Αγκυλοποιητική σπονδυλοαρθρίτιδα - Νέες εξελίξεις, φάρμακα, θεραπείες

Η αγκυλοποιητική σπονδυλoαρθρίτιδα ή σπονδυλίτιδα (ΑΣ) είναι μια χρόνια, φλεγμονώδης νόσος που προσβάλλει κυρίως τον αξονικό σκελετό, ο οποίος περιλαμβάνει τη σπονδυλική στήλη και τις ιερολαγόνιες αρθρώσεις. Είναι ένας τύπος σπονδυλoαρθρίτιδας, μιας ομάδας αλληλένδετων φλεγμονωδών ρευματικών παθήσεων.

Η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα χαρακτηρίζεται από φλεγμονή στις αρθρώσεις του αξονικού σκελετού που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρό, χρόνιο πόνο και δυσφορία και, με την πάροδο του χρόνου, εάν παραμείνει αθεράπευτη, έχει ως αποτέλεσμα τη σύντηξη - αγκύλωση των σπονδύλων. Η αγκύλωση επιφέρει τελικά απώλεια της κινητικότητας της σπονδυλικής στήλης και μια χαρακτηριστική σκυφτή στάση.

Η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα διαγιγνώσκεται συχνότερα σε νεαρούς ενήλικες, συνήθως μεταξύ 20 και 40 ετών, και είναι πιο διαδεδομένη στους άνδρες απ’ ό,τι στις γυναίκες. Ο ακριβής επιπολασμός της ποικίλλει ανάλογα με τον πληθυσμό, αλλά εκτιμάται ότι επηρεάζει περίπου το 0,1% έως 1,4% του γενικού πληθυσμού. Η νόσος συνδέεται στενά με το γονίδιο HLA - B27, το οποίο ανευρίσκεται θετικό σε σημαντικό ποσοστό ασθενών με αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα. Ωστόσο, δεν είναι απαραίτητο για τη διάγνωση και δεν αναπτύσσουν όλοι οι φορείς αυτού του γονιδίου τη νόσο.

Τα κύρια συμπτώματα της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας περιλαμβάνουν χρόνιο πόνο και δυσκαμψία στην πλάτη, στον αυχένα ή στη μέση, τα οποία συχνά επιδεινώνονται κατά τη διάρκεια του βραδινού ύπνου ή νωρίς το πρωί ή ακόμα και μετά από περιόδους ακινησίας. Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να συνοδεύονται από πόνο ή και οίδημα σε άλλες αρθρώσεις όπως τα ισχία, τα γόνατα και τις φτέρνες.

Κάποιοι ασθενείς εμφανίζουν και εξω-αρθρική φλεγμονή στους οφθαλμούς (ιριδοκυκλίτιδα/ραγοειδίτιδα) και στο έντερο (φλεγμονώδη νόσο του εντέρου). Με την πάροδο του χρόνου, η χρόνια φλεγμονή μπορεί να οδηγήσει σε πιο σοβαρές επιπλοκές, συμπεριλαμβανομένων καρδιαγγειακών και αναπνευστικών προβλημάτων λόγω της συμμετοχής του θωρακικού κλωβού και της σπονδυλικής δυσκαμψίας.

Φαρμακολογικές θεραπευτικές επιλογές

Η φαρμακολογική θεραπεία της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας επικεντρώνεται στη μείωση της φλεγμονής, στη διαχείριση του πόνου και στην επιβράδυνση της εξέλιξης της νόσου. Οι κύριες κατηγορίες φαρμάκων που χρησιμοποιούνται περιλαμβάνουν τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα, τα τροποποιητικά της νόσου αντιρευματικά φάρμακα και τους βιολογικούς παράγοντες.

Μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ)

Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα αποτελούν την πρώτη γραμμή θεραπείας για την αγκυλοποιητική σπονδυλoαρθρίτιδα και χρησιμοποιούνται παροδικά για τη μείωση της φλεγμονής και του πόνου. Τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα περιλαμβάνουν την ιβουπροφαίνη, τη ναπροξένη και τη δικλοφενάκη. Αυτά τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά στην ανακούφιση των συμπτωμάτων για πολλούς ασθενείς, αν και δεν μεταβάλλουν την πορεία της νόσου.

Η μακροχρόνια χρήση των μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών φαρμάκων μπορεί να έχει παρενέργειες, όπως γαστρεντερικά προβλήματα, καρδιαγγειακούς κινδύνους και νεφρικά προβλήματα, οπότε οι ασθενείς χρειάζονται τακτική παρακολούθηση.

Τροποποιητικά της νόσου αντιρευματικά φάρμακα (Disease Modifying Anti-Rheumatic Drugs, DMARDs)

Τα συμβατικά DMARDs, όπως η μεθοτρεξάτη και η σουλφασαλαζίνη, είναι γενικά λιγότερο αποτελεσματικά στη θεραπεία των αξονικών συμπτωμάτων της αγκυλοποιητικής σπονδυλoαρθρίτιδας, αλλά μπορεί να είναι ευεργετικά για τη συμμετοχή των περιφερικών αρθρώσεων.

