Ενδομητρίωση - O «κρυφός» πόνος εκατομμυρίων γυναικών

Ανδρέας Μπαζαίος
MSc, F.R.C.O.G.
Υπεύθυνος Συντονιστής,
Τμήμα Γυναικολογικής Ενδοσκόπησης ΙΑΣΩ

Είναι μία νόσος-γρίφος, με επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής και τη γονιμότητα της γυναίκας. Ποιες είναι οι αιτίες που την προκαλούν, ποια είναι τα συμπτώματα και πώς μπορούμε να την αντιμετωπίσουμε;

Τι είναι η ενδομητρίωση;

Είναι μια πάθηση κατά την οποία η εσωτερική στιβάδα της μήτρας (ενδομήτριο) αναπτύσσεται εκτός της μήτρας, με συχνότερη εντόπιση πάνω στις ωοθήκες και το έντερο. Όμως, εστίες ενδομητρίωσης έχουν εντοπισθεί και στον θώρακα ή και άλλα σημεία του σώματος! Οι νέες αυτές εστίες ενδομητρίου αιμορραγούν σε κάθε περίοδο, όπως και το κανονικό ενδομήτριο, όχι όμως προς τον κόλπο, αλλά μέσα στην κοιλιακή χώρα, προκαλώντας πυελικό πόνο. Προσβάλλει το 10-15 % των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας.

Ποια είναι τα αίτια της ενδομητρίωσης;

Η ακριβής αιτία της ενδομητρίωσης δεν είναι γνωστή. Διάφορες θεωρίες έχουν προσπαθήσει να εξηγήσουν την εμφάνιση της νόσου, αλλά καμία δεν μπορεί να εξηγήσει όλες τις μορφές της. Η επικρατέστερη θεωρία είναι αυτή της παλίνδρομης εμμηνορρυσίας. Σύμφωνα με αυτή, κατά τη διάρκεια της εμμήνου ρύσεως, το αίμα της περιόδου με κομμάτια ενδομητρίου παλινδρομούν, διαμέσου των σαλπίγγων, στο εσωτερικό της κοιλιάς. Εκεί, το ενδομήτριο εμφυτεύεται και αναπτύσσεται. Πιστεύεται ότι οι περισσότερες γυναίκες έχουν κάποιο μικρό βαθμό παλίνδρομης εμμηνορρυσίας, αλλά μόνο μερικές εμφανίζουν ενδομητρίωση. Συνεπώς, πιθανώς, κάποιος ανοσολογικός παράγοντας επιδρά και επιτρέπει σε αυτά τα μικρά κομμάτια ιστών να εμφυτευτούν εκτόπως και να μεγαλώσουν. Φαίνεται ότι σε μερικές οικογένειες υπάρχει γενετική προδιάθεση για να αναπτύξουν ενδομητρίωση. Κατά άλλη θεωρία, το ενδομήτριο «μεθίσταται» από τη μήτρα σε άλλα τμήματα του σώματος, μέσω των λεμφικών ή των αιμοφόρων αγγείων της. Η χειρουργική «μεταμόσχευση» είναι πιθανή αιτία ενδομητρίωσης, σε εκείνες τις περιπτώσεις που η ενδομητρίωση βρίσκεται πάνω σε ουλές χειρουργικών επεμβάσεων. Είναι επίσης ενδιαφέρον ότι η ενδομητρίωση προσβάλλει πιο συχνά μορφωμένες γυναίκες με έντονη επαγγελματική δραστηριότητα.

Ποια είναι τα συνήθη συμπτώματα και τι είναι οι κύστεις της ενδομητρίωσης;

Η ενδομητρίωση προκαλεί, κυρίως, έντονο πόνο κατά την περίοδο (δυσμηνόρροια) ή/ και κατά την επαφή (δυσπαρεύνια) και στειρότητα. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πόνος μπορεί να εμφανίζεται σε συγκεκριμένες θέσεις κατά την επαφή. Κάποιες φορές σχηματίζονται επώδυνες κύστεις στις ωοθήκες. Αυτές λέγονται και σοκολατοειδείς κύστεις και είναι σχεδόν κατά 99% μη καρκινικές. Παίρνουν το όνομά τους από την εμφάνιση του υγρού που περιέχουν, που μοιάζει με λιωμένη σοκολάτα. Το υγρό αυτό είναι παλαιό αίμα περιόδου που εγκλωβίζεται στις ωοθήκες. Οι κύστεις ενδομητρίωσης εμφανίζονται στο 20-30% των γυναικών που έχουν ενδομητρίωση και όχι στο σύνολο αυτών. Και ηπιότερες μορφές ενδομητρίωσης, όμως, χωρίς κύστεις, παρουσιάζουν τα ανωτέρω συμπτώματα, οπότε γυναίκες με τέτοια συμπτώματα, δικαιούνται μερικές φορές να υποβληθούν σε λαπαροσκόπηση για διαγνωστικούς και θεραπευτικούς σκοπούς. Το μέγεθος των κύστεων δεν επηρεάζει αναγκαστικά τη σοβαρότητα ή την παρουσία συμπτωμάτων. Αυτό σημαίνει ότι μια γυναίκα με μια μικρή κύστη μπορεί να παρουσιάσει έντονα συμπτώματα, ενώ κάποια άλλη με μεγαλύτερη κύστη να είναι ασυμπτωματική! Οι κύστεις αυτές μπορούν να ξεπεράσουν και τα 10 εκατοστά σε μέγεθος.

