεί να αισθάνεται ένας άνθρωπος που φέρνει στον κόσμο μια νέα ζωή, όταν αυτό φαινόταν αδύνατο να συμβεί;

Απερίφραστα σας απαντώ: Καμία. Η διαδικασία αυτή άλλωστε κρύβει πίκρες από την απώλεια μικρών μαχών που μας προσγειώνουν στη γη.