Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια - Παθοφυσιολογία, αίτια & αντιμετώπιση

Bασικές γνώσεις

Ο εγκέφαλος του ανθρώπου είναι ένα όργανο βάρους 1.300 γραμμ. κατά μέσο όρο, το οποίο είναι υπεύθυνο για όλες τις εντολές που λαμβάνει ο οργανισμός, τόσο στο επίπεδο των εκούσιων όσο και των ακούσιων λειτουργιών (αυτόνομη λειτουργία οργάνων, παραγωγή ορμονών, ομοιοστασία). Ανατομικώς, προστατεύεται καλύτερα από οποιοδήποτε άλλο όργανο μέσα στην κρανιακή κοιλότητα. Για να μπορεί να λειτουργεί σωστά, χρειάζεται ικανή παροχή οξυγόνου (έλλειψη του οποίου για πάνω από δύο λεπτά προκαλεί μόνιμες βλάβες) και αίματος, η οποία ανέρχεται σε 50 ml ανά 100 γραμμ. εγκεφαλικού ιστού το λεπτό και εξασφαλίζεται μέσω του σπονδυλοβασικού συστήματος και των αρτηριών του εγκεφάλου, με ένα πολύπλοκο αγγειακό σύστημα, το εξάγωνο του Willis, το οποίο σχηματίζει ένα κυκλικό σύστημα άρδευσης του εγκεφάλου. Αυτό το κυκλικό σύστημα έχει ως σκοπό την όσο το δυνατόν καλύτερη αιμάτωση του εγκεφάλου, ακόμα και σε δυσλειτουργία ενός εκ των αγγείων. Όταν για οποιονδήποτε λόγο διαταραχθεί αυτή η ισορροπία, προκαλούνται βλάβες γνωστές ως αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια. Αποτελούν συχνότατη πάθηση, καθώς στην Ευρώπη πάνω από ένα άτομα το λεπτό εμφανίζουν αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο.

Κατάταξη των εγκεφαλικών επεισοδίων

Τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια εμφανίζονται συνεπεία οξείας βλάβης σε αγγείο του εγκεφάλου, ικανής να προκαλέσει νευρολογική σημειολογία μεγάλης διάρκειας ή και θάνατο. Χωρίζονται σε αιμορραγικά (13% των περιπτώσεων), που προκαλούνται όταν ένα αγγείο υποστεί ρήξη, και σε ισχαιμικά (87% των περιπτώσεων), που προκαλούνται όταν ένα αγγείο αποφραχθεί σταδιακά ή οξέως, δηλαδή διακοπεί η κυκλοφορία του αίματος μέσα σε αυτό. Η απόφραξη μπορεί να οφείλεται σε αιτίες όπως θρόμβοι, έμβολα, τοπική καταστροφή του ενδοθηλίου (σ.σ. της εσωτερικής μεμβράνης) του αγγείου. Παρόμοια επεισόδια μπορεί να προκαλέσει και η χαμηλή παροχή αίματος του εγκεφάλου, λόγω ανατομικών ανωμαλιών ή χαμηλής αρτηριακής πίεσης, κάτι το οποίο εμφανίζεται κυρίως σε «ακραίες» περιοχές του εγκεφάλου, όπου η παροχή από αναπληρωματικές αρτηρίες είναι χαμηλή.

Τα ισχαιμικά εγκεφαλικά επεισόδια οφείλονται, σύμφωνα με την κατάταξη του απλοποιημένου συστήματος TOAST, σε αθηροσκλήρωση μεγάλων αρτηριών, καρδιοεμβολικά επεισόδια, απόφραξη μικρών αγγείων και σε ισχαιμικά άλλων συγκεκριμένων ή αδιευκρίνιστων παραγόντων.

Τα εγκεφαλικά επεισόδια, επιπλέον, χωρίζονται σε αυτά των νεαρών ενήλικων που αποτελούν το 15-20% των περιπτώσεων και των ηλικιωμένων. Ο διαχωρισμός που επικρατεί στις ηλικιακές ομάδες συμφωνείται από τους περισσότερους μελετητές ότι είναι η ηλικία των 45 ετών.

Κλινική εμφάνιση αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου

Η κλινική εικόνα με την οποία δύναται να εμφανιστεί οποιοσδήποτε τύπος αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου περιλαμβάνει ποικιλία συμπτωμάτων, με αποτέλεσμα σε αρκετές περιπτώσεις να καθυστερεί η έγκαιρη διάγνωση και η έναρξη της ενδεδειγμένης θεραπευτικής παρέμβασης.

Τα συμπτώματα εγκαθίστανται οξέως και μπορεί να περιλαμβάνουν:

➔ Μυϊκή αδυναμία ή πάρεση, όπως πτώση της γωνίας του στόματος, αδυναμία κίνησης των άκρων

➔ Διαταραχές λόγου

➔ Διαταραχές αισθητικότητας, όπως αιμωδίες, παραισθησίες

➔ Διαταραχές των σφιγκτήρων (απώλεια ούρων/ κοπράνων) και εμφάνιση εμετών

➔ Κεφαλαλγία ή ζάλη

➔ Σύγχυση

➔ Διαταραχές μνήμης ή αντίληψης και εκτέλεσης απλών εντολών.

Ο εύκολος τρόπος αναγνώρισης εγκεφαλικού επεισοδίου είναι το σύστημα πρώιμης αναγνώρισης συμπτωμάτων το οποίο φέρει το ακρωνύμιο ΧΟΠΑ (Χέρια, Ομιλία, Πρόσωπο, Άμεσα) της Ελληνικής Νευρολογικής Εταιρείας. Συνίσταται στα εξής απλά βήματα:

• Χ: Ζητήστε από το άτομο να σηκώσει και τα δύο χέρια και ελέγξτε αν εμφανίζει κάποια αδυναμία.

