Ευερέθιστο Έντερο

Το Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου (ΣΕΕ) αναγνωρίστηκε πριν 150 χρόνια και είναι χρόνια λειτουργική γαστρεντερολογική διαταραχή που αφορά το 9 - 23% του πληθυσμού παγκοσμίως. Το ΣΕΕ επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα ζωής των ασθενών, επιβαρύνει σημαντικά τα Εθνικά Συστήματα Υγείας (ΕΣΥ) και είναι η συχνότερα διαγιγνωσκόμενη γαστρεντερολογική διαταραχή.

Το ΣΕΕ συνδυάζεται συχνά και με άλλες λειτουργικές διαταραχές, ιδιαίτερα με λειτουργική δυσπεψία και συχνά αλληλοεπικαλύπτεται με άλλα λειτουργικά σωματικά σύνδρομα, όπως χρόνια κόπωση, ινομυαλγία και συμπτώματα ουροποιητικού.

Κλινικές εκδηλώσεις - Διάγνωση

Κοιλιακός πόνος ή δυσφορία και φουσκώματα, σε συνδυασμό με αλλαγή στις συνήθειες του εντέρου, είναι τα κύρια συμπτώματα του ΣΕΕ και συνήθως υποχωρούν με την αφόδευση. Με βάση τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ) διακρίνονται 4 κλινικοί τύποι:

το ΣΕΕ με επικράτηση διάρροιας
το ΣΕΕ με επικράτηση δυσκοιλιότητας
το μικτό ΣΕΕ με εναλλαγές διάρροιας-δυσκοιλιότητας
το ΣΕΕ με κοιλιακό πόνο.

Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη εξέταση ή βιολογικός δείκτης για την διάγνωση του ΣΕΕ. Έλεγχος για αποκλεισμό άλλων οργανικών διαταραχών του γαστρεντερικού είναι απαραίτητος, κυρίως με ενδοσκοπικό έλεγχο του πεπτικού σύμφωνα με τις ενδείξεις. Η κλινική διάγνωση του ΣΕΕ στηρίζεται στα κριτήρια της Ρώμης.

Κριτήρια IV Ρώμης

Υποτροπιάζων κοιλιακός πόνος τουλάχιστον 1 ημέρα/εβδομάδα τους τελευταίους 3 μήνες, που σχετίζεται με δύο (2) ή περισσότερα από τα παρακάτω κριτήρια:

Υποχωρεί με αφόδευση
Μεταβολή συχνότητας κενώσεων
Μεταβολή σύστασης (εμφάνισης) των κοπράνων

Παθογένεση συνδρόμου ευερέθιστου εντέρου

Το ΣΕΕ είναι άγνωστης αιτιολογίας. Φαίνεται ότι, η παθογένεση του συνδρόμου είναι πολυπαραγοντική. Συχνές εξωεντερικές εκδηλώσεις του ΣΕΕ, όπως άγχος και κατάθλιψη, οδήγησαν στη θεωρία ότι το ΣΕΕ έχει ως πρωτογενή αιτία διαταραχή του άξονα «εγκέφαλος-έντερο». Ωστόσο, υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι οι ψυχιατρικές διαταραχές εμφανίζονται μετά την έναρξη του ΣΕΕ. Πάντως, πολλοί ασθενείς βελτιώνονται με ψυχιατρικές θεραπείες και αντικαταθλιπτικά.

Πολλοί ασθενείς συσχετίζουν τα συμπτώματα του ΣΕΕ με τη δίαιτα. Υψηλές ποσότητες μη διασπώμενων φυτικών ινών έχουν ενοχοποιηθεί παλαιότερα. Σε πρόσφατες μελέτες διασπώμενοι ολιγοσακχαρίτες, μονοσακχαρίτες, δισακχαρίτες και πολυόλες (FODMAPs) που υπάρχουν στα στερεά φρούτα και λαχανικά, τροφές πλούσιες σε λακτόζη και τεχνητά γλυκαντικά ενισχύουν τα συμπτώματα του ΣΕΕ. Παρόμοια δράση έχει η γλουτένη σε ασθενείς που δεν πάσχουν όμως από κοιλιοκάκη (υπερευαισθησία στη γλουτένη).

Επειδή το ΣΕΕ έχει συχνά οικογενή κατανομή και αυξημένη συχνότητα σε διδύμους, θεωρήθηκε ότι έχει γενετική προδιάθεση. Σε σχετικές μεταναλύσεις φαίνεται ότι ο γενετικός παράγοντας έχει μικρό ρόλο στη παθογένεση του ΣΕΕ. 

Το μικροβίωμα του εντέρου έχει σαφείς διαφορές ανάμεσα σε υγιή άτομα και ασθενείς με ΣΕΕ με διάρροια ή μεταλοιμώδες ΣΕΕ. Φαίνεται ότι, η δυσβίωση (ποσοτική και ποιοτική αλλοίωση του μικροβιώματος) παίζει σημαντικό ρόλο στη παθογένεση του ΣΕΕ, διαταράσσοντας τα επίπεδα των βραχείας αλύσσου λιπαρών οξέων (βουτυρικό οξύ) και άλλων παραγώγων διάσπασης των υδατανθράκων. Φαίνεται να υπάρχει μείωση των ωφέλιμων (γαλακτοβάκΙλλοι) και αύξηση των μη ωφέλιμων συστατικών του μικροβιώματος. 

Πολλές μελέτες δείχνουν χαμηλού βαθμού φλεγμονή σε ασθενείς με ΣΕΕ, εγείροντας την υπόθεση ότι φλεγμονή, απότοκος παλαιότερης εντερικής λοίμωξης είναι η αιτία των συμπτωμάτων του ΣΕΕ μέσω ανοσολογικών μηχανισμών.

Η σεροτονίνη, ένας νευροδιαβιβαστής του κεντρικού και του εντερικού νευρικού συστήματος, φαίνεται ότι παίζει ρόλο στις εντερικές κινητικές διαταραχές, αφού είναι αυξημένη σε ασθενείς με ΣΕΕ και διάρροια ενώ ελαττώνεται σε αυτούς με δυσκοιλιότητα. Φαρμακευτικές παρεμβάσεις στους υποδοχείς της σερατονίνης δείχνουν ότι η ουσία αυτή έχει σημαντικό ρόλο στη γένεση των συμπτωμάτων.

Λόγω της ετερογένειας των ομάδων των ασθενών με ΣΕΕ καθώς και της πολυπλοκότητας των προτεινόμενων μηχανισμών δεν έχει υπάρξει μια σαφής πρόταση παθογένεσης του συνδρόμου.

Θεραπευτικές επιλογές

Πριν από οποιαδήποτε θεραπευτική παρέμβαση, οι ασθενείς πρέπει να ελέγχονται για αποκλεισμό άλλων παθήσεων, ιδιαίτερα όταν τα συμπτώματα είναι σημαντικά, όπως αναιμία, αιματοχεσία, απώλεια βάρους ή κληρονομικότητα για κακοήθεια πεπτικού ή φλεγμονώδεις εντεροπάθειες.

Πάντως, τα οργανικά νοσήματα του πεπτικού δεν είναι συχνότερα σε ασθενείς με ΣΕΕ. Το ΣΕΕ είναι χρόνια καλοήθης λειτουργική πάθηση και η εδραίωση σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ ασθενούς και ιατρού είναι απαραίτητη.

Η πολυπλοκότητα της παθογένεσης του ΣΕΕ και η ετερογένεια των συμπτωμάτων είναι υπεύθυνες της έλλειψης αξιόπιστης θεραπείας. Διάφορες εναλλακτικές θεραπείες έχουν δώσει αμφιλεγόμενα αποτελέσματα ενώ κάποιες ψυχοθεραπευτικές μέθοδοι ή χαλαρωτικές τεχνικές είναι ευρέως αποδεκτές από τους ασθενείς, επηρεάζοντας τον άξονα «εγκέφαλος-έντερο».

Για τον ίδιο λόγο συνιστάται η σωματική άσκηση. Αν και χωρίς ισχυρά επιστημονικά δεδομένα, οι διαιτητικές τροποποιήσεις είναι η πλέον ευρέως εφαρμοζόμενη μη φαρμακολογική παρέμβαση. Δίαιτες αποκλεισμού σε ασθενείς με τροφικές δυσανεξίες ή αλλεργίες μειώνουν τα συμπτώματά.

Αποφυγή σιτηρών, πατάτας, εσπεριδοειδών, μαγιάς, λιπαρών και διασπώμενων ολίγο-δι-και μονοσακχαριτών (FODMAPs) είναι ωφέλιμη αλλά δύσκολα εφαρμόσιμη. Φυτικές ίνες από λαχανικά και φρούτα όπως και το “Psyllium” έχουν αποδειχθεί ωφέλιμα, σε δυσκοιλιότητα. Δίαιτες με χαμηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες δεν είναι αποτελεσματικές. 

Φαρμακολογικές θεραπείες εφαρμόζονται συμπτωματικά, όπως σπασμολυτικά και αντικαταθλιπτικά (τρικυκλικά και SSRIs) για τον πόνο, σιμεθικόνη και ενεργός άνθρακας για τα φουσκώματα, Psyllium και άλλοι ογκωτικοί παράγοντες, lubiprostone, προυκαλοπρίδη για την δυσκοιλιότητα, λοπεραμίδη, διφαινοξυλάτη, χολεστυραμίνη και alosetron (με περιορισμούς) για τη διάρροια. 

Αντιβιοτικά (ριφαξιμίνη) και προβιοτικά ίσως ενδείκνυνται στο μεταλοιμώδες ΣΕΕ.

Τέλος, διάφορα ιατροτεχνολογικά προϊόντα με συνδυασμό φυτικών ουσιών (π.χ. μέντα), λιπαρών οξέων (π.χ. βουτυρικό) και προβιοτικών έχουν καλά αποτελέσματα σε μερικούς ασθενείς. 

Γκούμας Κωνσταντίνος, Γαστρεντερολόγος, Διευθυντής Α’ Γαστρεντερολογικής Κλινικής Επεμβατικής Ενδοσκόπησης ΙΑΣΩ Γενική Κλινική