Καρκίνος ωοθηκών

Δημήτριος Χαϊδόπουλος
Επίκουρος Καθηγητής Γυναικολογικής Ογκολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Αλέξανδρος Ροδολάκης
Καθηγητής Γυναικολογικής Ογκολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο καρκίνος των ωοθηκών αποτελεί τον δεύτερο πιο συχνό καρκίνο των γυναικών στις αναπτυγμένες χώρες και τη συχνότερη αιτία θανάτου από γυναικολογικό καρκίνο. Η επιθετικότητα της νόσου προκαλεί  θνητότητα μεγαλύτερη απ’ ότι οι κακοήθειες τραχήλου και ενδομητρίου μαζί. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση η πιθανότητα για μια γυναίκα να αναπτύξει καρκίνο των ωοθηκών κατά́ τη διάρκεια της ζωής της κυμαίνεται μεταξύ́ 0,64% και 1.6%.

Μέχρι σήμερα η αιτία του καρκίνου της ωοθήκης δεν είναι απόλυτα κατανοητή́. Υπάρχουν όμως κάποιοι επιβαρυντικοί παράγοντες που αυξάνουν τις πιθανότητες για μία γυναίκα να νοσήσει όπως η ηλικία, η λήψη ορμονών, η κληρονομικότητα και η ατοκία. Εντούτοις, σε πολλές περιπτώσεις δεν ανευρίσκεται κανένας από́ τους ανωτέρω παράγοντες στο ιστορικό της ασθενούς. Ένας παράγοντας κινδύνου μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο αλλά́ δεν είναι ούτε απαραίτητος ούτε αρκετός για να προκαλέσει τη νόσο.

Ο καρκίνος των ωοθηκών τις περισσότερες φορές προκαλεί ήπια και γενικά συμπτώματα (μετεωρισμό, διαταραχές εντέρου, επιγαστραλγία) στα αρχικά στάδια τα οποία συνήθως δεν είναι αρκετά για να οδηγήσουν την ασθενή στον ιατρό για περαιτέρω έλεγχο. Τούτο έχει ως αποτέλεσμα τη καθυστερημένη διάγνωση με αποτέλεσμα τα ¾ των ασθενών να διαγιγνώσκεται σε προχωρημένα στάδια (III και IV). Για τον λόγο αυτό η νόσος έχει ονομαστεί και ¨σιωπηλός δολοφόνος¨. Η διάγνωση θα τεθεί απο την κλινική εξέταση, την απεικονιστική διερεύνηση με υπερηχογραφία, μαγνητική ή αξονική τομογραφία και τους καρκινικούς δείκτες. Κάποιες φορές, ο καρκίνος των ωοθηκών ανευρίσκεται απρόσμενα κατά τη διάρκεια μιας γυναικολογικής εξέτασης ρουτίνας ή κατά τη διάρκεια κάποιας χειρουργικής επέμβασης για κάποια άλλη αιτία.

Αναφορικά με τις ασθενείς στα αρχικά στάδια της νόσου (στάδια I-II), η αντιμετώπιση είναι πάντα χειρουργική. Για τα προχωρημένα στάδια (III-IV), ο θεραπευτικός σχεδιασμός εξατομικεύεται για κάθε ασθενή και αποφασίζεται από μία επιστημονική ομάδα ιατρών διαφόρων ειδικοτήτων (Ογκολογικό Συμβούλιο). Ένας έξυπνος συνδυασμός χειρουργείου και χημειοθεραπείας αποτελεί τη βασική θεραπευτική προσέγγιση. Το Ογκολογικό Συμβούλιο λαμβάνοντας υπόψιν παράγοντες όπως την ηλικία, τη γενική κατάσταση της ασθενούς και την έκταση της νόσου, αποφασίζει εάν η ασθενής είναι υποψήφια για πρωτογενή κυτταρομείωση (primary cytoreduction).

Ο στόχος του πρωτογενούς χειρουργείου είναι να εξαιρεθεί πλήρως η νόσος γεγονός το οποίο οδηγεί πολλές φορές τον χειρουργό σε εκτεταμένα χειρουργεία με εξαίρεση διαφόρων ενδοκοιλιακών οργάνων (multiorgan resection). Μετά την ανάρρωση απο το χειρουργείο, η ασθενής υποβάλλεται σε 6 κύκλους επικουρικής χημειοθεραπείας.

