Παγκόσμια Ημέρα Εγκεφάλου

«Cogito ergo sum» (σκέφτομαι άρα υπάρχω) Ρενέ Ντεκάρτ, Γάλλος φιλόσοφος

Είναι γεγονός πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι αξιοθαύμαστος, ένα φαινομενικά μικρό όργανο του σώματος που δεν ξεπερνάει το ενάμιση κιλό σε βάρος και όμως καθορίζει το ποιοι είμαστε ως ανθρώπινα όντα. Ο άνθρωπος ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα έμβια όντα και λόγω του θαυμαστού του εγκεφάλου. Τίποτα στο γνωστό σύμπαν (με εξαίρεση το ίδιο το σύμπαν) δεν είναι πιο περίπλοκο από τον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Ο εγκέφαλος αποτελεί μέχρι σήμερα για την επιστήμη σημαντικό πεδίο έρευνας αλλά και γρίφο. Αποτελεί το 2% της ανθρώπινης μάζας αλλά καταναλώνει, ακόμη και εν ηρεμία, το 20% της ενέργειας. Τα 80 - 100 δισεκατομμύρια νευρικά κύτταρα και οι μεταξύ τους συνάψεις δημιουργούν τον ανθρώπινο εγκέφαλο, την πολυπλοκότερη δομή που υπάρχει στο ανθρώπινο σώμα. Η πολυπλοκότητα και οι πολυάριθμες πτυχές και αυλακώσεις του, δημιουργούν χώρο για περισσότερη επεξεργασία. Οι τεράστιες δυνατότητες και τα εκπληκτικά επιτεύγματα του εγκεφάλου καλύπτουν όλη την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η νοημοσύνη, η δημιουργικότητα, το συναίσθημα και η μνήμη είναι μερικές από τις ανώτατες νοητικές λειτουργίες του εγκεφάλου.

Ο εγκέφαλος διαβιβάζει πληροφορίες μέσω ηλεκτροχημικών ερεθισμάτων. Υπάρχουν συνάψεις μεταξύ των νευρώνων όπου μέσω αυτών γίνεται η μετάδοση της πληροφορίας, είτε εισροή είτε αποστολή πληροφορίας. Η όλη διαδικασία ολοκληρώνεται μέσα σε χιλιοστά του δευτερολέπτου. Ο εγκέφαλος παράγει σκέψεις, παίρνει αποφάσεις, αξιολογεί καταστάσεις, ρυθμίζει συναισθήματα, σχηματίζει αναμνήσεις και μας επιτρέπει να αλληλοεπιδρούμε με τον κόσμο γύρω μας. Συντονίζεται άρτια με το υπόλοιπο σώμα και τα όργανά μας ελέγχοντας την κίνηση και τις ζωτικές μας λειτουργίες.

Καθώς διαβάζετε αυτό το κείμενο, μια αστραπιαία, πολύπλοκη και μαγευτική συμφωνική ορχήστρα παίζει ένα φαντασμαγορικό κονσέρτο μέσα στο κεφάλι σας. Εκατοντάδες δισεκατομμύρια νευρώνες, τα θαυμαστά, ηλεκτρικά κύτταρα που αποτελούν τον εγκέφαλο, συνεργάζονται σε ένα πολύπλοκο, αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικά αποτελεσματικό δίκτυο. Με μια συνεχή ροή πληροφοριών, οι νευρώνες μας συνεργάζονται για να δημιουργήσουν τον πολύπλοκο κόσμο της ανθρώπινης συνείδησης: από την αναγνώριση γραμμάτων και λέξεων, μέχρι την κατανόηση των περίτεχνων εννοιών πίσω από αυτές τις λέξεις.

