Χρόνιος βήχας στα παιδιά: τι είναι, ποια τα αίτια και πώς αντιμετωπίζεται

Μάριος Παπαδόπουλος
Παιδοπνευμονολόγος – Παιδοαλλεργιολόγος ΙΑΣΩ Παίδων

Ο βήχας αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αμυντικούς μηχανισμούς και βοηθά στην κάθαρση του αναπνευστικού συστήματος από ξένο υλικό και μικροοργανισμούς. Ταυτόχρονα, είναι το συχνότερο σύμπτωμα των λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος. Συχνά προβληματίζει τους γονείς και αποτελεί μία από τις πιο συνηθισμένες αιτίες επίσκεψης στον παιδίατρο.

Ο βήχας αποτελεί αιτία ανησυχίας για την οικογένεια, ειδικά όταν είναι έντονος σε χροιά, παροξυσμικός, επηρεάζει την καθημερινότητα του παιδιού ή συνοδεύεται από άλλα συμπτώματα, όπως πυρετό, δύσπνοια, σφύριγμα και βράσιμο στο στήθος, εμέτους ή όταν χρονίζει.

Ευτυχώς, ωστόσο, τα παιδιά που βήχουν για πολλές ημέρες, τις περισσότερες φορές (αλλά όχι όλες), έχουν απλά υποτροπιάζουσες λοιμώξεις του αναπνευστικού (σύνδρομο του παιδικού σταθμού). Ο βήχας της πρώτης λοίμωξης υποχωρεί μεν, αλλά πριν εξαφανιστεί εντελώς, το παιδί έχει ξεκινήσει εκ νέου βήχα στο πλαίσιο της επόμενης ίωσης. Στην περίπτωση αυτή, και εφόσον το ιστορικό και η εξέταση του παιδιού δεν εμπνέει ανησυχία, οι γονείς καθησυχάζονται χωρίς να χρειάζεται ιδιαίτερος εργαστηριακός έλεγχος.

Πότε θεωρούμε ότι ο βήχας του παιδιού είναι χρόνιος

Η διάκριση ανάμεσα στον οξύ, υποξύ και χρόνιο βήχα γίνεται με κριτήριο τη διάρκεια του συμπτώματος. Ωστόσο, στη βιβλιογραφία δεν υπάρχει ομοφωνία και μερικοί συγγραφείς ορίζουν το βήχα ως χρόνιο μετά τις 4 εβδομάδες, ενώ άλλοι μετά τις 8 εβδομάδες. Υποξύς χαρακτηρίζεται ο βήχας με διάρκεια που ξεπερνά τις 3 εβδομάδες. Ο βήχας κατά τη διαδρομή των ιογενών λοιμώξεων του αναπνευστικού είναι αρχικά συνήθως ξηρός και προοδευτικά αποκτά συχνά υγρό χαρακτήρα. Η διάρκεια του βήχα, εκτός από περιπτώσεις ειδικών λοιμώξεων (όπως κοκκύτης ή μυκόπλασμα), είναι συνήθως 7-10 και συχνά 14 ημέρες. Δεν είναι σπάνιες οι περιπτώσεις όπου ο βήχας, αν και βαίνει βελτιούμενος σε ένταση και συχνότητα, διαρκεί έως και 3 ή περισσότερες εβδομάδες.
Ποια είναι τα αίτια του χρόνιου βήχα

Ορισμένες λοιμώξεις, όπως ο κοκκύτης και το μυκόπλασμα, συνοδεύονται από βήχα μεγάλης διάρκειας. Το παιδί με άσθμα που δεν ελέγχεται επαρκώς, μπορεί να βήχει συχνά ή και καθημερινά, με εξάρσεις και υφέσεις της συμπτωματολογίας του.

