Το σύνδρομο Long Covid-19/PASC (post-acute sequelae SARS-CoV-2 infection) και η επίδρασή του στον παιδιατρικό πληθυσμό

Ίλια Βάκη, MD, PhD,
Παιδίατρος-Λοιμωξιολόγος,
Υπεύθυνη Τμήματος Λοιμώξεων ΙΑΣΩ ΠΑΙΔΩΝ
Χριστίνα Λιάκου, MD, PhD,
Παιδίατρος-Λοιμωξιολόγος,
Υπεύθυνη Τμήματος Λοιμώξεων ΙΑΣΩ Παίδων

Το σύνδρομο Long Covid-19 είναι μία εμμένουσα κατάσταση συμπτωμάτων τέσσερις εβδομάδες μετά την οξεία λοίμωξη από SARS-CoV-2. Οι ασθενείς υποφέρουν από πνευμονικές, αλλά και εξωπνευμονικές  εκδηλώσεις για μήνες μετά την οξεία λοίμωξη. Μπορεί να υπάρξουν επιπλοκές σε λειτουργίες του ανοσοποιητικού συστήματος, του καρδιαγγειακού, του νευρολογικού, του δέρματος και των νεφρών. Η πλειοψηφία των ασθενών  έχουν PCR Covid-19 αρνητικό.

Διακρίνονται 2 βασικές κατηγορίες αυτής της καινούριας οντότητας:

• Το post-acute Covid-19 syndrome, όπου τα συμπτώματα διαρκούν τρεις έως δώδεκα εβδομάδες
• Το chronic Covid-19 syndrome, όπου τα συμπτώματα διαρκούν περισσότερες από δώδεκα εβδομάδες

Ήδη γνωρίζουμε ότι επηρεάζει εντονότερα τους ενήλικες. Σε μία μελέτη προερχόμενη από την Ιταλία, φάνηκε ότι το 87% των ενήλικων ασθενών που ανάρρωσαν και εξήλθαν του Νοσοκομείου, παρουσίασαν ένα τουλάχιστον εμμένον σύμπτωμα για διάστημα τουλάχιστον 60 ημερών. Κόπωση (53,1%), δύσπνοια (43,4%), αρθραλγίες (27,3%) και θωρακαλγία (21,7%).

Επιπλέον κάποιοι ασθενείς της μελέτης παρουσίασαν εμμένοντα βήχα, δερματικά εξανθήματα, αίσθημα παλμών, κεφαλαλγία, διάρροια, παραισθησίες αναφέροντας τσιμπήματα σαν από καρφίτσες σε όλο τους το σώμα. Συχνό εύρημα που περιγράφηκε ήταν η αδυναμία διεκπεραίωσης της καθημερινότητας, οι αγχώδεις διαταραχές, η κατάθλιψη και το μετατραυματικό stress.

Σε ακόμα μία μελέτη, φάνηκε σε ασθενείς που νόσησαν από COVID-19 και πήραν εξιτήριο από το Νοσοκομείο, επίμονη δύσπνοια και κόπωση ακόμα και 3 μήνες μετά την οξεία νόσο.

Το φαινόμενο είναι εντονότερο στους ασθενείς που νόσησαν με COVID 19 και χρειάστηκαν νοσηλεία, όπου οι μακροχρόνιες επιπλοκές εμφανίζονται σε ποσοστό 87% εν αντιθέσει με τους ασθενείς που νόσησαν από COVID-19, αλλά δε χρειάστηκαν νοσηλεία όπου το long COVID σύνδρομο εμφανίζεται σε ποσοστό 35%.

Παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση Long COVID συνδρόμου

• Ο κίνδυνος είναι διπλάσιος στις γυναίκες συγκριτικά με τους άνδρες
• Οι μεγαλύτερες ηλικίες είναι περισσότερο ευάλωτες
• Η παρουσία περισσότερων από 5 κλινικών εκδηλώσεων στην οξεία νόσο COVID, φαίνεται ότι προδιαθέτει στην εμφάνιση long Covid συνδρόμου.
• Συμπτώματα που συνήθως συσχετίζονται με το σύνδρομο είναι η κόπωση, η κεφαλαλγία, η δύσπνοια, το βράγχος φωνής και οι μυαλγίες.
• Τέλος η παρουσία συνοσηροτήτων συμβάλλει αρκετά στην εκδήλωση του συνδρόμου.

Κυριότερα συμπτώματα του Long-COVID συνδρόμου

Όπως προαναφέρθηκε κύρια συμπτώματα του συνδρόμου είναι η κόπωση, η δύσπνοια, το αίσθημα παλμών, οι παραισθησίες, η θωρακαλγία, η κεφαλαλγία, η αϋπνία, το δερματικό εξάνθημα, η τριχόπτωση και η διαταραχή ισορροπίας.

Οι ασθενείς περιγράφουν διαταραχές μνήμης και συγκέντρωσης και έκπτωση στην ποιότητα της καθημερινότητάς τους.

Υπάρχει έντονος προβληματισμός στην επιστημονική κοινότητα για την επίδραση του Long Covid στον παιδιατρικό πληθυσμό.

