Καρκίνος: Όλα όσα πρέπει να γνωρίζετε

Ομ. Καθηγητής Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Χειρουργός,
Πρόεδρος Επιστημονικού Συμβουλίου ΙΑΣΩ Θεσσαλίας

Ο καρκίνος αφορά ένα μεγάλο αριθμό ασθενειών, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την ανάπτυξη μη φυσιολογικών κυττάρων που διαιρούνται ανεξέλεγκτα. Τα κύτταρα αυτά έχουν την ικανότητα να διεισδύουν και να καταστρέφουν τον φυσιολογικό ιστό του σώματος και μπορούν να εξαπλωθούν σε όλο το σώμα μας.

Είναι η δεύτερη συχνότερη αιτία θανάτου στον κόσμο, ωστόσο, τα ποσοστά επιβίωσης βελτιώνονται για πολλούς τύπους καρκίνου, χάρη στη βελτίωση της ανίχνευσής του και της θεραπείας του.

Συμπτώματα του καρκίνου

Τα σημάδια και τα συμπτώματα που προκαλούνται από τον καρκίνο διαφέρουν ανάλογα με το που εμφανίζεται. Ορισμένα γενικά συμπτώματα και συμπτώματα που συνδέονται με τον καρκίνο, περιλαμβάνουν:

• Κόπωση
• Ακούσιες αλλαγές βάρους
• Μεταβολές στο δέρμα, όπως κιτρίνισμα ή ερυθρότητα, πληγές που δεν επουλώνονται, ή αλλαγές σε υπάρχουσες ελιές στο δέρμα
• Ογκίδια ή σκληρύνσεις που μπορεί να γίνονται αισθητές κάτω από το δέρμα
• Αλλαγές στη λειτουργία του εντέρου ή της ουροδόχου κύστης
• Έντονο βήχα ή δυσκολία στην αναπνοή
• Δυσκολία στην κατάποση
• Βραχνάδα
• Επίμονη δυσπεψία ή δυσφορία μετά το φαγητό
• Επίμονο, ανεξήγητο πόνο στους μύες ή στις αρθρώσεις
• Επίμονους, ανεξήγητους πυρετούς ή νυχτερινούς ιδρώτες
• Ανεξήγητη αιμορραγία ή μώλωπες

Πότε πρέπει να επισκεφθείτε έναν ειδικό;

Κάντε μια συνάντηση με το γιατρό σας αν έχετε οποιαδήποτε επίμονα σημεία ή συμπτώματα που σας ανησυχούν. Αν δεν έχετε συμπτώματα, αλλά ανησυχείτε για τον κίνδυνο καρκίνου, συζητήστε τις ανησυχίες σας με το γιατρό σας. Ρωτήστε σχετικά με τις διαδικασίες ελέγχου του καρκίνου που είναι κατάλληλες για εσάς.

Αιτίες που δημιουργούν τον καρκίνο

Ο καρκίνος προκαλείται από αλλαγές (μεταλλάξεις) στο DNA των κυττάρων. Το DNA μέσα σε ένα κύτταρο είναι συσκευασμένο σε ένα μεγάλο αριθμό μεμονωμένων γονιδίων, το καθένα από τα οποία περιέχει ένα σύνολο οδηγιών που λένε στο κύτταρο ποιες λειτουργίες πρέπει να εκτελέσει, καθώς και πώς να αναπτυχθεί και να χωριστεί. Τα σφάλματα στις οδηγίες μπορούν να προκαλέσουν την διακοπή της κανονικής λειτουργίας του κυττάρου και μπορεί να επιτρέψουν σε ένα κύτταρο να γίνει καρκινικό.

Τι κάνουν οι γονιδιακές μεταλλάξεις;

Μία γονιδιακή μετάλλαξη μπορεί να δώσει εντολή σε ένα υγιές κύτταρο να:

