Κατανόηση & αντιμετώπιση της διστακτικότητας έναντι των παιδικών εμβολίων

Τα εμβόλια είναι μια από τις σημαντικότερες παρεμβάσεις στη Δημόσια Υγεία και μαζί με το καθαρό νερό και τους κανόνες υγιεινής συνέβαλλαν σε πολύ μεγάλο ποσοστό στον περιορισμό των λοιμωδών νοσημάτων που κάποτε σκότωναν εκατομμύρια ανθρώπους. Ο εμβολιασμός είναι από τις πιο αποτελεσματικές μεθόδους ελέγχου ασθενειών του ανθρώπου, ειδικότερα των λοιμώξεων. Επιτυγχάνεται με ενίσχυση της άμυνας του οργανισμού και εξελίχθηκε σε κλειδί για το διεθνή έλεγχο των λοιμώξεων με παράλληλα οικονομικό όφελος για τη Δημόσια Υγεία.

Ο οργανισμός μας, μέσω της ενεργού ανοσοποίησης, αντιμετωπίζει αποτελεσματικά σοβαρές και κάποιες θανατηφόρες μεταδοτικές ασθένειες οι οποίες και προλαμβάνονται. Είναι έτοιμος ώστε σε περίπτωση άμεσης επαφής με το αντίστοιχο παθογόνο, το ανοσοποιητικό του σύστημα να αναπτύξει γρήγορα την κατάλληλη ανοσιακή απάντηση, τα «κατάλληλα όπλα» για τη συγκεκριμένη λοίμωξη (κύτταρα, αντισώματα) με αποτέλεσμα να μη νοσήσει. Χάρη σε εκτεταμένες εκστρατείες εμβολιασμού εξαλείφθηκε η ευλογιά παγκοσμίως, η Ευρώπη απαλλάχτηκε από την πολιομυελίτιδα και έχουν σχεδόν εξαλειφθεί κάποιες λοιμώξεις.

Όμως, παρ’ όλα τα θετικά, η εμπιστοσύνη των πολιτών απέναντι στα εμβόλια και στα επιστημονικά δεδομένα μειώνεται, ενώ αυξάνονται οι ερωτήσεις και οι αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα και τις συνέπειες σε βαθμό ανησυχητικό. Σκεπτικισμός υπήρχε από την εμφάνιση των εμβολίων με πολλές αντιδράσεις στα τέλη του 19ου αιώνα και σήμερα προστέθηκαν αλλαγές των χαρακτηριστικών τους με παράλληλη αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων που τα αμφισβητούν ή και δεν τ’ αποδέχονται, ενώ κάποιοι μιλούν για κρίση. Αξιόλογο ποσοστό ανθρώπων εκφράζει διστακτικότητα έναντι των εμβολίων, η οποία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ / WHO, 2014) ορίζεται ως «η καθυστέρηση στην αποδοχή ή η άρνηση των εμβολίων παρά την ύπαρξη υπηρεσιών εμβολιασμού». 

Στην από τον 19ο αιώνα υπάρχουσα διστακτικότητα, στο τέλος του 20ου αιώνα προστέθηκαν δυσπιστία και επιφυλάξεις βασιζόμενες σε λανθασμένες απόψεις, όπως ο μύθος ότι «το εμβόλιο MMR (ιλαράς - ερυθράς - παρωτίτιδας) είναι αιτία αυτισμού» που για αρκετό διάστημα έγινε αποδεκτός με σοβαρές αρνητικές συνέπειες για παιδιά που δεν εμβολιάστηκαν. Βεβαίως, υπάρχουν παράγοντες που συντηρούν τις επιφυλάξεις, ακόμη κι αν στην πορεία έχουν διαψευσθεί, όπως η συσχέτιση του συντηρητικού Thiomersal (θειομερσάλη) με αυτισμό, με συνέπεια την έξαρση επιδημιών των αντίστοιχων ασθενειών.

Επιπλέον, στον 21ο αιώνα οι αντιθέσεις - αρνήσεις και οι φόβοι εκδηλώνονται πιο έντονα και διαδίδονται ακόμη ευκολότερα μέσω του διαδικτύου και από ανθρώπους μη ειδικούς. Στην πορεία, δε, με την πανδημία COVID-19 προστέθηκαν κι εξαπλώθηκαν γρήγορα νέες αμφισβητήσεις και φόβοι με το Γενικό Διευθυντή του WHO το 2020 να μιλάει για παραπληροφόρηση.

Βεβαίως, η διστακτικότητα για τους εμβολιασμούς δεν προκύπτει εν αιθρία, καθώς υπάρχουν παράγοντες που οδηγούν σε ερωτήματα και ισχύουν, άλλοτε σ' άλλο βαθμό, για όλα τα εμβόλια και συμπεριλαμβάνουν ανησυχία για το αν είναι ασφαλή, τις πιθανές παρενέργειες - πιθανούς κινδύνους, σκεπτικισμό για επιστημονικές αλήθειες, τρόπο ζωής κάποιων ομάδων, απόρριψη επιστημονικών δεδομένων, προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες, εφησυχασμό για χαμηλό κίνδυνο νόσου, επιφυλάξεις για την αποτελεσματικότητα των εμβολίων, παραπληροφόρηση και λιγότερη ανοχή από τον υγιή του κινδύνου από το εμβόλιο σε σχέση με την αποδοχή από ασθενή του κινδύνου από φάρμακο.

Στα ανωτέρω προστέθηκαν και παράγοντες που ισχύουν ειδικώς για τα εμβόλια έναντι της COVID-19, όπως νέα τεχνολογία και ταχεία ανάπτυξη των εμβολίων, απουσία επαρκών δεδομένων για την ασφάλεια & ιδιαιτέρως για τη μακρόχρονη ασφάλεια, άρνηση της COVID-19 ως σοβαρού προβλήματος υγείας, μη κατανόηση της ανάγκης εμβολιασμού μετά από SARS-CoV-2 νόσηση, απουσία δεδομένων για μακρά παραμονή / διατήρηση της ανοσίας.

Μελέτες δείχνουν ότι η θέση των πολιτών απέναντι στα εμβόλια για την αποδοχή ή όχι του εμβολιασμού είναι σύνθετη και πολυ-παραγοντική. Οι επιφυλάξεις τους είναι ειδικού περιεχομένου, ποικίλλουν ανάλογα με τη διάρκεια του χρόνου, τον τόπο, το εμβόλιο. Δεν καθορίζεται μόνο από επιστημονικά κριτήρια, αλλά επηρεάζεται από μίγμα ψυχολογίας, κοινωνικών - οικονομικών - πολιτιστικών - πολιτικών παραγόντων, όπως και παράγοντες εφησυχασμού, άνεσης, αυτοπεποίθησης.

Ευθύνη των επιστημονικών και των άλλων αρμόδιων φορέων είναι να ερευνήσουν όλους τους παράγοντες, ώστε να επιτευχθεί η αποδοχή των εμβολίων, αν είναι δυνατόν, από το σύνολο της κοινωνίας, κάτι που είναι προϋπόθεση για την επιτυχία των εμβολιασμών και του επιθυμητού επιπέδου προστασίας της Υγείας. Ακόμη προτεραιότητα έχει και είναι καθοριστική για το τελικό αποτέλεσμα η επιστημονική ανάπτυξη και κατανόηση από ειδικούς και πολίτες του μεγάλου οφέλους των εμβολίων σε σχέση με τα όποια αρνητικά τους (λόγος οφέλους / κόστους). 

Ακόμη, να θυμόμαστε ότι η διστακτικότητα για τον εμβολιασμό έχει ευρεία διακύμανση από την πλήρη αποδοχή μέχρι την απόλυτη άρνηση και οι ιατροί εξακολουθούν να είναι η πιο έμπιστη πηγή πληροφόρησης, ιδιαιτέρως οι παιδίατροι για τους γονείς. Είναι ιατρική ευθύνη να παρουσιάζουμε το σημαντικότατο όφελος του εμβολιασμού χωρίς να μένουμε σε δεδομένα κι αριθμούς, να κατανοούμε τους δισταγμούς, τις ανησυχίες τους και να απαντάμε με σαφήνεια σε τυχόν ερωτήσεις για παρενέργειες.

Σήμερα, η γνώση από την COVID-19 προστιθέμενη στην παλαιότερη εμπειρία από τους εμβολιασμούς για άλλα νοσήματα αναδεικνύει την ανάγκη μελέτης - έρευνας για συνδυασμό παραμέτρων και ανάπτυξη νέων μεθόδων επικοινωνίας και συζήτησης για τη σημασία του εμβολιασμού ανάμεσα σ’ όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.

Σκοπός είναι η κατανόηση των κινδύνων και του οφέλους των εμβολίων σε σχέση με τις νόσους από τις οποίες μας προστατεύουν. Πρωταρχική υποχρέωση της Επιστημονικής - Ιατρικής Κοινότητας για να επιτευχθεί ο εμβολιασμός του απαραίτητου ποσοστού πληθυσμού, ώστε να ελεγχθούν οι λοιμώξεις, είναι η κατανόηση των προβληματισμών, των ψυχολογικών, κοινωνικών, θρησκευτικών θεμάτων και η εξήγηση και η προβολή των επιστημονικών δεδομένων. Καθοριστικοί, δε, παράγοντες είναι η διαθεσιμότητα των εμβολίων στο σύνολο των εχόντων ανάγκη, η καλλιέργεια εμπιστοσύνης και η συμμετοχή της κοινωνίας!

Ευθύνη των επιστημονικών και των άλλων αρμόδιων φορέων είναι να ερευνήσουν όλους τους παράγοντες, ώστε να επιτευχθεί η αποδοχή των εμβολίων, από το σύνολο της κοινωνίας

Μαρία Κανάριου, Παιδίατρος – Ανοσολόγος, Διευθύντρια Ανοσολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων