Πολλαπλή σκλήρυνση: Συμπτώματα της νόσου, διάγνωση και φαρμακευτική αντιμετώπιση.

Ευαγγελία Σωτηρίου
Νευρολόγος
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών, Συνεργάτης ΙΑΣΩ

Από το 2009 έχει θεσπιστεί από τη Διεθνή Ομοσπονδία ατόμων με Πολλαπλή Σκλήρυνση (Multiple Sclerosis International Federation, MSIF) η 30η Μαΐου ως παγκόσμια ημέρα ευαισθητοποίησης του κοινού για την νόσο. Σε πάνω από 60 χώρες, την ημέρα αυτή οργανώνονται συντονισμένες εκδηλώσεις που σκοπό έχουν να ενημερώσουν το κοινό για ένα πολύ συχνό, ειδικά στις νέες ηλικίες, νόσημα από το οποίο πάσχουν παγκοσμίως πάνω από 2 εκατομμύρια ανθρώπων.

Τι είναι και πώς προκαλείται η πολλαπλή σκλήρυνση

Η πολλαπλή σκλήρυνση είναι αυτοάνοση πάθηση, που εκδηλώνεται κυρίως σε νέες ηλικίες (20 - 40 έτη ) και με μεγαλύτερη συχνότητα στον γυναικείο πληθυσμό. Το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα που είναι υπεύθυνο για την προστασία του οργανισμού από ξένους εισβολείς (μικρόβια, ιούς κ.λπ.) απορρυθμίζεται και επιτίθεται στοχευμένα στην μυελίνη, την ουσία που περιβάλλει τους νευρικούς άξονες του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού. Η προσβολή αυτή της μυελίνης έχει σαν αποτέλεσμα να μην μεταδίδονται σωστά τα ηλεκτρικά σήματα μέσα στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (ΚΝΣ). Η συμπτωματολογία που θα εμφανίσει ο ασθενής με το νόσημα εξαρτάται από το σημείο του ΚΝΣ που θα υποστεί την τοπική αυτή φλεγμονή-καταστροφή.

Παράγοντες που σχετίζονται με την εμφάνιση του νοσήματος

Τα ακριβή αίτια που προκαλούν την διαταραχή του ανοσοποιητικού που είναι υπεύθυνη για την νόσο αποτελούν αντικείμενο έντονης επιστημονικής έρευνας, αλλά ακόμα και σήμερα δεν έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί. Παράγοντες που έχει αποδειχθεί επιστημονικά να παίζουν ρόλο στην εκδήλωση της νόσου είναι:

Γεωγραφικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες (πιο συχνή εμφάνιση σε ψυχρά κλίματα)
Γενετική προδιάθεση
Λοιμογόνοι (ιογενής λοιμώξεις)
Διατροφικοί παράγοντες και συνήθειες (π.χ. κάπνισμα)

Με ποια συμπτώματα συνήθως εμφανίζεται η πολλαπλή σκλήρυνση

Θεωρητικά οποιαδήποτε λειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος μπορεί να προσβληθεί από το νόσημα. Οι περισσότεροι ασθενείς όμως εμφανίζουν αιφνίδια και για αρκετές ημέρες πριν να απευθυνθούν στον κατάλληλο ιατρό, τα παρακάτω συμπτώματα:

Προβλήματα όρασης. Ίσως το πιο συχνό σύμπτωμα στην Πολλαπλή Σκλήρυνση. Μπορεί να περιορίζονται σε θολή όραση έως και μερική ή ολική τύφλωση. Επίσης, ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει διπλή όραση (διπλωπία) ή και έντονο, ξαφνικό άλγος οφθαλμού που δεν υποχωρεί
Αιμωδίες σε πρόσωπο και άκρα. Πολύ συχνά οι ασθενείς αναφέρουν μούδιασμα ή περίεργες αισθήσεις σε διάφορα σημεία του σώματος σαν ρεύμα, μυρμηγκιάσματα, αλλαγή αντίληψης θερμοκρασίας.
Κινητικά προβλήματα. Εμφάνιση ξαφνικής αδυναμίας σε κάποιο μέρος του σώματος η οποία μπορεί να είναι μερική ή ολική παράλυση. Αδυναμία στις λεπτές κινήσεις των άνω ή κάτω άκρων, μυών του προσώπου ή και ξαφνική δυσκολία στην βάδιση με αστάθεια, είναι από τα πιο συχνά συμπτώματα που θα κατευθύνουν τον ασθενή στον νευρολόγο.
Νοητικά προβλήματα.Συχνά οι ασθενείς με Σκλήρυνση Κατά Πλάκας διαμαρτύρονται για διαταραχή στις ανώτερες νοητικές λειτουργίες όπως την συγκέντρωση, την μνήμη, την ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών και εκτέλεση σύνθετων πράξεων. Χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής κατά την αξιολόγηση, ειδικά στις νεότερες ηλικίες, γιατί υπάρχει η τάση να αποδίδονται σε άγχος και να καθυστερεί η διάγνωση.
Κόπωση.Ασθενείς με Πολλαπλή Σκλήρυνση ιδιαίτερα στα προχωρημένα στάδια της νόσου αναφέρουν πολύ συχνά κόπωση και έλλειψη ενέργειας ψυχικής και σωματικής με αποτέλεσμα να μειώνεται ιδιαίτερα η ικανότητα τους να φέρουν σε πέρας τις καθημερινές τους δραστηριότητες.

Πώς γίνεται η διάγνωση της πολλαπλής σκλήρυνσης

Πολύ σημαντικό ρόλο στην διάγνωση της νόσου έχει η ενδελεχής κλινική εξέταση από ειδικό νευρολόγο, ώστε να καθοριστεί ακριβώς το είδος των εξετάσεων που θα ζητηθούν προς διερεύνηση του κάθε ασθενούς. Οι συνήθεις εξετάσεις που χρειάζονται είναι απεικονιστικές (αξονική ή μαγνητική τομογραφία), εξετάσεις αίματος και οφθαλμολογική εξέταση με προκλητά δυναμικά ή/και οπτικά πεδία. Τις περισσότερες φορές για την τελική διάγνωση και επιβεβαίωση του νοσήματος μπορεί να χρειαστεί να γίνει και οσφυονωτιαία παρακέντηση(ΟΝΠ), εξέταση η οποία γίνεται ενδονοσοκομειακά με παραμονή του ασθενούς στην κλινική περίπου για μισή ημέρα. Η εξέταση διενεργείται μόνο από νευρολόγο και γίνεται με τοπική αναισθησία. Το υγρό που λαμβάνεται στέλνεται για ειδικές αναλύσεις.

Πότε ξεκινάμε θεραπευτική αγωγή στον ασθενή και ποια είναι αυτή

Εφόσον τεθεί η διάγνωση της νόσου προσδιορίζεται με βάση παγκοσμίως καθορισμένα επιστημονικά κριτήρια που αναθεωρούνται τακτικά (κριτήρια ΜcDonald) για το αν ο ασθενής θα ωφεληθεί να ξεκινήσει κάποια φαρμακευτική αγωγή και ποια αγωγή πρέπει να είναι αυτή. Προφανώς, εφόσον το νόσημα οφείλεται σε διαταραχή του ανοσοποιητικού, όλες οι μέχρι τώρα φαρμακευτικές αγωγές έχουν σαν στόχο το ανοσοποιητικό του ασθενούς με διαφορετικούς μηχανισμούς. Γι’ αυτό χωρίζονται και σε δυο μεγάλες κατηγορίες, τα ανοσοτροποποιητικά και τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα.

Σκοπός και κριτήριο δράσης των φαρμάκων:

Να μειωθεί η πιθανότητα ο ασθενής να εμφανίσει καινούργια ώση
Να μειώσει την εν γένει φλεγμονή στο ΚΝΣ
Να μειώσει την εξέλιξη της αναπηρίας του ασθενούς σε βάθος χρόνου, δηλαδή να μην υποπέσει η υποτροπιάζουσα μορφή της νόσου σε προϊούσα.

Ανάλογα με την εκτιμώμενη μορφή και επιθετικότητα της νόσου σε κάθε ασθενή εξατομικεύεται και η απόφαση για έναρξη πρώτης ή δεύτερης γραμμής φαρμάκου, καθώς και τον τρόπο χορήγησης του φαρμάκου. Τα τελευταία 10 χρόνια οι θεραπευτικές μας επιλογές έχουν πολλαπλασιαστεί. Υπάρχει δυνατότητα για υποδόριες, ενδομυϊκές ενέσεις, χάπια σε καθημερινή βάση ή ακόμα και ενδοφλέβια αγωγή σε μηνιαία βάση ή και ανά εξάμηνο. Η ταχύτητα με την οποία προχωράει η επιστημονική έρευνα μας κάνει ιδιαίτερα αισιόδοξους ότι τα επόμενα χρόνια θα έχουμε την δυνατότητα να προσφέρουμε στον ασθενή ακόμα πιο ασφαλή αλλά και αποτελεσματικά φάρμακα.