• Επιτρέψει την ταχεία ανάπτυξη του κυττάρου. Αυτό δημιουργεί πολλά νέα κύτταρα που όλα έχουν την ίδια λανθάνουσα μετάλλαξη.
• Αποτύχει να σταματήσει την ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των κυττάρων. Τα φυσιολογικά κύτταρα γνωρίζουν πότε πρέπει να σταματήσουν να αναπτύσσονται, έτσι ώστε να υπάρχει ακριβώς ο σωστός αριθμός σε κάθε τύπο κυττάρου. Τα καρκινικά κύτταρα χάνουν τους ελέγχους (γονίδια καταστολής όγκων) που τους λένε πότε πρέπει να σταματήσουν να αναπτύσσονται. Μία μετάλλαξη σε ένα γονίδιο καταστολής όγκου επιτρέπει στα καρκινικά κύτταρα να συνεχίσουν να αναπτύσσονται και να συσσωρεύονται.
• Κάνει λάθη κατά την επισκευή σφαλμάτων στο DNA. Τα γονίδια επιδιόρθωσης DNA αναζητούν λάθη στο DNA ενός κυττάρου και κάνουν διορθώσεις. Μία μετάλλαξη σε ένα γονίδιο επιδιόρθωσης DNA μπορεί να σημαίνει ότι κάποια σφάλματα δεν διορθώνονται, επιτρέποντας στα κύτταρα να γίνουν καρκινικά.

Αυτές οι μεταλλάξεις είναι οι συχνότερες αλλά υπάρχουν και άλλες μεταλλάξεις γονιδίων οι οποίες μπορούν να συμβάλλουν στην πρόκληση καρκίνου.

Πώς προκαλούνται οι γονιδιακές μεταλλάξεις;

Οι γονιδιακές μεταλλάξεις μπορούν να εμφανιστούν για διάφορους λόγους, όπως:

• Γενετικές μεταλλάξεις τις οποίες κληρονομήσατε από τους γονείς σας, τύπος που αντιπροσωπεύει πολύ μικρό ποσοστό.
• Μεταλλάξεις γονιδίων που εμφανίζονται μετά τη γέννηση. Οι περισσότερες γονιδιακές μεταλλάξεις συμβαίνουν μετά τη γέννησή και δεν κληρονομούνται. Υπάρχουν εξωτερικοί παράγοντες μπορούν να προκαλέσουν γονιδιακές μεταλλάξεις, όπως το κάπνισμα, η ακτινοβολία, οι ιοί, οι χημικές ουσίες που προκαλούν καρκίνο (καρκινογόνοι παράγοντες), η παχυσαρκία, οι ορμόνες, μία χρόνια φλεγμονή και η έλλειψη άσκησης.

Γενετικές μεταλλάξεις συμβαίνουν συχνά κατά τη διάρκεια της φυσιολογικής ανάπτυξης των κυττάρων. Ωστόσο, τα κύτταρα περιέχουν ένα μηχανισμό που αναγνωρίζει πότε συμβαίνει κάποιο λάθος και το επισκευάζει (ανοσολογική επιτήρηση των όγκων). Περιστασιακά, ένα λάθος μπορεί να μην εντοπιστεί και να μεταλλάξει ένα κύτταρο σε καρκινικό.

Πώς αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους οι γονιδιακές μεταλλάξεις;

Οι γενετικές μεταλλάξεις με τις οποίες γεννηθήκατε και εκείνες που αποκτάτε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής σας, δουλεύουν μαζί για να προκαλέσουν καρκίνο.

Για παράδειγμα, αν έχετε κληρονομήσει μια γενετική μετάλλαξη που προδιαθέτει την ανάπτυξη καρκίνου, αυτό δεν σημαίνει ότι είναι σίγουρο ότι θα νοσήσετε. Αντ’ αυτού, μπορεί να χρειαστείτε μία ή περισσότερες άλλες γονιδιακές μεταλλάξεις οι οποίες θα προκαλέσουν καρκίνο. Δεν είναι σαφές πόσες μεταλλάξεις πρέπει να συσσωρεύονται για να σχηματιστεί ο καρκίνος.

Ενώ οι γιατροί έχουν μια ιδέα για το τι μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρκίνου, η πλειοψηφία των καρκίνων εμφανίζεται σε άτομα τα οποία δεν έχουν γνωστούς παράγοντες κινδύνου. Παράγοντες που είναι γνωστό ότι αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου είναι:

