Διαταραχές όσφρησης: Ταξινόμηση, διάγνωση και θεραπεία

Η όσφρηση αποτελεί μία από τις βασικές λειτουργίες του ανθρώπινου οργανισμού, όσον αφορά στην ποιότητα ζωής. Καθορίζει τη γεύση και τη γευστικότητα των ποτών και των τροφίμων. Επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την επαγγελματική και κοινωνική δραστηριότητα του ατόμου.

Για παράδειγμα, σκεφτείτε να είστε σε ένα καλό εστιατόριο για δείπνο και ενώ η παρέα σας δοκιμάζει και κρίνει τα ''πεντανόστιμα'' πιάτα, εσείς να στερείστε αυτής της ικανότητας και να νιώθετε αποκλεισμένοι από τη συζήτηση και την γευστική απόλαυση.

Επίσης, η όσφρηση βοηθάει στην αντίληψη του κινδύνου (πυρκαγιά, διαρροή αερίου, αλλοιωμένες τροφές), γεγονός που καθιστά τις διαταραχές της - σε αυτή την περίπτωση την ανοσμία- ιδιαίτερα επικίνδυνες καταστάσεις ακόμα και για τη ζωή του ατόμου.

Οι διαταραχές της όσφρησης επηρεάζουν το 1% των ατόμων ηλικίας κάτω των 65 ετών και το 50% του πληθυσμού πέρα από αυτή την ηλικία.

Διαταραχές όσφρησης

1. ανοσμία ( απουσία αίσθησης οσμής)
2. υποσμία ( μειωμένη οσφρητική ικανότητα)
3. δυσοσμία ( παραμορφωμένη αίσθηση όσφρησης)
4. φαντοσμία (ψευδαίσθηση όσφρησης)
5. αγνωσία (αδυναμία ταξινόμησης ή προσδιορισμού των αισθήσεων οσμής προφορικά, αν και η ικανότητα διάκρισης μεταξύ των οσμών μπορεί να είναι φυσιολογική)

Αίτια

Οι διαταραχές της όσφρησης είναι αποτέλεσμα ενός μεγάλου εύρους τοπικών και συστηματικών νοσημάτων. Οι παθοφυσιολογικοί μηχανισμοί που οφείλονται για την πρόκληση τους κατατάσσονται σε τρεις κύριες κατηγορίες:

Απόφραξη και παρεμπόδιση της επαφής του οσφρητικού παράγοντα με τον υποδοχέα. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται οι διάφορες ρινίτιδες, η αλλεργία, οι φλεγμονές, στενώσεις ή συμφύσεις καθώς και πολύποδες και όγκοι της ρινός και των παραρρινίων κόλπων.

Νευροαισθητηριακές βλάβες. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται οι ιογενείς λοιμώξεις, οι κακώσεις της κεφαλής, το κάπνισμα , ο υποθυρεοειδισμός και πολλές άλλες παθήσεις που επηρεάζουν το οσφρητικό νευροεπιθήλιο.Σε αυτό το σημείο να σημειωθεί ότι οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος αποτελούν το πιο κοινό αίτιο οσφρητικών διαταραχών, ενώ εν μέσω της τρέχουσας πανδημίας μελέτες έδειξαν ότι 30% των νοσούντων με COVID είχαν ως πρώτο σύμπτωμα την ανοσμία.

Βλάβες Κεντρικών Νευρικών Οδών. Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει όγκους του ΚΝΣ, επιληψία, Parkinson, σκλήρυνση κατά πλάκας και διάφορα ψυχιατρικά νοσήματα. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι οι διαταραχές της όσφρησης αποτελούν πρώιμο σύμπτωμα της νόσου Alzheimer.

Διάγνωση

Η διαγνωστική προσέγγιση ξεκινάει με την κλινική εξέταση του ασθενούς. Εξετάζονται τα ώτα, η ανώτερη αναπνευστική οδός, η κεφαλή και η περιοχή του τραχήλου. Η ρινοσκόπηση, η οποία πρέπει να συμπληρώνεται από ενδοσκοπική εξέταση της ρινικής κοιλότητας και του ρινοφάρυγγα, μπορεί να αναδείξει φλεγμονές, πολύποδες ή όγκους της ρινός και των παραρρινίων κόλπων.

Επίσης, κρίνεται απαραίτητος ο απεικονιστικός έλεγχος με αξονική (CT) ή μαγνητική (MRI) τομογραφία, προς αποκλεισμό όγκων του πρόσθιου κρανιακού βόθρου, της παραρρινοκολπίτιδας και νεοπλασμάτων της ρινικής κοιλότητας και των παραρρινίων κόλπων.

Test όσφρησης: Αποτελεί σημαντικό διαγνωστικό εργαλείο στη  διαφορική διάγνωση. Με βάση τα αποτελέσματα του test, κατατάσσει τον εξεταζόμενο στις κατηγορίες διαταραχών που αναφέρθηκαν ανωτέρω. Η διαδικασία είναι η εξής:

Στον εξεταζόμενο δίνεται ένας στυλεός εμποτισμένος με παράγοντα μίας συγκεκριμένης οσμής. Αφού μυρίσει το στυλεό, ο εξεταζόμενος πρέπει να επιλέξει την οσμή που αντιλήφθηκε μεταξύ τεσσάρων επιλογών. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται για καθορισμένο αριθμό στυλεών με διαφορετική οσμή ο καθένας και με βάση τις απαντήσεις προκύπτει ένα συγκεκριμένο score.

Πρόκειται σύντομα να λειτουργήσει ιατρείο όσφρησης της Ωτορινολαρυγγολογικής κλινικής.

Θεραπεία

Στις περισσότερες περιπτώσεις η ανοσμία αυτοθεραπεύεται μετά από το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την ίαση του οργανισμού από τη λοίμωξη που την προκάλεσε.

Τα ρινικά κορτικοστεροειδή και οι ρινοπλύσεις μειώνουν σε μεγάλο βαθμό  αυτό το διάστημα. Συστηματικά κορτικοστεροειδή χορηγούνται όταν ενδείκνυται σε ιδιοπαθή νοσήματα και άμεσα σε περιπτώσεις τραύματος της κεφαλής.

Όταν διαπιστώνεται ανατομικό πρόβλημα ή χρόνια ρινοκολπίτιδα με ή χωρίς πολύποδες η χειρουργική επέμβαση συμβάλλει στην αντιμετώπιση του προβλήματος.

Αισθητηριακή διέγερση του οσφρητικού νεύρου με συγκεκριμένα ερεθίσματα-οσμές μπορεί να αποδειχθεί ωφέλιμη.

Σε ασθενείς με μόνιμες απώλειες όσφρησης, πρέπει να δοθούν οδηγίες για την πρόληψη ατυχημάτων (αισθητήρες καπνού, αποφυγή χρήσης συσκευών φυσικού αερίου/υγραερίου κλπ.).

Συμπερασματικά, η θεραπεία των διαταραχών όσφρησης εξαρτάται από το αίτιο που τις προκάλεσε και διαφέρει σε κάθε ασθενή. Ο γιατρός θα δώσει την ενδεδειγμένη, για κάθε περίπτωση, θεραπεία.