Κοιλιοκάκη

Παναγιώτα Καφρίτσα, Παιδογαστρεντερολόγος, Διευθύντρια Γαστρεντερολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων
Ιωάννα Παναγιώτου-Αγγελακοπούλου, Παιδογαστρεντερολόγος, Διευθύντρια Γαστρεντερολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων
Κωνσταντίνος Σιαφάκας, Παιδογαστρεντερολόγος-Ηπατολόγος, Διευθυντής Γαστρεντερολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων

Η κοιλιοκάκη είναι  χρόνια πάθηση του εντέρου που εμφανίζεται σε άτομα με γενετική προδιάθεση μετά την κατανάλωση προϊόντων που περιέχουν γλουτένη. Θεωρείται σήμερα η πιο συχνή γενετικά προκαθορισμένη νόσος με συχνότητα 1/100-200 σε αρκετές χώρες της Ευρώπης και Αμερικής. H έκθεση στη γλουτένη ενεργοποιεί ανοσολογικούς μηχανισμούς που προκαλούν βλάβη στην επιφάνεια του λεπτού εντέρου, καταστρέφουν τις λάχνες του κι επηρεάζουν την σωστή απορρόφηση των θρεπτικών ουσιών. H κοιλιοκάκη καλύπτει φάσμα εκδηλώσεων κυρίως από το πεπτικό σύστημα, αλλά και εκδηλώσεις από άλλα συστήματα ή τέλος μπορεί να είναι ασυμπτωματική. Τα συμπτώματα της νόσου μπορούν να εμφανιστούν σε οποιαδήποτε ηλικία μετά την ένταξη της γλουτένης στο διαιτολόγιο.

Τα συμπτώματα ποικίλλουν ανάλογα με την ηλικία και στα παιδιά. Στα βρέφη παρατηρούνται υποτροπιάζοντα συμπτώματα από το γαστρεντερικό ενώ στις μεγαλύτερες ηλικίες τα συμπτώματα είναι άτυπα. Μπορεί να υπάρχουν διαταραχές των κενώσεων, συχνότερα διαρροϊκές κενώσεις, σπανιότερα δυσκοιλιότητα, ανορεξία, απώλεια βάρους ή ανεπαρκή πρόσληψη βάρους, μετεωρισμό κοιλίας, μειωμένη σωματική ανάπτυξη, καθυστέρηση της ήβης, σιδηροπενική αναιμία, κοιλιακά άλγη, οστεοπενία, δερματίτιδα, διαταραχή ηπατικής λειτουργίας, κ.ά. Τελευταία όμως έχει βρεθεί ότι οι ασθενείς με τα παραπάνω κλινικά συμπτώματα αποτελούν την κορυφή μόνο του "παγόβουνου", διότι οι περισσότεροι ασθενείς με κοιλιοκάκη είναι ασυμπτωματικοί και παραμένουν αδιάγνωστοι επί σειρά ετών, με αποτέλεσμα να έχουν αυξημένο κίνδυνο να παρουσιάσουν τις μακροπρόθεσμες επιπλοκές της νόσου (σιδηροπενική αναιμία, οστεοπόρωση, υπογονιμότητα, λέμφωμα)

Ακόμη μεγαλύτερη συχνότητα της νόσου παρουσιάζουν συγκεκριμένες ομάδες ασθενών με άλλα νοσήματα, όπως τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, αυτοάνοση θυρεοειδίτιδα, σύνδρομο Down ή σύνδρομο Turner καθώς και οι συγγενείς ασθενών με κοιλιοκάκη.  

Οι πιο συχνά χρησιμοποιούμενες ορολογικές δοκιμασίες για την ανίχνευση αυτοαντισωμάτων που προκαλούνται από τη γλουτένη περιλαμβάνουν  τα αντιγλοιαδινικά αντισώματα , τα αντισώματα έναντι ενδομυϊου  και τα αντισώματα έναντι ιστικής τρανσγλουταμινάσης. Ειδικότερα, οι πιο ευαίσθητες και ειδικές ορολογικές δοκιμασίες αποτελούν τα αντισώματα IgA έναντι της ιστικής τρανσγλουταμινάσης και τα αντισώματα IgA έναντι ενδομυίου με ταυτόχρονη μέτρηση της ολικής IgA στον ορό.