Κάθε νευρώνας στον εγκέφαλό μας διαθέτει τη δυνατότητα να συνδεθεί με χιλιάδες άλλες νευρώνες, δημιουργώντας ένα δίκτυο που είναι εξίσου περίπλοκο όσο εκπληκτικό. Κάθε σκέψη, αίσθηση, συναίσθημα και ανάμνηση είναι το αποτέλεσμα της δραστηριότητας των νευρώνων στον εγκέφαλό μας. Αυτή η διαδικασία είναι τόσο σύνθετη και απρόβλεπτη που οι επιστήμονες ακόμη διερευνούν πώς ακριβώς λειτουργεί. Στη συνέχεια παρατίθεται η τοπογραφική κατανομή των πολλών και σύνθετων λειτουργιών του εγκεφάλου, αν και πολύ συχνά υπάρχουν κυκλώματα κυττάρων που απλώνονται σε διαφορετικούς λοβούς. Αν οποιαδήποτε από αυτές τις λειτουργίες είναι διαταραγμένη ο ειδικός νευρολόγος καλείται να διερευνήσει ποιο από τα άπειρα γρανάζια σε αυτή τη πολύπλοκη μηχανή που λέγεται εγκέφαλος δυσλειτουργεί και να αποκαταστήσει τη βλάβη.

Μετωπιαίος λοβός

Προσωπικότητα, συμπεριφορά, συναισθήματα
Κρίση, σχεδιασμός, επίλυση προβλημάτων
Ομιλία: ομιλία και γραφή (περιοχή Broca)
Κίνηση σώματος (κινητική περιοχή)
Νοημοσύνη, συγκέντρωση, αυτογνωσία

Βρεγματικός λοβός

Ερμηνεύει τη γλώσσα, τις λέξεις
Αίσθηση αφής, πόνου, θερμοκρασίας (αισθητική περιοχή)
Ερμηνεύει κινητικά και αισθητικά σήματα, καθώς και σήματα από όραση, ακοή, και μνήμη
Χωρική και οπτική αντίληψη

Ινιακός λοβός

Αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει την όραση (χρώμα, φως, κίνηση)

Κροταφικός λοβός

Κατανόηση της γλώσσας (περιοχή Wernicke)
Μνήμη
Ακοή
Ακολουθία και οργάνωση
Γλώσσα

Παρόλα αυτά, το μυστήριο που περιβάλλει τον εγκέφαλο είναι ακόμα έντονο. Σαν ένας απέραντος ωκεανός με εκατοντάδες δισεκατομμύρια νευρώνες και τρισεκατομμύρια συνδέσεις, η πολυπλοκότητα του εγκεφάλου μας είναι αδιανόητη. Ο εγκέφαλος μας είναι ο πιο ικανός μαθητής, με τη ζωή να αποτελεί το πιο συναρπαστικό μάθημα. Στο πεδίο των νευροεπιστημών, καταβάλλονται συνεχείς προσπάθειες για την αποκάλυψη των αινιγμάτων του εγκεφάλου. Αυτή η προσπάθεια για την κατανόηση του μυστηρίου της νευρολογίας μπορεί να μας οδηγήσει στην ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων για νευρολογικά προβλήματα, και επίσης στην ενίσχυση των καθημερινών λειτουργιών μας. Αναμφισβήτητα, ο εγκέφαλος είναι το μεγαλύτερο μυστήριο της φύσης, ο θησαυρός του εαυτού μας που περιμένει να ανακαλυφθεί. Ας επενδύσουμε στην εκπαίδευση και στην έρευνα, καθώς αυτές είναι οι καλύτεροι σύμμαχοί μας στην ανακάλυψη του εγκεφαλικού μας δυναμικού.

Η όλη ύπαρξή μας ταυτίζεται εν τέλει με τον εγκέφαλο και τη σκέψη; Και μπορούμε άρα με το νου μας να πλάσουμε τον κόσμο όπως εμείς τον θέλουμε;

Γράφει ο νευρολόγος Γερακούλης Ευστάθιος

με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Εγκεφάλου, 22 ιουλίου