• Ο: Ζητήστε από το άτομο να επαναλάβει μια απλή φράση και ελέγξτε την αναπαραγωγή της.

• Π: Ζητήστε από το άτομο να χαμογελάσει και ελέγξτε για δυσμορφίες.

• Α: Σε παρουσία οποιουδήποτε από τα παραπάνω, καλέσετε ασθενοφόρο άμεσα, ακόμη και αν τα συμπτώματα υποχωρήσουν.

Αίτια εμφάνισης εγκεφαλικών επεισοδίων

Όσο και αν ακούγεται παράδοξο, περίπου το 90% των εκλυτικών παραγόντων εμφάνισης αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων είναι τροποποιήσιμοι και προλαμβάνονται!

Οι παράγοντες αυτοί είναι:

➔ Αρτηριακή υπέρταση

➔ Σακχαρώδης διαβήτης

➔ Δυσλιπιδαιμία

➔ Κολπική μαρμαρυγή

➔ Αθηροσκλήρωση

➔ Αιματολογικά νοσήματα (όπως θρομβοφιλία, δρεπανοκυτταρική αναιμία, αντιφωσφολιπιδικό σύνδρομο)

➔ Κολλαγονικά νοσήματα (όπως συστηματικός ερυθηματώδης λύκος)

➔ Κακοήθειες

➔ Κάπνισμα

➔ Κατάχρηση αλκοόλ

➔ Έλλειψη σωματικής άσκησης και κακή διατροφή

➔ Χρήση ναρκωτικών  παραισθησιογόνων ουσιών.

Πρόληψη εμφάνισης και αντιμετώπιση εγκεφαλικών επεισοδίων

Η καλύτερη αντιμετώπιση των εγκεφαλικών επεισοδίων παραμένει ακόμα και σήμερα η πρόληψή τους, καθώς σχεδόν το 90% των εγκεφαλικών προλαμβάνονται! Κύριο μέλημα των ασθενών πρέπει να είναι ο τακτικός ιατρικός έλεγχος, με σκοπό την καλή ρύθμιση και περιορισμό των εκλυτικών τροποποιήσιμων παραγόντων, με:

➔ Ετήσιο ιατρικό έλεγχο check-up

➔ Ρύθμιση αρτηριακής πίεσης σε τιμές κάτω των 130/80 mmHg

➔ Ρύθμιση σακχαρώδη διαβήτη, με τιμές σακχάρου νηστείας κάτω των 110 mg/dl

➔ Ρύθμιση της κακής χοληστερόλης (LDL) σε επίπεδα τουλάχιστον κάτω από 115 mg/dl

➔ Λήψη μέτρων για τη μείωση επεισοδίων ημικρανίας με αύρα σε γυναίκες

➔ Μεσογειακή διατροφή

➔ Συστηματική άθληση για τουλάχιστον 150 λεπτά την εβδομάδα

➔ Διακοπή οποιασδήποτε μορφής καπνίσματος ή ατμίσματος

➔ Αποφυγή κατάχρησης αλκοόλ

➔ Αποφυγή χρήσης ναρκωτικών ουσιών.

Σε περίπτωση εμφάνισης εγκεφαλικού επεισοδίου, η έγκαιρη και άμεση μετάβαση του παθόντος στο νοσοκομείο με ασφάλεια πρέπει να είναι το πρώτο μέλημα των παρευρισκομένων. Ο χρόνος προσέλευσης στο νοσοκομείο είναι καθοριστικός για την έκβαση του νοσήματος και την αποφυγή μόνιμων ανατομικών βλαβών ή αναπηρίας. Τα πρώτα 60 λεπτά είναι κρίσιμα για να ελαχιστοποιηθούν οι επιπλοκές και οι πιθανότητες νέκρωσης μεγάλου τμήματος του εγκεφάλου.

Η μεταφορά με ίδια μέσα είναι συνήθως αδύνατη, γι’ αυτό σκόπιμο θα ήταν να υπάρχει εξοικείωση με το σύστημα πρώιμης αναγνώρισης συμπτωμάτων εγκεφαλικού επεισοδίου ΧΟΠΑ, ώστε να δοθούν οι σωστές πληροφορίες στο πλήρωμα του ασθενοφόρου.

Σε περίπτωση εμφάνισης εγκεφαλικού επεισοδίου, η έγκαιρη και άμεση μετάβαση του παθόντος στο νοσοκομείο με ασφάλεια πρέπει να είναι το πρώτο μέλημα των παρευρισκομένων.

«ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΠΑΝΩ ΑΠΟ ΕΝΑ ΑΤΟΜΑ ΤΟ ΛΕΠΤΟ ΕΜΦΑΝΙΖΟΥΝ ΑΓΓΕΙΑΚΟ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ»

«Ο ΕΥΚΟΛΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΥ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΡΩΙΜΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ, ΤΟ ΟΠΟΙΟ ΦΕΡΕΙ ΤΟ ΑΚΡΩΝΥΜΙΟ ΧΟΠΑ (ΧΕΡΙΑ, ΟΜΙΛΙΑ, ΠΡΟΣΩΠΟ, ΑΜΕΣΑ) ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ »

Νικήτας Αλέξανδρος Φ. Σκληρός, Παθολόγος, Διευθυντής
Σωτήριος Μπαλόκας, Παθολόγος, Επιμελητής Β’ Παθολογική Κλινική, ΙΑΣΩ Γενική Κλινική