Μία προοπτική τυχαιοποιημένη μελέτη για τις απώτερες επιπλοκές της λοίμωξης COVID στα παιδιά και τους εφήβους που χρειάστηκαν νοσηλεία στην οξεία φάση νόσησης προέρχεται από την Ρωσία.

Προέκυψαν τα ακόλουθα συμπεράσματα:

• Στο follow-up των ασθενών, κύριο εύρημα ήταν η κόπωση, οι διαταραχές ύπνου και συγκέντρωσης, η κεφαλαλγία, τα αισθητηριακά προβλήματα που παρέμειναν έως και 8 μήνες από την οξεία νόσο και την έξοδο από το Νοσοκομείο.
• Εντονότερη επίπτωση εμφανίστηκε στις μεγαλύτερες ηλικίες άνω των 6 ετών.
• Κύρια συνοσηρότητα η αλλεργική προδιάθεση με βασικές εκδηλώσεις την τροφική αλλεργία, την αλλεργική ρινίτιδα και το άσθμα.
• Λιγότερο συχνά αναφέρθηκαν δερματολογικά και γαστρεντερολογικά προβλήματα

Αντίστοιχες μελέτες έχουν διεξαχθεί σε Αγγλία, Ολλανδία, Ιταλία με αντίστοιχα αποτελέσματα και συμπεράσματα.

Είναι επομένως γεγονός ότι οι απώτερες επιπλοκές της πανδημίας επηρεάζουν και τα παιδιά. Το φαινόμενο PASC μπορεί να προσβάλλει σοβαρά παιδιά όλων των ηλικιών, με σοβαρούς περιορισμούς στην καθημερινότητά τους ενώ η διάρκειά του είναι αρκετοί μήνες ίσως και χρόνια.

Από την Ιταλία προέρχεται ένα ενδιαφέρον case report, που περιγράφει το χρονικό νόσησης από Covid-19, ενός 14χρονου κοριτσιού με ήπια συμπτώματα τον Οκτώβριο 2020. Πριν την οξεία νόσο ήταν ένα παιδί γεμάτο ενέργεια με αγάπη για την ιππασία και την μουσική. Από το ιατρικό της ιστορικό δεν περιγράφεται καμία συνοσηρότητα. Τριάντα ημέρες από την οξεία νόσο Covid, αρχίζει να παρουσιάζει έντονη κεφαλαλγία, θωρακαλγία, κόπωση και ταχυκαρδία. Ο αιματολογικός/βιοχημικός και καρδιολογικός έλεγχος δεν ανέδειξε καμία παθολογία.

Το κορίτσι συνέχισε να ταλαιπωρείται και 7 μήνες μετά εισάγεται σε Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Ρώμης, προκειμένου να διενεργηθούν περισσότερες εξετάσεις. Η καθημερινότητά της έχει διαταραχθεί πλήρως και δεν μπορεί να παρακολουθήσει σχεδόν καμία από τις δραστηριότητες του παρελθόντος.

Δοκιμασία κόπωσης και Holter ρυθμού φυσιολογικά. H σπιρομέτρηση που διενεργήθηκε ήταν φυσιολογική ως προς πνευμονικές ροές και όγκους ενώ στην μελέτη ύπνου που διεξήχθη δεν αναγνωρίστηκε αποφρακτικού ή κεντρικού τύπου άπνοια. Η δυναμική μελέτη της λειτουργίας του καρδιοαναπνευστικού συστήματος με C-PET σε ηρεμία και άσκηση ανέδειξε αρχόμενη πνευμονική υπέρταση. Το σπινθηρογράφημα (SPECT-CT) πνευμόνων που διενεργήθηκε εμφάνισε μικροαγγειακές βλάβες σε επίπεδο ενδοθηλιακής βλάβης, εύρημα που συχνά βρίσκεται στους ενήλικες. Το παιδί ξεκίνησε θεραπεία με στεροειδή και ηπαρίνη χαμηλού μοριακού βάρους, εξαιτίας της παρουσίας φλεγμονής του ενδοθηλίου και της ανεύρεσης μικροεμβόλων  στα μικρά αγγεία των πνευμόνων. Πιθανά συνυπάρχει και κάποιος μηχανισμός αυτοανοσίας που είναι υπό διερεύνηση.

Τα δεδομένα για παιδιά και εφήβους είναι περιορισμένα και χρειάζονται και άλλες μελέτες ώστε να εξαχθούν πιο ασφαλή συμπεράσματα, όπως και πρακτικές διάγνωσης και αντιμετώπισης των επιμέρους κλινικών εκδηλώσεων.

Χρειάζεται συνεργασία πολλών ειδικοτήτων (παιδιάτρων, καρδιολόγων, πνευμονολόγων, ρευματολόγων και ανοσολόγων) και βέβαια κατανόηση και υποστήριξη του παιδιού και της οικογένειάς του.

Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως και τα παιδιά και οι έφηβοι είναι σε κίνδυνο για PASC και η εξέλιξη των πραγμάτων αναδεικνύει την ανάγκη για κατανόηση των μηχανισμών πρόκλησης του φαινομένου ώστε να αντιμετωπιστούν καλύτερα οι μεταφλεγμονώδεις εκδηλώσεις, αλλά και να δομηθούν πρωτόκολλα αναγνώρισης και άμεσης υποστήριξης του παιδιατρικού ασθενή.