Το κυριότερο, όμως, αίτιο χρόνιου βήχα αποτελεί η χρόνια (επίμονη) βακτηριακή βρογχίτιδα, που λόγω των ήπιων συμπτωμάτων, της απουσίας πυρετού και των λίγων ευρημάτων από την ακρόαση, συχνά διαφεύγει της διάγνωσης. Το παιδί έχει κατά κανόνα υγρό βήχα που επιμένει χωρίς ακροαστικά ευρήματα, οι γονείς επισκέπτονται τον παιδίατρο που τους καθησυχάζει λόγω της απουσίας ακροαστικών ευρημάτων και ο κύκλος συνεχίζεται χωρίς να σταματά ο βήχας. Λίγο πριν ξεκινήσει όλη η ιστορία, το παιδί είχε περάσει μία λοίμωξη που προβλημάτισε ή κάποιες λοιμώξεις αναπνευστικού σε κοντινά διαστήματα. Υπάρχει, βέβαια, ένας μικρός αριθμός παιδιών με χρόνια βρογχίτιδα που πάσχουν από ανεπάρκεια του αμυντικού τους συστήματος, κυστική ίνωση, σύνδρομο δυσκίνητων κροσσών, κ.α. Σπανιότερα αίτια χρόνιου βήχα είναι η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, οι συγγενείς ανωμαλίες και η εισρόφηση ξένου σώματος.

Η διαχείριση του παιδιού με χρόνιο βήχα στο παιδοπνευμονολογικό ιατρείο

Η προσέγγιση του παιδιού που προσέρχεται με χρόνιο βήχα εξαρτάται από το ιστορικό και τα ευρήματα από την εξέταση. Ο χρόνος έναρξης των συμπτωμάτων (εβδομάδες, μήνες, έτη), τα χαρακτηριστικά του βήχα (ξηρός, παροξυντικός, υγρός, ηχηρός, κ.α.), πιθανά εκλυτικά αίτια (άσκηση, ιώσεις, σίτιση), η ανταπόκριση σε προηγηθείσα αγωγή, η ύπαρξη συνοδών καταστάσεων όπως ανεπαρκούς πρόσληψης βάρους, αλλεργικής ρινίτιδας, γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης και άλλων, κατευθύνουν τη διαγνωστική σκέψη και καθορίζουν τα επόμενα βήματα.

Είναι εντελώς διαφορετική η διαχείριση του παιδιού με χρόνιο υγρό βήχα από το παιδί με το συχνό ξηρό βήχα που υπάρχει σχεδόν καθημερινά και επιδεινώνεται στις ιώσεις, τις βραδινές ώρες ή στην άσκηση.

Ο έλεγχος της αναπνευστικής λειτουργίας (σπιρομετρία, δοκιμασία βρογχοδιαστολής), η αναζήτηση ευαισθητοποίησης σε αεροαλλεργιογόνα, η διερεύνηση του αμυντικού συστήματος και ο απεικονιστικός έλεγχος γίνονται στο πλαίσιο της πρώτης εκτίμησης του παιδιού με χρόνιο βήχα στο παιδοπνευμονολογικό ιατρείο. Επιπλέον, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις παιδιών προχωράμε σε πιο ειδικές εξετάσεις, όπως δοκιμασία προσδιορισμού ιόντων χλωρίου στον ιδρώτα (τεστ ιδρώτα), δοκιμασία πρόκλησης, αξονική τομογραφία θώρακα και βρογχοσκόπηση.
Η αντιμετώπιση του παιδιού με χρόνιο βήχα

Η θεραπευτική πρόταση για το παιδί με το χρόνιο βήχα, όπως και για κάθε άλλο παιδί του παιδοπνευμονολογικού ιατρείου, έχει μη φαρμακευτικό και αν απαιτείται φαρμακευτικό σκέλος. Είναι παράλογο να δίνονται φάρμακα πριν δοθούν οι κατάλληλες οδηγίες ώστε να εξασφαλίσουμε ότι το παιδί ζει σε ένα καθαρό, απαλλαγμένο από ρύπους (καπνός τσιγάρου, τζάκι, σόμπα) περιβάλλον. Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις ζητείται αποφυγή έκθεσης σε αλλεργιογόνα, αλλαγές στον τρόπο σίτισης ή διακοπή παιδιού σταθμού.

Από πλευράς φαρμακευτικής αγωγής, το θεραπευτικό σχήμα εξατομικεύεται. Στις περιπτώσεις επίμονης βακτηριακής βρογχίτιδας (χρόνιος υγρός βήχας) η αγωγή περιλαμβάνει χορήγηση αντιβίωσης για την αντιμετώπιση της λοίμωξης και πιθανόν χημειοπροφύλαξης για τη μείωση του κινδύνου υποτροπής.