Παγκόσμια ημέρα κατά της Φυματίωσης: Μπορούμε να την εξαλείψουμε

Η Φυματίωση (Tuberculosis) αποτελεί λοιμώδες μεταδοτικό νόσημα με σημαντική επίπτωση παγκοσμίως, κυρίως στις χώρες με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό και υγειονομικό επίπεδο και πρόκληση για την δημόσια υγεία.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) αποτελεί την πιο θανατηφόρα μολυσματική ασθένεια, προκαλώντας την απώλεια ενός ανθρώπου κάθε 20 δευτερόλεπτα. Κάθε χρόνο σκοτώνει 1,3 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως, περισσότερους από το HIV/AIDS και την ελονοσία μαζί ενώ 10,6 εκατομμύρια άνθρωποι αρρώστησαν από φυματίωση το 2021 το 10% αυτών παιδιά.

Παρόλα αυτά η Φυματίωση σπάνια γίνεται πρωτοσέλιδο.

Η 24η  Μαρτίου ορίστηκε ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Φυματίωσης καθώς υπενθυμίζει την ανακάλυψη του Βακίλου της Φυματίωσης (Mycobacterium tuberculosis) από τον Robert Koch το 1882.

Η ανακάλυψη του παθογόνου αιτίου αποτέλεσε το πρώτο βήμα στην κατανόηση και καταπολέμηση μιας νόσου, που ακόμα και σήμερα  παραμένει ταμπού και κοινωνικό στίγμα λόγω του ιστορικού των σανατορίων και της «φθίσης» που γέννησε λογοτεχνικούς χαρακτήρες και ιστορίες ανθρώπινης θλίψης, πριν την ανακάλυψη των αντιφυματικών φαρμάκων.

Μεταδίδεται μέσω σταγονιδίων στον αέρα, μέσω φτερνίσματος ή βήχα από άτομα που έχουν μολυνθεί από μυκοβακτηρίδια. Ο υψηλότερος κίνδυνος ανάπτυξης «πρωτοπαθούς φυματίωσης» αφορά τους ανθρώπους που έρχονται σε στενή και τακτική επαφή με ασθενή, ιδιαίτερα παιδιά και άτομα που έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα. Χαρακτηρίζουμε λανθάνουσα φυματίωση μια περίπτωση που δεν είναι μεταδοτική ακόμα και δεν εμφανίζει συμπτώματα. Το 5-10% των ατόμων με λανθάνουσα λοίμωξη μπορεί να αναπτύξει ενεργό νόσο φυματίωσης.

Τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι χαμηλός συνήθως παρατεινόμενος πυρετός, μειωμένη όρεξη, απώλεια βάρους, νυχτερινές εφιδρώσεις, επίμονος βήχας ή και με πρόσμιξη αίματος.

Ευπαθείς ομάδες με μεγαλύτερο κίνδυνο ανάπτυξης φυματίωσης είναι οι διαβητικοί,  οι ασθενείς που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα και όσοι διαβιούν σε συνθήκες χαμηλού επιπέδου συνθηκών υγιεινής.

Υπάρχει εμβόλιο γνωστό ως BCG από το 1921, το οποίο βοηθά στην πρόληψη ορισμένων σοβαρών μορφών της νόσου στα παιδιά, αλλά έχει απρόβλεπτη επιτυχία στην προστασία έναντι της φυματίωσης.

Το BCG χρησιμοποιείται σε διάφορους βαθμούς σε όλη την Ευρώπη (άλλες εμβολιάζουν όλα τα παιδιά κατά τη γέννησή τους και άλλες έχουν διακόψει τα προγράμματα μαζικού εμβολιασμού).

Ο καλύτερος τρόπος πρόληψης της φυματίωσης είναι η έγκαιρη διάγνωση και η χρήση συνδυασμού αντιφυματικών φαρμάκων για χρονικό διάστημα μηνών, που στοχεύει τόσο στη θεραπεία όσο και στην αποφυγή της μετάδοσης της νόσου σε άλλους ανθρώπους.

Οι στρατηγικές του ΠΟΥ, όπως η στρατηγική Stop TB, έχουν συμβάλει στη μείωση του επιπολασμού και της επίπτωσης της φυματίωσης παγκοσμίως.

