Αθλητισμός και καρδιακές αρρυθμίες

Οι αθώες και οι επικίνδυνες

Οι καρδιακές αρρυθμίες είναι οι διαταραχές του καρδιακού ρυθμού που κάνουν την καρδιά να χτυπά γρήγορα και ακανόνιστα ή υπερβολικά αργά, δημιουργώντας μερικές φορές σοβαρό πρόβλημα στην καρδιακή λειτουργία. Είναι κοινώς αποδεκτό ότι o αθλητισμός έχει ευεργετικές συνέπειες στη φυσική μας κατάσταση, την καρδιακή λειτουργία και εν γένει στην υγεία μας.

Με το άρθρο αυτό θέλουμε να ρίξουμε φως σε ερωτήματα για το αν ο αθλητισμός μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα ή αν η άθληση πρέπει να μετριάζεται σε κάποιες περιπτώσεις. Άλλες πάλι φορές η ανησυχία επιτείνεται από περιστατικά αιφνίδιου θανάτου σε αθλητικούς χώρους, που λόγω της τραγικότητας του συμβάντος και της επωνυμίας των αθλητών, παίρνουν μεγάλη δημοσιότητα.

Οι ευεργετικές συνέπειες του αθλητισμού

Η άσκηση έχει συνδεθεί με βελτίωση των τιμών της αρτηριακής πίεσης, βελτίωση του λιπιδαιμικού προφίλ, αύξηση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη με ομαλοποίηση του σακχάρου αίματος. Τα αθλούμενα άτομα συνήθως περιορίζουν τους παράγοντες κινδύνου για καρδιαγγειακά συμβάντα (φυσιολογικό βάρος σώματος, απουσία καπνίσματος κα.) και έτσι έχουν καλύτερη πρόγνωση.

Οι συνέπειες της έντονης άσκησης στην καρδιά

Η έντονη άσκηση των ατόμων που ασχολούνται συστηματικά με τον αθλητισμό δημιουργεί αλλαγές στην καρδιά και μάλιστα στον καρδιακό μυ. Η καρδιά προσαρμόζεται για να ανταπεξέρχεται στις συνθήκες των υψηλών απαιτήσεων της άθλησης.

Συμβαίνει, πιθανόν, ένα ανάλογο φαινόμενο με τη διάπλαση και την αλλαγή του σχήματος των μυών του σώματος. Έτσι λοιπόν, μπορούμε να δούμε αύξηση των εσωτερικών διαστάσεων των καρδιακών κοιλοτήτων (της αριστερής και της δεξιάς κοιλίας) και αύξηση του πάχους του τοιχώματος της αριστερής κοιλίας. Όλες αυτές οι αλλαγές είναι γνωστές με τον όρο «αθλητική καρδιά».

Συχνά, όταν εξετάζουμε αθλητές τίθεται το ερώτημα εάν αυτές οι δομικές αλλαγές στην καρδιά τους είναι αποτέλεσμα του αθλητισμού ή αν υποκρύπτεται κάποια άλλη παθολογική κατάσταση, όπως για παράδειγμα μία αρχόμενη διατατική ή κάποια υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια. Φυσικά, υπάρχουν διαγνωστικά εργαλεία, που μας επιτρέπουν, στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, να διακρίνουμε την καλοήθη προσαρμογή από την καρδιακή νόσο.

Η πρώτη εξέταση που συνήθως γίνεται στους αθλητές είναι ένα απλό ηλεκτροκαρδιογράφημα. Το ηλεκτροκαρδιογράφημα των αθλητών, ανταποκρινόμενο σε αυτές τις αλλαγές της καρδιάς, παρουσιάζει και αυτό κάποιες ιδιαιτερότητες. Ο καρδιολόγος θα πρέπει να γνωρίζει και να διακρίνει τα αναμενόμενα και καλοήθη από τα ύποπτα και πιθανόν καλοήθη ευρήματα.