Βιολογικοί παράγοντες (biological DMARDs, bDMARDs)

Οι βιολογικές θεραπείες έχουν φέρει επανάσταση στη θεραπεία της αγκυλοποιητικής σπονδυλoαρθρίτιδας. Αυτοί οι παράγοντες στοχεύουν σε συγκεκριμένα συστατικά του ανοσοποιητικού συστήματος και έχουν δείξει σημαντική αποτελεσματικότητα στη μείωση των συμπτωμάτων και στην αναχαίτιση της εξέλιξης της νόσου. Υπάρχουν διάφοροι τύποι βιολογικών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της αγκυλοποιητικής σπονδυλoαρθρίτιδας:

Αναστολείς του παράγοντα νέκρωσης του όγκου (TNF): Αυτά τα φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των etanercept, infliximab, adalimumab, golimumab και certolizumab pegol, στοχεύουν και εξουδετερώνουν τον TNF, μια κυτταροκίνη που εμπλέκεται στη συστηματική φλεγμονή.

Οι αναστολείς του TNF έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνουν τα συμπτώματα, τη σωματική λειτουργία και την ποιότητα ζωής πολλών ασθενών με αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα. Είναι γενικά καλά ανεκτοί, αν και μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο λοιμώξεων και μπορεί να αντενδείκνυνται σε ασθενείς με ορισμένες παθήσεις.

Αναστολείς της ιντερλευκίνης-17 (IL-17): Η σεκουκινουμάμπη (secukinumab) και η ιξεκιζουμάμπη (ixekizumab) είναι αναστολείς της IL-17 που έχουν αναδειχθεί ως αποτελεσματικές θεραπείες για την αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα. Η IL-17 είναι μια άλλη κυτταροκίνη που διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στη φλεγμονώδη διαδικασία της νόσου. Αυτοί οι αναστολείς έχουν επιδείξει αποτελεσματικότητα σε ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται στους αναστολείς του TNF και παρέχουν άλλη μια πολύτιμη επιλογή στο φαρμακολογικό οπλοστάσιο κατά της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας.

Αναστολείς της κινάσης Janus (JAK): Οι τελευταίες εξελίξεις στη θεραπεία της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας περιλαμβάνουν την ανάπτυξη αναστολέων της κινάσης Janus (JAK inhibitors, JAKi). Οι JAKi είναι η τελευταία κατηγορία συνθετικών (μη βιολογικών) τροποποιητικών της νόσου αντιρευματικών φαρμάκων που έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικοί στη θεραπεία πολλαπλών μορφών αρθρίτιδας όπως ρευματοειδούς αρθρίτιδας, της ψωριασικής αρθρίτιδας , αλλά και της αγκυλοποιητικής σπονδυλίτιδας. Αυτά τα φάρμακα λαμβάνονται από το στόμα ως χάπια, σε αντίθεση με τους βιολογικούς παράγοντες, οι οποίοι είναι ενέσιμοι. 

Οι JAKi στοχεύουν ειδικά την οικογένεια ενζύμων JAK, δηλαδή του JAK1, JAK2, JAK3 και της τυροσίνης κινάσης 2 (TYK2), κάθε ένα από τα οποία εμπλέκεται στην έναρξη του σήματος για να παράγει ένα κύτταρο περισσότερες από 60 διαφορετικές κυτταροκίνες και αυξητικούς παράγοντες.

Σε αντίθεση με τους βιολογικούς παράγοντες, οι οποίοι αναστέλλουν τις επιδράσεις μιας μόνο κυτταροκίνης, οι JAKi μπορεί να εμποδίσουν τις επιδράσεις πολλαπλών κυτταροκινών που εμπλέκονται στην παθογένεια (ανάπτυξη) της αγκυλοποιητικής σπονδυλoαρθρίτιδας. Έχουν μικρότερο χρόνο ημίσειας ζωής σε σύγκριση με τους βιολογικούς παράγοντες, που σημαίνει ότι είναι ενεργοί στον οργανισμό για λιγότερο χρόνο, και εάν διακοπούν, οι τυχόν παρενέργειες θα παρουσιάσουν ύφεση ταχύτερα. 

Δύο JAKi έχουν εγκριθεί από τον FDA για την αγκυλοποιητική σπονδυλoαρθρίτιδα: η tofacitinib και η upadacitinib. Οι πρώτες μελέτες έχουν δείξει ελπιδοφόρα αποτελέσματα, με βελτίωση στη δραστηριότητα και τα συμπτώματα της νόσου. Οι JAKi προσφέρουν μια εναλλακτική λύση για ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται ή δεν μπορούν να ανεχθούν τους βιολογικούς παράγοντες.

Η αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα διαγιγνώσκεται συχνότερα σε νεαρούς ενήλικες, συνήθως μεταξύ 20 και 40 ετών, και είναι πιο διαδεδομένη στους άνδρες απ’ ό,τι στις γυναίκες.