Πώς τίθεται η διάγνωση της ενδομητρίωσης;

• Το ιστορικό και η κλινική εξέταση θα θέσουν την αρχική υποψία.
• Υπερηχογράφημα: Η εξέταση μέσω ανώδυνου, κατά προτίμηση διακολπικού, υπερήχου βοηθά να τεθεί μια σωστή διάγνωση. Ουσιαστικά, θα εξετάσουμε το μέγεθος και τη σύσταση του περιεχομένου της κύστης.
• MRI ή αξονική τομογραφία: Προτείνεται συνήθως σε συμπαγείς όγκους, με ύποπτα στοιχεία.
• Αιματολογικές εξετάσεις: Με αυτές γίνεται έλεγχος καρκινικών δεικτών. Συνήθως, περιλαμβάνουν το CA125, AFP, β-χοριακή, CA19-9 και άλλες.
• Οριστική διάγνωση και σταδιοποίηση γίνεται με λαπαροσκόπηση. Υπάρχουν 4 στάδια βαρύτητας της νόσου, σύμφωνα με την American Society of Reproductive Medicine.

«Φυσικές» και φαρμακευτικές θεραπείες της ενδομητρίωσης

Αυτές περιλαμβάνουν:

• Κύηση: Αν και η ενδομητρίωση είναι γνωστή αιτία υπογονιμότητας, εφόσον μία γυναίκα μείνει έγκυος (με φυσικό τρόπο ή εξωσωματική), τότε η ενδομητρίωση θεραπεύεται, έστω παροδικά. Η γαλουχία παρατείνει το διάστημα ύφεσης της νόσου.
• Αντισυλληπτικό χάπι.
• Φάρμακα που περιέχουν μια μορφή τεστοστερόνης, τη δαναζόλη.
• GnRH ανάλογα. Αυτές οι ουσίες δρουν κεντρικά στην υπόφυση για να καταστείλουν τη λειτουργία των ωοθηκών και να δημιουργήσουν τεχνητή εμμηνόπαυση. Περίπου, το 50% των γυναικών θα μείνουν έγκυες μετά από θεραπεία 3-6 μηνών με τα GnRH ανάλογα. Οι εξάψεις και η ξηρότητα του κόλπου είναι οι συνηθέστερες παρενέργειες.

Χειρουργικές θεραπείες της ενδομητρίωσης

• Η συντηρητική χειρουργική αγωγή, είτε με λαπαροτομία ή, κατά προτίμηση, λαπαροσκοπικά, αφορά την αφαίρεση ενδομητριωσικών κύστεων, τον καυτηριασμό των εστιών ενδομητρίωσης και τη λύση των συμφύσεων, αλλά με διατήρηση της μήτρας και των ωοθηκών. Η χειρουργική λαπαροσκόπηση πλεονεκτεί έναντι των «ανοιχτών» επεμβάσεων, κυρίως λόγω της μικρής παραμονής στο νοσοκομείο. Ταυτόχρονα, προκαλεί χαμηλότερα επίπεδα πόνου και πολύ λιγότερες μετεγχειρητικές συμφύσεις. Μετά από τη χειρουργική θεραπεία της ενδομητρίωσης, το 60% των ασθενών θα μείνουν έγκυες.
• Η ριζική χειρουργική (ωοθηκεκτομή+/- υστερεκτομή) προτείνεται σε ασθενείς στις οποίες οι φαρμακευτικές και ήπιες χειρουργικές επεμβάσεις δεν έλυσαν το πρόβλημα και παρουσιάζουν μακροχρόνια, επώδυνη ενδομητρίωση, είναι άνω των 40-45 ετών και έχουν ολοκληρώσει την οικογένειά τους. Και αυτές οι επεμβάσεις προτείνεται να γίνονται λαπαροσκοπικά. Στις μέρες μας πρέπει να αποτελεί την εσχάτη λύση, αφού μπορεί, πέραν των ανατομικών, να επιφέρει και σοβαρές ψυχολογικές αλλαγές σε μία γυναίκα.

 Σε περίπτωση μη επίτευξης κύησης, παρά τη φαρμακευτική και χειρουργική θεραπεία της ενδομητρίωσης, τι άλλες επιλογές υπάρχουν;

Οι τεχνικές της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η σπερματέγχυση και η εξωσωματική γονιμοποίηση αποτελούν τη μόνη λύση, με πολύ καλά ποσοστά επιτυχίας. Συχνά, είναι αναγκαίος ο συνδυασμός λαπαροσκοπικής θεραπείας και εξωσωματικής.

Ενδομητρίωση και αποβολές κύησης

Σύμφωνα με μελέτες, η παρουσία ενδομητρίωσης αυξάνει περίπου κατά 1,5 φορές την πιθανότητα αυτόματης αποβολής και κατά 2,5 φορές την πιθανότητα εξωμήτριας κύησης, σε σχέση με γυναίκες χωρίς ενδομητρίωση.

Ποιο είναι το ασφαλές συμπέρασμα;

Η σωστή και έγκαιρη διάγνωση και η θεραπεία από ειδικό γυναικολόγο μπορεί να βελτιώσουν την ποιότητα της ζωής της πάσχουσας από ενδομητρίωση και να της προσφέρουν τη χαρά της μητρότητας.