Ο απώτερος στόχος των διεθνών και εθνικών αρχών δημόσιας υγείας είναι η εξάλειψη της φυματίωσης, μειώνοντας τα νέα μολυσματικά κρούσματα σε λιγότερο από 1 σε κάθε 1 εκατομμύριο ανθρώπους έως το 2050.

Η Φυματίωση δυστυχώς, παρά την ύπαρξη αποτελεσματικών θεραπειών και σύγχρονων διαγνωστικών τεστ, παραμένει μια σοβαρή νόσος και ένα σημαντικό πρόβλημα δημόσιας υγείας σε παγκόσμιο επίπεδο.

Τα μυκοβακτηρίδια  μπορούν να υποστούν μεταλλάξεις οι οποίες μπορούν να τα καταστήσουν ανθεκτικά σε ένα φάρμακο κατά της φυματίωσης. Νέες προχωρημένες μορφές της πάθησης είναι γνωστές ως πολυανθεκτική φυματίωση (MDR-TB) ή εξαιρετικά ανθεκτική φυματίωση (XDR-TB).

Η χαμηλή πρόσβαση σε υγειονομική φροντίδα μεγάλων πληθυσμών ανθρώπων παγκοσμίως και η ανάπτυξη πολυανθεκτικών στελεχών του μυκοβακτηριδίου που την προκαλεί παραμένουν προκλήσεις για την διεθνή κοινότητα.

Ο ΠΟΥ τονίζει ότι η λανθασμένη θεραπεία ή η διακοπή της θεραπείας πριν ολοκληρωθεί η πλήρης αγωγή είναι η αιτία της εξάπλωσης του επικίνδυνου βακτηριδίου. Όταν τα ανθεκτικά στα φάρμακα στελέχη αρχίσουν να εξαπλώνονται σε όλον τον κόσμο, οι δείκτες θνησιμότητας θα αρχίσουν να ανεβαίνουν έως ότου οι ερευνητές καταφέρουν να ανακαλύψουν μια αποτελεσματική θεραπεία.

Στόχος της παγκόσμιας ημέρας κατά της φυματίωσης την 24η Μαρτίου ήταν και παραμένει πάντα ο ίδιος: Η εξάλειψη της νόσου παγκοσμίως, πέρα από προκαταλήψεις, να εμπνεύσει ελπίδα, να ενθαρρύνει τις κυβερνήσεις να λάβουν μέτρα υγιεινής και πρόληψης, να διαδώσει τις νέες συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για υιοθέτηση κοινών οδηγιών για τη θεραπεία και βέβαια να ενισχύσει τη συνεργασία μεταξύ των χωρών για την καταπολέμηση της επιδημίας της φυματίωσης.

Υπογραμμίζει την έκκληση του ΠΟΥ για δράση, προτρέποντας τα κράτη-μέλη να επιταχύνουν την ανάπτυξη νέων βραχύτερων από του στόματος θεραπευτικών σχημάτων για την ανθεκτική στα φάρμακα φυματίωση και την  επικαιροποίηση και επανενεργοποίηση των εθνικών στρατηγικών και προγραμμάτων για την εξάλειψη της φυματίωσης στη μετά COVID-19 εποχή και για ορθολογιστική κατανομή των πόρων υγείας στην πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία της νόσου στους πληθυσμούς χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος που αφορούν στο 98% τον καταγεγραμμένων περιπτώσεων φυματίωσης.

Όπως άλλωστε απέδειξε και η πρόσφατη πανδημία, για να είναι ο καθένας  μας ασφαλής πρέπει όλοι να είναι ασφαλείς.

Η δέσμευση «Μπορούμε να τερματίσουμε τη φυματίωση» παραμένει και τη φετινή παγκόσμια ημέρα μια τολμηρή έκκληση για ελπίδα και υπευθυνότητα.

Ευαγγελία Ν. Γκιζοπούλου MD , MSc , SomnExp, Πνευμονολόγος – Φυματιολόγος, Ειδικός Ιατρικής Ύπνου, Διευθύντρια Α΄ Πνευμονολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ Γενική Κλινική