Υδροκεφαλία στους ενήλικες. Ορισμός - Διάγνωση – Αντιμετώπιση

Τι είναι το εγκεφαλονωτιαίο υγρό;

Ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός περιβάλλονται από τρεις μεμβράνες, τις μήνιγγες. Ταυτόχρονα, ο εγκέφαλος εσωκλείει τις εγκεφαλικές κοιλότητες. Ο χώρος ανάμεσα στον εγκέφαλο και τις μήνιγγες, καθώς και εκείνος των εγκεφαλικών κοιλοτήτων, περιέχει υγρό, το εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ). Το ΕΝΥ προστατεύει μηχανικά τον εγκέφαλο, μεταφέρει θρεπτικά συστατικά και απομακρύνει μεταβολικά απόβλητα. Γι’ αυτούς τους λόγους παράγουμε μισό λίτρο ΕΝΥ καθημερινά. Ο συνολικός του όγκος ανέρχεται στα 150 ml, ο οποίος ανακυκλώνεται έως και τρεις φορές, ημερησίως.

Τι είναι η υδροκεφαλία στους ενήλικες;

Ως υδροκεφαλία ορίζεται η αύξηση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού μέσα τις κοιλότητες του εγκεφάλου. Αυτό συμβαίνει είτε λόγω αυξημένης παραγωγής, είτε λόγω της απόφραξης της ροής του ΕΝΥ. Έτσι, αυξάνεται η πίεση μέσα στο κρανίο και πιέζεται ο εγκέφαλος, τα νεύρα και τα αγγεία του. Η αυξημένη πίεση προκαλεί αρχικά διαταραχές στην ομαλή λειτουργία του εγκεφάλου, ενώ σε όψιμα στάδια μόνιμες νευρολογικές βλάβες. Η απόφραξη μπορεί να είναι πλήρης ή μερική, προκαλώντας την οξεία ή χρόνια αποφρακτική υδροκεφαλία, αντίστοιχα. Ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις υδροκεφαλίας, κυρίως στους ηλικιωμένους, όπου προκαλούνται συμπτώματα πριν ακόμη αυξηθεί η πίεση μέσα στο κρανίο και μάλιστα χωρίς εμφανή απόφραξη (υδροκεφαλία φυσιολογικής πίεσης).

Ποια είναι τα συμπτώματα της υδροκεφαλίας;

Μια πλειάδα συμπτωμάτων, κατά μόνας ή σε συνδυασμό, μπορεί να οφείλονται σε υδροκεφαλία. Η ταχύτητα συσσώρευσης του ΕΝΥ συνήθως είναι αυτή που καθορίζει τα συμπτώματα. Η ταχεία απόφραξη προκαλεί κεφαλαλγία, ναυτία και εμέτους, σύγχυση, μέχρι και κώμα. Βραδύτερες μορφές απόφραξης εμφανίζονται με άνοια, διαταραχές βάδισης και ακράτεια ούρων. Η τελευταία μορφή συχνά συγχέεται με νόσο Parkinson ή γεροντική άνοια.

Πώς τίθεται η διάγνωση της υδροκεφαλίας;

Η διάγνωση τίθεται από το νευρολόγο ή το νευροχειρουργό, λαμβάνοντας υπόψη την κλινική εικόνα του ασθενούς, τις απεικονιστικές εξετάσεις, όπως την αξονική (CT) και μαγνητική τομογραφία (MRI), καθώς και ορισμένες ελάχιστα επεμβατικές διεργασίες. Η CT και η MRI απεικονίζουν την υδροκεφαλία και μας πληροφορούν για τη σοβαρότητα της, ενώ ταυτόχρονα αναδεικνύουν συνυπάρχουσες βλάβες, όπως όγκους, αιμορραγίες και άλλα. Ένα ειδικό πρωτόκολλο MRI μας επιτρέπει την εκτίμηση της ροής του ΕΝΥ. Τέλος, οι ελάχιστα επεμβατικές διεργασίες με παροχέτευση ΕΝΥ, μας επιβεβαιώνουν αν η αντιμετώπιση θα βοηθήσει ουσιαστικά τον ασθενή.

Πώς αντιμετωπίζεται η υδροκεφαλία;

Η αντιμετώπιση της υδροκεφαλίας συνήθως είναι μια απλή διαδικασία. Ωστόσο, ορισμένες φορές είναι δυνατό να αποτελέσει μυστήριο και στους πιο ειδικούς. Σε οξείες περιπτώσεις ενδείκνυται άμεση παροχέτευση του ΕΝΥ με την τοποθέτηση ενδοεγκεφαλικού καθετήρα. Σε χρόνιες περιπτώσεις, ο πρώτος στόχος είναι η άρση της απόφραξης, όπου αυτό είναι δυνατόν, σε ασθενείς με όγκους, κύστεις, κ.α. Εάν αυτό είναι ανέφικτο, όπως στην ιδιοπαθή υδροκεφαλία φυσιολογικής πίεσης, τότε επιχειρείται η εκτόνωση της πίεσης με την παροχέτευση του ΕΝΥ, μέσω ενός μικρού σωληναρίου, προς άλλες κοιλότητες του οργανισμού. Η ροή είναι ελεγχόμενη με την βοήθεια ενός βαλβιδικού μηχανισμού πίεσης. Οι βαλβίδες διακρίνονται σε σταθερής ή μεταβαλλόμενης πίεσης. Κοιλότητες που μπορούν να διαχειριστούν το ΕΝΥ είναι η κοιλιακή χώρα, η θωρακική κοιλότητα, η χοληδόχος κύστη, η ουροδόχος κύστη, κ.α. Τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκε η τεχνική της τρίτης κοιλιοστομίας, όπου η παράκαμψη λαμβάνει χώρα μέσα στον εγκέφαλο με την βοήθεια ενός ειδικού ενδοσκοπίου.

Είναι ασφαλής η τοποθέτηση μιας κοιλιοπεριτοναϊκής βαλβίδας;

Σε γενικές γραμμές η τοποθέτηση της κοιλιοπεριτοναϊκής βαλβίδας είναι μια ασφαλής διαδικασία. Παρόλα αυτά, πρέπει να πραγματοποιείται τακτικός επανέλεγχος του ασθενούς κατόπιν συνεννόησης με τον θεράποντα ιατρό. Ο επανέλεγχος περιλαμβάνει την κλινική εκτίμηση του ασθενούς, την απεικόνιση του εγκεφάλου για την παρακολούθηση της πορείας της υδροκεφαλίας, και τον έλεγχο της ακεραιότητας του συστήματος της παροχέτευσης. Πιθανές επιπλοκές αποτελούν ο σχηματισμός υποσκληρίδιων συλλογών (αιματώματα ή υγρώματα) λόγω υπερπαροχέτευσης ΕΝΥ, ενδοεγκεφαλικές αιμορραγίες, λοιμώξεις, κ.α.

Συμπερασματικά, η υδροκεφαλία αποτελεί μια αντιμετωπίσιμη κατάσταση, ακόμα και σε ηλικιωμένους ασθενείς, εφόσον διαγνωστεί έγκαιρα.

Αλέξανδρος Μπρότης MD, PhD,
Νευροχειρουργός,
Επιστημονικός Συνεργάτης ΙΑΣΩ Θεσσαλίας