Εάν η ασθενής δεν είναι σε καλή γενική κατάσταση για να υποβληθεί σε εκτεταμένο χειρουργείο η εάν το Ογκολογικό Συμβούλιο θεωρεί ότι η έκταση της νόσου είναι τόσο εκτεταμένη που δεν είναι δυνατή η πλήρης εξαίρεσή της μετά απο λαπαροσκόπηση, η ασθενής δύναται να λάβει 3 κύκλους χημειοθεραπείας (neoadjuvant chemotherapy) ώστε να μειωθεί η έκταση της νόσου και να μπορέσει να χειρουργηθεί με σκοπό πάντα την πλήρη εξαίρεση των νεοπλασματικών εστιών. Μετά το χειρουργείο, η ασθενής λαμβάνει και τους υπόλοιπους 3 κύκλους χημειοθεραπείας.

Σημαντικό πεδίο επιστημονικής αντιπαράθεσης έχει αποτελέσει τα τελευταία χρόνια η χρήση της Υπέρθερμης Ενδοπεριτοναϊκής Χημειοθεραπείας (HIPEC) στον προχωρημένο καρκίνο ωοθηκών. Η θεωρία της HIPEC είναι ότι η χορήγηση χημειοθεραπείας σε υψηλή θερμοκρασία εντός της περιτοναϊκής κοιλότητας μετά την ολοκλήρωση της κυτταρομείωσης οδηγεί στην καταστροφή μικροσκοπικών, μη ορατών καρκινικών κλώνων με καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα. Μέχρι σήμερα δεν έχει αποδειχθεί ότι υπάρχει όφελος απο την προσθήκη της HIPEC στον προχωρημένο καρκίνο ωοθηκών. Αναμένονται στα επόμενα χρόνια οι μελέτες οι οποίες θα καθορίσουν εάν πράγματι η HIPEC έχει θέση στη θεραπευτική αντιμετώπιση της νόσου.

Η πλήρης κυτταρομειωτική επέμβαση, η χρήση επικουρικής και νεοεπικουρικής χημειοθεραπείας καθώς και οι στοχευμένες θεραπείες αποτελούν αυτή τη στιγμή τα κατάλληλα όπλα για την αντιμετώπιση του καρκίνου των ωοθηκών και έχουν καταφέρει να βελτιώσουν κατά πολύ την επιβίωση των ασθενών τα τελευταία χρόνια. Ακόμη και σε περίπτωση υποτροπής της νόσου, η χειρουργική προσέγγιση αλλά και η χρήση χημειοθεραπείας δεύτερης γραμμής αποτελούν ρεαλιστικές επιλογές που μπορεί να βελτιώσουν το προσδόκιμο επιβίωσης.

Οι σύγχρονες εξελίξεις στην γυναικολογική ογκολογία έχουν καταφέρει να βρισκόμαστε ήδη στη εποχή́ όπου η θεραπεία του καρκίνου των ωοθηκών σε νεαρές γυναίκες, έχει σκοπό́ όχι μόνον την επιβίωση αλλά́ και την διατήρηση της αναπαραγωγικής τους ικανότητας, προσφέροντας ακόμη και τη δυνατότητα τεκνοποίησης μετά τον καρκίνο.

Δεδομένου ότι ο καρκίνος των ωοθηκών θεωρείται συστηματική νόσος, τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλες προσπάθειες για την εξατομικευμένη αντιμετώπιση των ασθενών ανάλογα με το γενετικό τους προφίλ. Οι έρευνες αυτές έχουν ήδη αποδόσει με αποτέλεσμα την παραγωγή στοχευμένων θεραπειών οι οποίες χρησιμοποιούνται ολοένα και περισσότερο. Τέλος, σημαντικές εξελίξεις που αφορούν τη διερεύνηση της μοριακής σφραγίδας του καρκίνου των ωοθηκών, αλλά και η διενέργεια μεγάλων τυχαιοποιημένων φάσεως ΙΙΙ μελετών για πιο αποτελεσματικές προσεγγίσεις τόσο χειρουργικά όσο και χημειοθεραπευτικά αναμένεται να βελτιώσουν ακόμη περισσότερο τη στρατηγική αντιμετώπισης της νόσου και υπό το πρίσμα αυτό το μέλλον προοιωνίζεται ελπιδοφόρο.