Καλοκαίρι, καύσωνας και θερμική νόσος

Νικήτας - Αλέξανδρος Φ. Σκληρός
Παθολόγος
Δ/ντης Β' Παθολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ

Η θερμική νόσος περιλαμβάνει όλες εκείνες τις διαταραχές που προκαλούνται στον ανθρώπινο οργανισμό συνεπεία της έκθεσης στο θερμό περιβάλλον και οι επιπτώσεις της μπορεί να κυμαίνονται από απλές κράμπες έως προσβολή ζωτικών οργάνων. Εκδηλώνεται συνήθως ως θερμική εξάντληση, θερμοπληξία, θερμικές κράμπες, ηλιακό έγκαυμα ή θερμικό εξάνθημα.

Προλαμβάνεται εύκολα αρκεί να είμαστε σωστά ενημερωμένοι και αντιμετωπίζεται εξίσου εύκολα αρκεί να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε εγκαίρως τα πρόδρομα συμπτώματά της.

Θερμοκρασία περιβάλλοντος και άνθρωπος

Ο ανθρώπινος οργανισμός χρειάζεται να διατηρεί τη θερμοκρασία του σταθερή για να τελεστούν σωστά όλες οι λειτουργίες του. Προκειμένου να το επιτύχει, διαθέτει μηχανισμούς αποβολής ή δημιουργίας θερμότητας. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνει σταθερή θερμοκρασία, ανεξάρτητα από τις κλιματολογικές συνθήκες και το είδος της δραστηριότητάς του.

Σε θερμά περιβάλλοντα προσαρμόζεται με:

Αύξηση της παραγωγής του ιδρώτα και αποβολή θερμότητας με εξάτμιση αυτού
Διεύρυνση των πόρων του δέρματος προς αποβολή μεγαλύτερων ποσών θερμότητας
Αγγειοδιαστολή (άκρα, κορμός) για γρηγορότερη ψύξη του αίματος
Αύξηση των καρδιακών παλμών

Η ενεργοποίηση των μηχανισμών εξαρτάται από τη θερμοκρασία, τον εγκλιματισμό (διαδικασία προσαρμογής έμβιου οργανισμού σε νέες περιβαλλοντικές συνθήκες), το βασικό μεταβολισμό και τη δραστηριότητα, ενώ ρόλο παίζουν και η υψηλή υγρασία περιβάλλοντος, η αφυδάτωση και η κατανάλωση αλκοόλ ή σακχαρούχων ποτών.

Ποιοι επηρεάζονται περισσότερο σε υψηλές θερμοκρασίας

Πιο εκτεθειμένοι στη θερμική νόσο είναι άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών ή βρέφη και παιδιά έως την ηλικία των 4 ετών, υπέρβαρα και άτομα με χρόνια νοσήματα ή που λαμβάνουν φαρμακευτικά σκευάσματα (νευρολογικά, διουρητικά).

Τύποι θερμικής νόσου

i. Θερμική εξάντληση

Η θερμική εξάντληση μπορεί να εμφανιστεί μετά από πολλές μέρες έκθεσης σε υψηλές θερμοκρασίες με ταυτόχρονα ανεπαρκή αναπλήρωση υγρών και ηλεκτρολυτών.

Σημεία της θερμικής εξάντλησης

Ιδιαίτερα αυξημένη εφίδρωση
Ωχρότητα βλεννογόνων
Μυϊκές κράμπες
Κόπωση
Αδυναμία
Πτώση της αρτηριακής πίεσης
Θερμοκρασία άνω των 38^οC
Ζάλη
Πονοκέφαλος
Ναυτία ή έμετος
Λιποθυμία

Το δέρμα μπορεί να είναι δροσερό και υγρό. Ο σφυγμός συνήθως είναι γρήγορος και αδύναμος ενώ η αναπνοή είναι γρήγορη και ρηχή (δεν παίρνει το άτομο βαθιές ανάσες). Η κατάσταση χρήζει μεγάλης προσοχής γιατί μπορεί να κλιμακωθεί σε θερμοπληξία.

ii. Θερμοπληξία

Αποτελεί σοβαρότατη νόσο. Μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη ανικανότητα ή ακόμα και στο θάνατο εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα.

Σημεία της θερμοπληξίας

Θερμοκρασία σώματος η οποία αυξάνεται σε άνω των 41^oC μέσα σε 10-15 λεπτά
Ερυθρό, ζεστό και ξηρό δέρμα
Γρήγορος και δυνατός σφυγμός
Έντονη κεφαλαλγία
Ζάλη
Ναυτία
Σύγχυση
Έλλειψη ή μειωμένη ανταπόκριση σε ερεθίσματα
Μειωμένη ούρηση με σκουρόχρωμα ούρα

Σημείωση: Σε παιδιά κάτω των 4 ετών η θερμική νόσος μπορεί να εμφανιστεί με κατατονία, ταχύπνοια, κρύα άκρα, έλλειψη δακρύων κατά το κλάμα, εισολκή του δέρματος της κεφαλής, παρουσία ξηροστομίας ή σκουρόχρωμων ούρων ή ανουρίας για τουλάχιστον 12 ώρες.

