Ατοπική δερματίτιδα. Η πρόληψη είναι προτιμότερη της θεραπείας

Η ατοπική δερματίτιδα είναι η πιο συχνή δερματίτιδα της παιδικής ηλικίας. Έξι στα δέκα άτομα με ατοπική δερματίτιδα εκδηλώνουν τη νόσο στον πρώτο χρόνο της ζωής και εννέα στα δέκα στα πέντε πρώτα χρόνια. Η επίπτωση της στον παιδικό πληθυσμό παγκοσμίως είναι  10-30 %. Είναι επομένως νόσημα καθημερινότητας στην παιδιατρική κοινότητα. 

Εκπαίδευση

Σημαντική είναι η εκπαίδευση του παιδιού και της οικογένειας  όσον αφορά στη φύση και την πορεία της νόσου, την αποφυγή εκλυτικών παραγόντων, τη σωστή  ενυδάτωση του δέρματος και ειδική θεραπεία όταν χρειάζεται.

Πρέπει λοιπόν οι γονείς και το παιδί να κατανοήσουν ότι η προδιάθεση για ατοπική δερματίτιδα βρίσκεται στα γονίδια μας, ότι η νόσος χαρακτηρίζεται απο υφέσεις και εξάρσεις, ότι ποικίλοι παράγοντες (π.χ. μη κατάλληλο ντύσιμο, λοιμώξεις, ψυχολογικό στρες) συμβάλλουν στην έναρξη και πορεία της νόσου και ότι τελικά με την αύξηση της ηλικίας ευελπιστούμε ότι το παιδί θα απαλλαγεί απο το πρόβλημά του.

Όσον αφορά στην αντιμετώπιση της νόσου είναι σημαντικό οι γονείς να μην έχουν στο μυαλό τους ένα κατάλογο με το τι πρέπει να αποφεύγουν αλλά ένα κατάλογο για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζουν το παιδί τους, και γιατί πρέπει να εφαρμόζουν το κάθε μέτρο, έχοντας την πεποίθηση ότι τα μέτρα αυτά  πρέπει να τα ακολουθεί όλη η οικογένεια γιατί  αποτελούν υγιή τρόπο  διαβίωσης