Η εντερική βιοψία αποτελεί την εξέταση που τεκμηριώνει τη διάγνωση  Η νόσος επιβεβαιώνεται με γαστροσκόπηση και βιοψίες λεπτού εντέρου. Η ανεύρεση των χαρακτηριστικών αλλοιώσεων στον εντερικό βλεννογόνο και η κλινική ανταπόκριση του ασθενούς στη δίαιτα, συνοδευόμενη από την αρνητικοποίηση των ειδικών αντισωμάτων στον ορό και μόνο, θέτουν τη διάγνωση της κοιλιοκάκης.

Nεότερα δεδομένα έχουν προκύψει τα τελευταία έτη οπότε προτείνεται ότι η βιοψία με γαστροσκόπηση δεν είναι απαραίτητη όταν τα αντισώματα IgA έναντι της ιστικής τρανσγλουταμινάσης έχουν τίτλο δεκαπλάσιο του φυσιολογικού μετρημένα σε δύο διαφορετικά κέντρα ελέγχου, πάντοτε μετά από εξέταση από ειδικό παιδογαστρεντερολόγο. Υπάρχει και γενετικός έλεγχος με μελέτη των αντιγόνων ιστοσυμβατότητας. Τα αποτελέσματα για το HLA-DQ2/DQ8 χρησιμεύουν για να βοηθήσουν στη διάγνωση της νόσου σε αμφισβητούμενες περιπτώσεις.

Η κοιλιοκάκη αντιμετωπίζεται με δίαιτα χωρίς γλουτένη εφ’ όρου ζωής. Η τήρηση της δίαιτας φαίνεται αρχικά πολύ δύσκολη στην οικογένεια. Χρειάζεται συνεργασία των ιατρών και  διαιτολόγων με τούς γονείς και το παιδί. Η δίαιτα περιλαμβάνει αποχή από τροφές που προέρχονται από τα σιτηρά, τη σίκαλη το κριθάρι και με προσοχή την βρώμη λόγω επιμόλυνσης. Υπάρχουν όμως σημαντικές πρακτικές δυσκολίες στην εφαρμογή της καθότι η γλουτένη είναι πολύ διαδεδομένο συστατικό της σύγχρονης διατροφής με αποτέλεσμα να είναι δύσκολη η εφαρμογή διαιτολογίου χωρίς γλουτένη, ιδιαίτερα όταν αυτό θα πρέπει να περιλάβει βιομηχανικά τυποποιημένες τροφές ή να καλύψει ανάγκες μεγαλύτερων παιδιών και εφήβων που περνούν πολλές ώρες μακριά από το σπίτι. Η γλουτένη είναι ένα συστατικό πολύ κοινό σε τυποποιημένα τρόφιμα. Επιπλέον είναι δυνατόν να «επιμολύνει» την τροφή σε οποιαδήποτε φάση της παρασκευής της. Μόνο η αναγραφή στην ετικέτα της συσκευασίας ότι το προϊόν είναι ελεύθερο γλουτένης, εξασφαλίζει τον ασθενή. Ενδεικτικά απαγορεύονται τα προιόντα που περιέχουν αλεύρι (ψωμί, φρυγανιές, μπισκότα, πίτσες, πίττες, γλυκά,κ.α.), τα ζυμαρικά , κάποια αλλαντικά, πολλά κονσερβοποιημένα προιόντα , μερικά έτοιμα ροφήματα και κάποια από τα αλκοολούχα ποτά. Επιτρέπονται όλα τα φρούτα, τα λαχανικά, τα φρέσκα κρέατα, ψάρια, αυγά, πουλερικά, το γάλα και τα προιόντα του, το καλαμπόκι, το ρύζι, το λάδι.

Μελλοντκές κατευθύνσεις υπάρχουν στην έρευνα για τη θεραπεία της κοιλιοκάκης και αφορούν ενζυμική θεραπεία με βακτηριακές ενδοπεπτιδάσες , φάρμακα όπως ανοσοτροποποιητές για την καταστολή της τρανσγλουταμινάσης , ενώ ελπίδα μπορει να υπάρχει και από την εφαρμογή της Βιοτεχνολογίας στην αγροκαλλιέργεια.

Χρειάζεται ευαισθητοποίηση τόσο τόσο των ιατρών όσο και της κοινωνίας για την πρώιμη ανίχνευση , διάγνωση και αντιμετώπιση της δυσανεξίας στη γλουτένη.