Απλές αρχές πρόληψης

Α. Παραμείνετε δροσεροί

Φορέστε ελαφριά, ανοιχτόχρωμα, χαλαρά και όχι στενά ρούχα
Παραμείνετε σε δροσερούς εσωτερικούς χώρους με κλιματισμό
ΠΡΟΣΟΧΗ: Η χρήση ανεμιστήρα δεν προφυλάσσει από τη θερμική νόσο
Κάντε συχνά ντους με δροσερό νερό
Αποφυγή χρήσης πηγών ενέργειας (φούρνος, σίδερο)
Περιορίστε τις δραστηριότητες, κυρίως το μεσημέρι και τις ώρες έντονης ηλιοφάνειας
Προσθέστε σταδιακά ένταση στις απαραίτητες δραστηριότητές σας. Δώστε το περιθώριο του εγκλιματισμού στον οργανισμό σας. Σταματήστε οποιαδήποτε δραστηριότητα αν αισθανθείτε μυϊκές κράμπες, ζάλη ή τάση προς έμετο
Χρησιμοποιείστε αντιηλιακό, καπέλο και γυαλιά ηλίου
Αποφύγετε τα ζεστά ή καυτερά και βαριά γεύματα

Β. Παραμείνετε ενυδατωμένοι

Πίνετε περισσότερο υγρά (νερό, τσάι και αφεψήματα) απ΄ ότι συνήθως χωρίς να περιμένετε να διψάσετε. Μην καταναλώνετε σακχαρούχα αναψυκτικά και χυμούς, αλκοόλ και μεγάλη ποσότητα καφεΐνης
ΠΡΟΣΟΧΗ: Εάν η ελεύθερη λήψη υγρών περιορίζεται από τον ιατρό σας, επικοινωνήστε μαζί του για περαιτέρω λεπτομέρειες
Υποκαταστήστε τις ελλείψεις σε αλάτι και ιχνοστοιχεία με κατανάλωση ισοτονικών ποτών, πάντα με τη σύμφωνη γνώμη του θεράποντος

Γ. Φροντίστε άτομα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση θερμικής νόσο

Προετοιμάστε τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης για τα ηλικιωμένα και πολύ νεαρά άτομα της οικογένειας. Φροντίστε να βρίσκονται πάντα σε δροσερό περιβάλλον και να παραμένουν ενυδατωμένα επαρκώς. Ποτέ μην αφήνετε παιδιά στο αυτοκίνητο, ακόμα και με ανοικτό παράθυρο. Επικοινωνείτε συχνά με άτομα μειωμένων δυνατοτήτων που διαμένουν μόνα τους.

Αντιμετώπιση

Θερμική εξάντληση και θερμικές κράμπες

Διακόψτε οποιαδήποτε δραστηριότητα
Μεταφερθείτε σε δροσερό μέρος με κλιματισμό
Καταναλώστε αρκετό νερό ή ισοτονικά διαλύματα
Παραμείνετε ξαπλωμένοι με τα πόδια υπερυψωμένα
Δροσίστε απ’ ευθείας το δέρμα σας με κρύο νερό και τοποθετείστε παγοκύστες τυλιγμένες σε ύφασμα στις μασχάλες ή στον τράχηλο
Αφαιρέστε τα ρούχα σας

Επί εμμονής των συμπτωμάτων άνω των 60 λεπτών αναζητήστε ιατρική βοήθεια.

Θερμοπληξία

Καθώς η κατάσταση αυτή είναι δυνητικά θανατηφόρα, πρέπει να δράσετε άμεσα και αφού καλέσετε ιατρική βοήθεια:

Μεταφέρετε το θύμα σε σκιερό και δροσερό χώρο
Δροσίστε το θύμα με νερό ή καλύψτε το με βρεγμένο ύφασμα κάτω από ανεμιστήρα
Παρακολουθήστε τη θερμοκρασία του έως ότου πέσει κάτω από 40^oC
Χορηγήστε δροσερά υγρά (όχι αλκοόλ)

Ηλιακό έγκαυμα και θερμικό εξάνθημα

Μεταφερθείτε σε δροσερό και σκιερό μέρος
Βάλτε δροσερά ρούχα πάνω στο ηλιακό έγκαυμα ή κάντε δροσερό μπάνιο
Βάλτε ενυδατική κρέμα στο ηλιακό έγκαυμα
Μην σπάτε τυχόν φυσαλίδες στο δέρμα
Κρατήστε το θερμικό εξάνθημα στεγνό και κάντε χρήση ταλκ για αποφυγή του κνησμού

Πότε να αναζητήσετε ιατρική βοήθεια

Καλέστε ιατρική βοήθεια ή το 112, αν τα συμπτώματα δεν βελτιώνονται στο αναμενόμενο χρονικό διάστημα ή άμεσα αν έχετε χρόνια προβλήματα υγείας και σε απώλειας συνείδησης, εμέτου ή σύγχυσης. Η σοβαρή θερμική νόσος πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα και μόνο σε νοσοκομείο.