Προληπτικά μέτρα

1. Τo ζεστό νερό προκαλεί  υπεραιμία και επιδεινώνει το έκζεμα. Γι’ αυτό το  νερό του μπάνιου πρέπει να είναι δροσερό (<35oC).
2. Το κοινό σαπούνι όπως και το σκέτο νερό με το αλκαλικό τους ph επιδεινώνουν το ήδη ξηρό δέρμα του ατοπικού παιδιού. Γι’ αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται υποκατάστατο σαπουνιού ή  ειδικό λάδι (bath oil) στο νερό του μπάνιου. 
3. Το δέρμα να σκουπίζεται ταμποναριστά και όχι με τρίψιμο.
4. Το μπάνιο του παιδιού να είναι καθημερινό αλλά ολιγόλεπτο (5-10  λεπτά).
5. Η ξηροδερμία οφείλεται στο ότι ο επιδερμιδικός φραγμός πάσχει, με αποτέλεσμα να επιτρέπεται η διαδερμική απώλεια υγρών. Παράλληλα όμως επιτρέπεται και η είσοδος ερεθιστικών ουσιών από το περιβάλλον στο δέρμα. Έτσι το ξηρό δέρμα εύκολα θα ερεθιστεί και το παιδί θα έχει φαγούρα, θα παρουσιάσει έκζεμα ή θα εισχωρήσουν στο δέρμα μικρόβια, ιοί  ή μύκητες και θα έχουμε λοιμώξεις. Επομένως η διόρθωση του επιδερμιδικού φραγμού με μαλακτικά σκευάσματα  αποτελει βασικό μέτρο πρόληψης του εκζέματος. Οι μαλακτικές ουσίες πρέπει  να είναι απαλλαγμένες από άρωμα, αλλεργιογόνα, συντηρητικά και να εφαρμόζονται τόσο συχνά, ώστε το δέρμα του παιδιού να διατηρείται «βελούδινο».Εάν για σωστή ενυδάτωση αρκεί η επάλειψη μία φορά την ημέρα είναι προτιμότερο να γίνεται το βράδυ προ του ύπνου και αμέσως μετά το μπάνιο, για καλύτερο αποτέλεσμα. Ο τύπος της μαλακτικής ουσίας που χρησιμοποιείται (π.χ. γαλάκτωμα, λοσιόν, κρέμα, αλοιφή) επιλέγεται ανάλογα με το βαθμό ξηροδερμίας του παιδιού.Υπολογίζεται ότι για σωστή ενυδάτωση όλου του δέρματος  του παιδιού απαιτούνται 100-200 γραμμάρια μαλακτικής ουσίας εβδομαδιαίως. Δυστυχώς τα υποκατάστατα σαπουνιού και  τα μαλακτικά σκευάσματα  δεν συνταγογραφούνται και είναι αρκετά δαπανηρά.
6. Τα ρούχα να είναι βαμβακερά, χαλαρά και άνετα. Τα μάλλινα, τα συνθετικά ή τα εφαρμοστά ρούχα ερεθίζουν το ατοπικό δέρμα. 
7. Τα κλινοσκεπάσματα να είναι επίσης βαμβακερά και να πλένονται σε θερμοκρασία >55οC κάθε  εβδομάδα.
8. Να προτιμούνται απορρυπαντικά σε υγρή μορφή και να αποφεύγεται το μαλακτικό, γιατί παραμένει στις ίνες των ρούχων και μπορεί να ερεθίσει το δέρμα.
9. Το υπνοδωμάτιο του ατοπικού παιδιού να είναι λιτό χωρίς μικροαντικείμενα που δεν πλένονται, ή χαλιά με παχύ πέλος. 
10. Το πάτωμα να σκουπίζεται με ηλεκτρική σκούπα καθημερινά και τα έπιπλα να ξεσκονίζονται με βρεγμενο πανί δύο φορές την εβδομάδα. 
11. Τα παιχνίδια να πλένονται κάθε 10 ημέρες.
12. Η θερμοκρασία στο σπίτι τους χειμερινούς μήνες να μην υπερβαίνει τους 18οC και να υπάρχει μέτρια υγρασία. Το τελευταίο εξασφαλίζεται εάν υπάρχει μπώλ με νερό στο δωμάτιο.
13. Ο αποκλειστικά μητρικός θηλασμός συνιστάται τουλάχιστο μέχρι την ηλικία των 6 μηνών και το είδος των στερεών τροφών να εισάγεται με βάση τις οδηγίες διατροφής ανεξάρτητα της παρουσίας ατοπίας ή όχι, να γίνεται  όμως προοδευτικά (μία καινούργια τροφή ανά 4-5 ημέρες) ώστε να γίνεται έγκαιρη αναγνώριση τροφικής αλλεργίας.
14. Εκτός από τα συντηρητικά και τις χρωστικές που πρέπει να αποφεύγονται, τα παιδιά πρέπει να έχουν ελεύθερο διαιτολόγιο.
15. Διαιτητικοί χειρισμοί ή/ και εργαστηριακός έλεγχος ενδέικνυται μόνο όταν το ιστορικό του παιδιού θέτει ισχυρές υποψίες για αλλεργία σε συγκεκριμένη τροφή ή όταν το έκζεμα δεν ανταποκρίνεται στην κατάλληλη θεραπευτική αγωγή.
16. Για βελτίωση του ύπνου του ατοπικού παιδιού συνιστώνται να υπάρχει ρουτίνα στη διαδικασία ετοιμασίας για το βραδυνό ύπνο, να ξαπλώνει περίπου την ίδια ώρα κάθε βράδυ, να αποφεύγει  το μεγαλύτερο παιδί να κάθεται στον υπολογιστή  τις τελευταίες δύο ώρες προ του ύπνου, το υπνοδωμάτιο να είναι σκοτεινό και ήρεμο.

Όταν  παρά το ότι τηρούνται τα ανωτέρω, δηλαδή  γίνεται σωστή ενυδάτωση του δέρματος και  αποφεύγονται εκλυτικοί παράγοντες, το παιδί εξακολουθεί να έχει φαγούρα και να ταλαιπωρείται πρέπει να απευθύνεται στον παιδίατρο του για φαρμακευτική αγωγή.

Τάλια Τσιβιτανίδου Κάκουρου MD PhD, Παιδίατρος με μετεκπαίδευση εις Παιδιατρική Δερματολογία τ. πρόεδρος της European Society for Pediatric Dermatology (ESPD) Mέλος του Pediatric Dermatology Task Force of the European Academy of Dermatology and Venereology (EADV) Επιστημονική Διευθύντρια Δερματολογικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων