Όγκοι εγκεφάλου Σύγχρονη αντιμετώπιση και θεραπεία

Στέργιος Μπρίζας
MD, Νευροχειρουργός, Επιστημονικός Υπεύθυνος Νευροχειρουργικού Τμήματος ΙΑΣΩ Θεσσαλίας

Οι χωροκατακτητικές εξεργασίες του εγκεφάλου, με ολοένα και αυξανόμενη συχνότητα εμφάνισής τους στον ανθρώπινο πληθυσμό, αποτελούν μια νοσολογική οντότητα με πολύπλευρη αντιμετώπιση. Διακρίνονται σε επτά κατηγορίες -αναλόγως του κυτταρικού πληθυσμού προέλευσης- και σε καλοήθεις ή κακοήθεις (Grade I έως Grade IV), αναλόγως της βιολογικής συμπεριφοράς τους.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα των χωροκατακτητικών εξεργασιών είναι ότι στην πλειονότητά τους δεν μεθίστανται σε άλλα όργανα εκτός του κεντρικού νευρικού συστήματος. Θα αναφερθούν στη συνέχεια οι όγκοι με την υψηλότερη συχνότητα εμφάνισης.

Κακοήθεις όγκοι του εγκεφάλου

Κύριος αντιπρόσωπος αυτής της κατηγορίας είναι οι όγκοι από νευροεπιθηλιακά κύτταρα, όπως τα αστροκυττώματα 20% και στη συνέχεια τα ολιγοδενδρογλοιώματα, τα επενδυμώματα, κ.α. Συνήθως εκδηλώνονται με προοδευτικά αυξανόμενα νευρολογικά συμπτώματα (68%), όπως κινητική αδυναμία (45%), κεφαλαλγία (54%), εμφάνιση επιληπτικής κρίσης (26%) και συμπτώματα που θυμίζουν παροδικό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Διακρίνονται σε χαμηλής κακοήθειας εξεργασίες Grade I, II και σε υψηλής κακοήθειας Grade III, IV. Τα υψηλής κακοήθειας μπορούν να σχηματισθούν από την εξέλιξη των χαμηλής κακοήθειας (δευτερογενή γλοιοβλάστωμα) ή να είναι εξαρχής υψηλής κακοήθειας (πρωτογενή γλοιοβλάστωμα), που αποτελούν και την πλειονότητα των περιπτώσεων.

Οι μεταστατικοί αποτελούν την πλειονότητα των όγκων εγκεφάλου (περίπου 30%) και προέρχονται κυρίως από τους πνεύμονες (44%), το μαστό (10%), τα νεφρά (7%), το πεπτικό (6%), το μελάνωμα (3%) και αδιευκρίνιστα σε ποσοστό 10%.

Συνήθως υπάρχουν πολλαπλές εστίες όταν θα εμφανίσουν νευρολογικά συμπτώματα ή εντοπίζονται ως μονήρη εστία, κυρίως στον οπίσθιο κρανιακό βόθρο (παρεγκεφαλίδα).

Η αντιμετώπιση των αστροκυτωμάτων είναι πολύπλευρη και διαφορετική αν πρόκειται για χαμηλής ή υψηλής κακοήθειας. Στα χαμηλής κακοήθειας (Grade I, II) η αντιμετώπιση είναι μόνο χειρουργική, με στόχο την πλήρη αφαίρεση τους και δεν χρειάζεται συμπληρωματική θεραπεία. Τα υψηλής κακοήθειας (Grade III, IV) αντιμετωπίζονται χειρουργικά και στη συνέχεια με συμπληρωματική θεραπεία, χημειοθεραπεία και ακτινοθεραπεία.

Η θεραπεία των μεταστατικών όγκων είναι κυρίως χειρουργική, με πλήρη αφαίρεση όλων των εστιών (όταν είναι εφικτή) ή με διενέργεια βιοψίας (ανοικτή ή στερεοτακτική), γιατί σε ποσοστό 11% (όταν εμφανίζεται μία εστία εγκεφάλου σε ασθενή με ιστορικό Ca) είναι πιθανόν να μην είναι μετάσταση. Η επιβίωση των ασθενών εξαρτάται από τη βιολογική συμπεριφορά της πρωτοπαθούς νόσου και επιτυγχάνεται αύξηση της επιβίωσης μόνο με πλήρη αντιμετώπιση, δηλαδή συνδυασμός χειρουργικής αφαίρεσης και ακτινοθεραπείας.

Όσον αφορά στη χειρουργική θεραπεία των κακοηθών όγκων του εγκεφάλου πρέπει να γίνεται για δύο κυρίως λόγους: α) την όσο δυνατόν πλήρη αφαίρεση της εξεργασίας που οδηγεί σε ύφεση των συμπτωμάτων και σε αύξηση του ποσοστού επιβίωσης, β) επιβεβαιώνει την ακτινολογική διάγνωση (δείγμα για βιοψία) και ορίζει το βαθμό κακοήθειας (Grade) της εξεργασίας.

Εφόσον έχει οριστεί ο βαθμός κακοήθειας αποφασίζεται αν θα χρειαστεί συμπληρωματική θεραπεία.

Καλοήθεις όγκοι του εγκεφάλου

Ο κύριος αντιπρόσωπος αυτής της κατηγορίας είναι τα μηνιγγιώματα σε ποσοστό περίπου 20% και εμφάνισή τους κυρίως παραοβελιαία, αλλά και σε οποιοδήποτε σημείο του εγκεφάλου. Προέρχονται από κύτταρα της αραχνοειδής μήνιγγας και ως πιθανές αιτίες εμφάνισής τους είναι οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, οι ορμονικές διαταραχές κ.α., χωρίς να υπάρχει σαφής συσχέτιση. Συνήθως λαμβάνουν μεγάλο μέγεθος, λόγω ότι αναπτύσσονται αργά, μέχρι να εμφανίσουν συμπτώματα όπως επιληπτικές κρίσεις, επίμονη κεφαλαλγία και, αναλόγως του σημείου εμφάνισης, συμπτώματα από την πίεση του εγκεφαλικού παρεγχύματος.

Ταξινομούνται σε τρεις βαθμούς αναλόγως τη βιολογική τους συμπεριφορά (ποσοστό επανεμφάνισης) σε τυπικό Grade I με ποσοστό επανεμφάνισης 9%, το άτυπο Grade II με 29% και το αναπλαστικό Grade III με 50%. Το ποσοστό επανεμφάνισης αλλάζει αναλόγως του ποσοστού (πλήρης ή μερική) αφαίρεσης του μηνιγγιώματος (Simpson grading system I έως V).

Η θεραπεία τους είναι κατεξοχήν χειρουργική, αποσκοπεί στην πλήρη αφαίρεση του μηνιγγιώματος (Simpson grade I) και ουσιαστικά στην πλήρη ίαση. Η ακτινοθεραπεία εφαρμόζεται μόνο σε περιπτώσεις μη ολικής αφαίρεσης του μηνιγγιώματος Grade III και αποσκοπεί στην επιβράδυνση της υποτροπής. Σε περίπτωση υποτροπής της εξεργασίας, η αντιμετώπιση εξακολουθεί να είναι χειρουργική.

Τα νευρινώματα (κυρίως τα ακουστικά) εμφανίζονται ως επί το πλείστον στον όπισθιο κρανιακό βόθρο - γέφυροπαραγκεφαλιδική γωνία. Πρόκειται για καλοήθη όγκο του εγκεφάλου που εξορμάται από το ακουστικό νεύρο, με χαρακτηριστική τριάδα συμπτωμάτων: απώλεια ακουστικής οξύτητας, εμβοές και αστάθεια. Υπάρχουν περιπτώσεις με διαταραχές της λειτουργίας του προσωπικού νεύρου, λόγω γειτνίασης του με την εξεργασία, όπως επίσης και των κατωτέρων εγκεφαλικών συζυγιών, όταν αυξηθεί σε μέγεθος.

Η αντιμετώπισή τους είναι χειρουργική, με διπλό σκοπό: α) τη διατήρηση της υπολειπόμενης ακοής και β) την ακεραιότητα του προσωπικού νεύρου. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι εφικτή η πλήρης αφαίρεση της εξεργασίας, που σημαίνει και πλήρη ίαση. Εναλλακτικά, εφαρμόζεται η ακτινοχειρουργική, αλλά υπό ορισμένες προυποθέσεις και ενδείξεις.

Η χειρουργική θεραπεία των όγκων του εγκεφάλου (καλόηθων ή κακόηθων) έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια, λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας. Έχει γίνει ασφαλής και ταυτόχρονα προσφέρει την πλήρη αφαίρεση της εξεργασίας.

Στην κλινική μας, στο Νευροχειρουργικό τμήμα ΙΑΣΩ Θεσσαλίας, είναι πλέον εφικτή η πλήρης αφαίρεση των όγκων χωρίς κανένα νευρολογικό έλλειμμα για τον ασθενή, προσφέροντας μεγαλύτερη επιβίωση και καλύτερη ποιότητα ζωής. Με τη χρήση της νευροπλοήγησης, της χαρτογράφησης του εγκεφάλου, τα σωματοαισθητικά και κινητικά προκλητά δυναμικά, το νευροχειρουργικό μικροσκόπιο και την εμπειρία της νευροχειρουργικής ομάδας, ο ασθενής δεν χρειάζεται παραμονή σε μονάδα εντατικής νοσηλείας, αφού επιστρέφει στον θάλαμό του την ίδια ημέρα της χειρουργικής επέμβασης.

Η κινητοποίηση του ασθενούς γίνεται εντός 48ώρου και επιστρέφει στην οικία του περιπατητικός μετά από ολιγοήμερη νοσηλεία (συνήθως 4-5 ημέρες).

Η χειρουργική θεραπεία των όγκων του εγκεφάλου (καλόηθων ή κακόηθων) έχει γίνει ασφαλής και ταυτόχρονα προσφέρει την πλήρη αφαίρεση της εξεργασίας, λόγω της ανάπτυξης της τεχνολογίας.