• Η ηλικία
  Ο καρκίνος μπορεί να χρειαστεί δεκαετίες για να αναπτυχθεί. Γι’ αυτό οι περισσότεροι άνθρωποι με διάγνωση καρκίνου είναι άνω των 65 ετών. Παρόλο όμως που είναι πιο συχνή στους ηλικιωμένους ενήλικες, μπορεί να διαγνωστεί σε οποιαδήποτε ηλικία.
• Οι συνήθειες
  Ορισμένες από τις επιλογές του τρόπου ζωής είναι γνωστό ότι αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Το κάπνισμα, η κατανάλωση αλκοόλ – ένα ποτό την ημέρα (για γυναίκες όλων των ηλικιών και άνδρες ηλικίας άνω των 65 ετών) ή δύο ποτά την ημέρα (για τους άνδρες ηλικίας 65 ετών και νεότερους) - η υπερβολική έκθεση στον ήλιο ή τα ηλιακά εγκαύματα, η παχυσαρκία και το μη ασφαλές σεξ μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση καρκίνου. Μπορείτε να αλλάξετε αυτές τις συνήθειες για να μειώσετε τον κίνδυνο καρκίνου - αν και κάποιες συνήθειες είναι πιο εύκολο να αλλάξουν από άλλες.
• Το οικογενειακό ιστορικό σας
  Μόνο ένα μικρό ποσοστό καρκίνων οφείλεται σε κληρονομική κατάσταση. Αν ο καρκίνος είναι κοινός στην οικογένειά σας, είναι πιθανό ότι οι μεταλλάξεις μεταφέρονται από τη μία γενιά στην άλλη. Λάβετε υπόψη ότι η κληρονομική γενετική μετάλλαξη δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα πάθετε καρκίνο.
• Η συνολική κατάσταση της υγείας σας
  Μερικές χρόνιες καταστάσεις υγείας, όπως η ελκώδης κολίτιδα, μπορούν να αυξήσουν σημαντικά τον κίνδυνο ανάπτυξης ορισμένων καρκίνων.
• Το περιβάλλον σας
  Το περιβάλλον γύρω σας μπορεί να περιέχει επιβλαβείς χημικές ουσίες που μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο καρκίνου. Ακόμα κι αν δεν καπνίζετε, μπορεί να είστε παθητικός καπνιστής εάν βρίσκεστε στον ίδιο χώρο ή αν ζείτε με καπνιστή. Οι χημικές ουσίες στο σπίτι ή στο χώρο εργασίας σας, όπως ο αμίαντος και το βενζόλιο, σχετίζονται επίσης με αυξημένο κίνδυνο καρκίνου.

Επιπλοκές

Ο καρκίνος και η θεραπεία του μπορεί να προκαλέσει αρκετές επιπλοκές, όπως:

• Πόνο
  Ο πόνος μπορεί να προκληθεί από τον καρκίνο ή την θεραπεία του, αν και δεν είναι όλοι οι καρκίνοι επώδυνοι. Υπάρχουν φάρμακα και άλλες προσεγγίσεις που μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τον πόνο που σχετίζεται με τον καρκίνο.
• Κόπωση
  Η κόπωση στα άτομα με καρκίνο έχει πολλές αιτίες, αλλά συχνά μπορεί να αντιμετωπιστεί. Η κόπωση που σχετίζεται με χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία είναι συνηθισμένη, αλλά συνήθως είναι προσωρινή.
• Δυσκολία αναπνοής
  Ο καρκίνος ή η θεραπεία του μπορεί να προκαλέσει αίσθημα δύσπνοιας. Οι θεραπείες μπορούν να φέρουν ανακούφιση.
• Ναυτία
  Ορισμένες μορφές καρκίνου ή η θεραπεία του μπορούν να προκαλέσουν ναυτία. Ο γιατρός σας μπορεί μερικές φορές να προβλέψει εάν η θεραπεία σας είναι πιθανό να προκαλέσει ναυτία.
• Διάρροια ή δυσκοιλιότητα
  Ο καρκίνος ή η θεραπεία του, μπορούν να επηρεάσουν την εντερική σας λειτουργία και να προκαλέσουν διάρροια ή δυσκοιλιότητα.
• Απώλεια βάρους
  Η θεραπεία του καρκίνου ή ο καρκίνος μπορεί να προκαλέσει απώλεια βάρους. Ο καρκίνος κλέβει τα τρόφιμα από τα φυσιολογικά κύτταρα και τους στερεί από θρεπτικά συστατικά.
• Χημικές αλλαγές στο σώμα σας
  Ο καρκίνος μπορεί να ανατρέψει την φυσιολογική χημική ισορροπία στο σώμα σας και να αυξήσει τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν υπερβολική δίψα, συχνή ούρηση, δυσκοιλιότητα και σύγχυση.
• Προβλήματα του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος
  Ο καρκίνος μπορεί να πιέσει τα κοντινά νεύρα και να προκαλέσει πόνο και απώλεια λειτουργίας ενός μέρους του σώματός σας. Ο καρκίνος στον εγκέφαλο μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους και συμπτώματα όπως το εγκεφαλικό επεισόδιο ή αδυναμία στη μία πλευρά του σώματός σας.
• Ασυνήθεις αντιδράσεις του ανοσοποιητικού συστήματος στον καρκίνο (παρανεοπλασματικό σύνδρομο).
  Σε ορισμένες περιπτώσεις το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού μπορεί να αντιδράσει στην παρουσία καρκίνου και να επιτεθεί σε υγιή κύτταρα. Αυτές οι πολύ σπάνιες αντιδράσεις μπορούν να οδηγήσουν σε μια ποικιλία συμπτωμάτων, όπως δυσκολία στο περπάτημα και επιληπτικές κρίσεις.
• Καρκίνο που εξαπλώνεται(μεταστατικό)
  Καθώς ο καρκίνος προχωρεί, μπορεί να εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος. Το που και το πόσο σύντομα θα εξαπλωθεί, εξαρτάται από τον τύπο του καρκίνου.
• Καρκίνο που επιστρέφει (υποτροπιάζει)
  Οι επιζώντες του καρκίνου έχουν κίνδυνο υποτροπής του καρκίνου. Ορισμένοι τύποι καρκίνου είναι πιο πιθανό να ξαναεμφανιστούν από άλλους. Ο γιατρός σας θα φτιάξει ένα πλάνο παρακολούθησης μετά τη θεραπεία, το οποίο θα περιλαμβάνει περιοδικές εξετάσεις κατά μήνες και έτη, για να ελέγχετε το ενδεχόμενο επανεμφάνισής του.

Πρόληψη

Δεν υπάρχει συγκεκριμένος τρόπος για την πρόληψη του καρκίνου. Ωστόσο, οι γιατροί έχουν εντοπίσει αρκετούς τρόπους μείωσης του κινδύνου, όπως:

• Διακόψτε το κάπνισμα. Αν καπνίζετε, κόψτε το. Εάν δεν καπνίζετε, μην το ξεκινήσετε. Το κάπνισμα συνδέεται με διάφορους τύπους καρκίνου - όχι μόνο με τον καρκίνο του πνεύμονα. Η διακοπή τώρα θα μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στο μέλλον.
• Προστατευθείτε από τον ήλιο. Οι επιβλαβείς υπεριώδεις ακτίνες του ηλίου μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του δέρματος. Περιορίστε την έκθεση στον ήλιο παραμένοντας στη σκιά, φορώντας προστατευτικό ρουχισμό ή βάζοντας αντηλιακό.
• Ακολουθήστε υγιεινή διατροφή. Επιλέξτε μια διατροφή πλούσια σε φρούτα και λαχανικά. Επιλέξτε μη επεξεργασμένους καρπούς και άπαχες πρωτεΐνες.
• Ασκηθείτε τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας. Η τακτική άσκηση συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο καρκίνου. Βάλτε στόχο τουλάχιστον 30 λεπτά άσκησης τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας.
• Διατηρήστε ένα υγιές βάρος. Τα περιττά κιλά ή η παχυσαρκία μπορούν να αυξήσουν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου. Εργαστείτε για να επιτύχετε και να διατηρήσετε ένα υγιές βάρος, μέσω ενός συνδυασμού υγιεινής διατροφής και τακτικής άσκησης.
• Πίνετε αλκοόλ με μέτρο. Εάν επιλέγετε να πίνετε αλκοόλ, περιορίστε τον εαυτό σας σε ένα ποτό την ημέρα εάν είστε γυναίκα οποιασδήποτε ηλικίας ή άνδρας άνω των 65 ετών, ή δύο ποτά την ημέρα αν είστε άνδρας 65 ετών ή νεότερος.
• Προγραμματίστε τις εξετάσεις για τον έλεγχο του καρκίνου. Συζητήστε με το γιατρό σας σχετικά με το ποια είδη εξετάσεων είναι κατάλληλα για εσάς με βάση τους παράγοντες κινδύνου σας.
• Εμβολιαστείτε. Ορισμένοι ιοί αυξάνουν τον κίνδυνο καρκίνου. Οι εμβολιασμοί μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη αυτών των ιών, συμπεριλαμβανομένης της ηπατίτιδας Β, η οποία αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του ήπατος και του ιού του ανθρώπινου θηλώματος (HPV), που αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και άλλων καρκίνων. Ρωτήστε το γιατρό σας εάν η ανοσοποίηση έναντι αυτών των ιών είναι κατάλληλη για εσάς.