Καρδιακές αρρυθμίες στους αθλητές

Μερικές φορές σε αυτό το πλαίσιο της έντονης άθλησης μπορεί να παρουσιαστούν και καρδιακές αρρυθμίες . Γενικώς, στην εξέταση των αθλητών μπορεί να διαπιστωθούν οι κάτωθι αρρυθμίες:

Φλεβοκομβική βραδυκαρδία   και   κολποκοιλιακός αποκλεισμός . Οι αθλητές λόγω της επικράτησης του παρασυμπαθητικού συστήματος έχουν βραδεία καρδιακή συχνότητα στην ηρεμία. Πολλές φορές μπορεί να παρατηρηθεί φλεβοκομβική βραδυκαρδία < 40 παλμούς το λεπτό. Ακόμα μπορεί να παρατηρηθεί συνήθως 2ου βαθμού κολποκοιλιακός αποκλεισμός (τύπου Wenckebach ) κατά τη διάρκεια της ηρεμίας ή του ύπνου. Οι διαταραχές αυτές είναι καλοήθεις και δεν θα πρέπει να εμπνέουν ανησυχία.

Κολπική μαρμαρυγή. Από μελέτες παρατήρησης έχει φανεί ότι η κολπική μαρμαρυγή έχει μεγαλύτερη επίπτωση σε αθλητές, ιδίως μέσης ηλικίας 30 με 40 ετών, σε σύγκριση με μη αθλούμενα άτομα παρομοίων λοιπών χαρακτηριστικών.

Έκτακτες κοιλιακές συστολές . Είναι ένα φαινόμενο που μπορεί να παρατηρηθεί στους αθλητές και αντιμετωπίζεται με τον ίδιο τρόπο που αντιμετωπίζεται και σε όσους δεν ασχολούνται με τον αθλητισμό. Πρέπει να γίνει διερεύνηση για αποκλεισμό κάποιας καρδιακής νόσου. Εάν συμβεί αυτό οι έκτακτες κοιλιακές συστολές θεωρούνται καλοήθεις και δεν αποτελούν λόγο διακοπής της άθλησης.

Υπερκοιλιακές ταχυκαρδίες (κομβική ταχυκαρδία επανεισόδου,   ταχυκαρδίες με συμμετοχή δεματίου). Η εμφάνιση τέτοιων ταχυκαρδιών δεν έχει καμία σχέση με τον αθλητισμό, καθώς εμφανίζονται με τον ίδιο τρόπο στους αθλητές όπως και στον γενικό πληθυσμό, η δε αντιμετώπισή τους γίνεται με τον ίδιο τρόπο.

Κοιλιακές ταχυκαρδίες . Εάν εμφανιστούν κοιλιακές ταχυκαρδίες θα πρέπει να γίνει διακοπή του αθλητισμού και διεξοδική διερεύνηση, με σκοπό την αποκάλυψη κάποιας δομικής καρδιακής νόσου ή κάποιου   ηλεκτρικού νοσήματος της καρδιάς, που να αιτιολογεί αυτού του είδους τις ταχυκαρδίες. Εάν κάτι τέτοιο δεν βρεθεί, η ταχυκαρδία χαρακτηρίζεται ως ιδιοπαθής και είναι επιδεκτική οριστικής θεραπείας με κατάλυση ( ablation ), που αποτελεί και τη θεραπεία εκλογής, για να δοθεί η δυνατότητα συνέχισης του αθλητισμού.
Αιφνίδιος θάνατος στους αθλητές. Το αν ο κίνδυνος για αιφνίδιο θάνατο είναι μεγαλύτερος στους αθλητές δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί από τις επιδημιολογικές μελέτες. Σειρές από την Πάντοβα της Ιταλίας είχαν αναφέρει ότι όντως υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος, όμως αυτά τα ευρήματα δεν επιβεβαιώνονται από άλλες επιδημιολογικές μελέτες στην Ευρώπη και στην Αμερική.

Ωστόσο, είναι κοινά αποδεκτό ότι τα άτομα, στα οποία μέσω του προαθλητικού ελέγχου ανευρίσκεται κάποια καρδιακή πάθηση, δυνητικά υπεύθυνη για αιφνίδιο θάνατο, θα πρέπει να σταματούν τουλάχιστον τον ανταγωνιστικό αθλητισμό, σε μια προσπάθεια αυτός ο κίνδυνος να μειωθεί. Η στρατηγική αυτή, εφαρμοζόμενη επί σειρά ετών στην Ιταλία φαίνεται να μείωσε το ποσοστό των αιφνίδιων θανάτων κατά τη διάρκεια της άθλησης από 3,6 ανά 100.000 άτομα ετησίως, πριν 2 δεκαετίες, σε 0,4 ανά 100.000 άτομα ετησίως, σήμερα.

Όμως, ποιος πρέπει να είναι ο προαθλητικός έλεγχος; Στη χώρα μας έχει ιδιαίτερα κατά τα τελευταία χρόνια, παγιωθεί η τακτική του να γίνεται σε όλους όσους ασχολούνται με τον αθλητισμό, σε παιδική ή και μεγαλύτερη ηλικία, καρδιολογική εξέταση, ηλεκτροκαρδιογράφημα και υπερηχογράφημα καρδιάς

Ένα άλλο σημείο, στο οποίο θα πρέπει να δοθεί ίσης βαρύτητας σημασία με τον προαθλητικό έλεγχο, είναι η ύπαρξη   αυτόματων εξωτερικών απινιδωτών   ( Automated   External   Defibrillator –  AED )   στους αθλητικούς χώρους. Μία τέτοια συσκευή, τοποθετημένη σε ένα εμφανές σημείο, περίπου όπως ένας πυροσβεστήρας, μπορεί να σώσει μία ζωή, όταν παραστεί ανάγκη. Είναι εύκολη στη χρήση με ελάχιστη εκπαίδευση και πιθανόν, κατά τη γνώμη μας, είναι πολυτιμότερη η παρουσία αυτής της συσκευής στους αθλητικούς χώρους παρά του ίδιου του γιατρού.

Το πρόβλημα του ντόπινγκ

Η μεγάλη αθλητική ανταγωνιστικότητα, η τεράστια προβολή και τα μεγέθη των οικονομικών απολαβών είναι μερικές από τις αιτίες που έχουν οδηγήσει στην επίταση του φαινομένου του ντόπινγκ, πάρα τις γνωστές καταστροφικές συνέπειες, αλλά και τους ελέγχους που γίνονται στην προσπάθεια αποτροπής του.

Ουσίες όπως τα αναβολικά στεροειδή, η κοκαΐνη και η εφεδρίνη μπορεί να επιδράσουν σε ένα προηγούμενα άγνωστο αρρυθμιογόνο υπόστρωμα με καταστροφικές συνέπειες, μέχρι και θάνατο, για τον αθλητή. Είναι εμφανές, ότι οι περισσότερες από αυτές τις ουσίες προάγουν τη δημιουργία αρρυθμιών, αλλά και αιφνιδίου θανάτου.

Συμπεράσματα

Ο αθλητισμός σχετίζεται με μία πληθώρα ευεργετικών επιδράσεων, τόσο στο καρδιαγγειακό, όσο και σε άλλα συστήματα. Η ανάγκη αυξημένης καρδιακής παροχής, για να ανταποκριθεί η καρδιά στις απαιτήσεις της έντονης άθλησης, δημιουργεί προσαρμοστικές αλλαγές στο μυοκάρδιο που μερικές φορές μπορεί να έχουν φαινοτυπική επικάλυψη με καρδιακές νόσους.

Η παρουσία αρρυθμιών μπορεί να σηματοδοτεί μία αρχόμενη και υποκρυπτόμενη νοσολογική κατάσταση, η οποία μέσω του διεξοδικού ελέγχου θα πρέπει να αποκαλυφθεί. Οι μόνες αρρυθμίες που φαίνεται να σχετίζονται άμεσα με την άθληση είναι οι βραδυαρρυθμίες (φλεβοκομβική βραδυκαρδία και κάποιοι τύποι κολποκοιλιακού αποκλεισμού) και κολπική μαρμαρυγή.

Ωστόσο, ακόμη και αυτές οι αρρυθμίες, εφόσον δεν συνοδεύονται από παθολογικές καταστάσεις και παράγοντες κινδύνου, δεν είναι επικίνδυνες. Για τις περισσότερες περιπτώσεις των αρρυθμιών φαίνεται πως δεν τις προκαλεί η ίδια η άθληση, αλλά μάλλον λειτουργεί ως αφορμή για να αναδυθούν. Όλα τα παραπάνω, καθιστούν επιβεβλημένη την ανάγκη του ιατρικού ελέγχου όλων των συστηματικά αθλουμένων, ο οποίος θα πρέπει να γίνεται τόσο πιο διεξοδικός, όσο περισσότερο ανευρίσκονται ευρήματα που αποκλίνουν του φυσιολογικού.

Ευαγγελία Χριστοφοράτου ,   MD , PhD , Καρδιολόγος , Διευθύντρια Τμήματος Υπερηχοκαρδιογραφίας ,   Επιστημονικά   Υπεύθυνη Βηματοδοτών - Απινιδωτών,   ΙΑΣΩ Γενική Κλινική