Μελάνωμα: Ενημερώσου για να προστατευτείς

Το μελάνωμα αποτελεί μία από τις πιο επιθετικές και απειλητικές μορφές καρκίνου του δέρματος.  Η Ευρωπαική Ακαδημία Δερματολογίας και Αφροδισιολογίας διοργανώνει φέτος, όπως και  κάθε χρόνο, στις 5 Μαΐου την Ευρωπαϊκή Hμέρα Mελανώματος και κατά προέκταση ο μήνας Μάιος έχει καθιερωθεί ως μήνας επαγρύπνησης για το μελάνωμα και τους καρκίνους του δέρματος με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για την έγκαιρη διάγνωσή τους.

Η έγκαιρη διάγνωση του μελανώματος είναι υψίστης σημασίας γιατί μπορεί να αποβεί σωτήρια για τη ζωή μας, καθώς η πενταετής επιβίωση για τα πρώιμα στάδια 1 και 2 είναι άριστη και αγγίζει το 98%, ενώ για το  στάδιο 4 (όταν υπάρχουν μεταστάσεις σε άλλα όργανα) μειώνεται στο 23%.

Η επίπτωσή του μελανώματος αυξάνεται σε παγκόσμιο επίπεδο στην καυκάσια φυλή και κυρίως στις περιοχές όπου άτομα με ανοιχτόχρωμο δέρμα εκτίθενται παρατεταμένα στην ηλιακή ακτινοβολία.

Στην Ευρώπη, η νόσος είναι συχνότερη στις σκανδιναβικές χώρες και την Ελβετία, ενώ στην Ελλάδα, όπως και στις υπόλοιπες μεσογειακές χώρες τα ποσοστά είναι μικρότερα σε σχέση με άλλα ευρωπαϊκά κράτη, της τάξης των 4-5 νέων περιπτώσεων ανά 100.000 κατοίκους.

Στη χώρα μας, η μέση ηλικία διάγνωσης είναι τα 65 έτη. Το 2020 εμφανίστηκαν 1.319 νέες περιπτώσεις δερματικού μελανώματος, με τους άνδρες να υπερτερούν σε σχέση με τις γυναίκες και καταγράφηκαν συνολικά 295 θάνατοι.

Οι παράγοντες κινδύνου για να εμφανίσει κάποιος μελάνωμα ποικίλλουν και περιλαμβάνουν την  εντατική και διαλείπουσα έκθεση στον ήλιο/υπεριώδη ακτινοβολία με έναρξη στη νεαρή ηλικία (ιστορικό εγκαυμάτων στην παιδική και εφηβική ηλικία διπλασιάζει το κίνδυνο εμφάνισης), το τεχνητό μαύρισμα, το εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, το επιβεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό και άλλα.

Η πρόληψη αποτελεί πρωταρχικό μέλημα της ιατρικής κοινότητας καθώς μειώνει σημαντικά την πιθανότητα εμφάνισης της νόσου.  Επιτυγχάνεται με την αποφυγή έκθεσης στον ήλιο ιδιαίτερα τις ώρες κάθετης ακτινοβολίας (11πμ – 5μμ), τη χρήση αντιηλιακών σκευασμάτων με δείκτη προστασίας SPF 30-50 με συχνή επανεφαρμογή, τη χρήση μέσων αντιηλιακής προστασίας (καπέλο, γυαλιά ηλίου, ομπρέλα) καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, την αποφυγή τεχνητού μαυρίσματος.

Επιπλέον, υψίστης σημασίας στόχους αποτελούν: α) ο έλεγχος του πληθυσμού για την έγκαιρη διάγνωση του μελανώματος με ολόσωμη δερματολογική επισκόπηση  από ειδικό ιατρό σε όλους τους ενήλικες σε ετήσια βάση, β) ταυτοποίηση των ομάδων υψηλού κινδύνου για συχνότερους ελέγχους, χαρτογράφηση σπίλων και στενή παρακολούθηση, καθώς και γ) ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού μέσω προγραμμάτων ενημέρωσης/επαγρύπνησης.

Ομάδες υψηλού κινδύνου αποτελούν τα άτομα με ανοικτόχρωμα δέρμα, μαλλιά και μάτια, άτομα με ατομικό ή οικογενειακό ιστορικό μελανώματος καθώς και άτομα με μεγάλο αριθμό δυσπλαστικών ή μελανοκυτταρικών σπίλων.

Η πιο διαδεδομένη μέθοδος παρακολούθησης των ομάδων υψηλού κινδύνου αλλά και του screening του γενικού πληθυσμού είναι η δερματοσκόπηση που εφαρμόζεται από τον εξειδικευμένο δερματολόγο. Μία μετα-ανάλυση 22 μελετών έδειξε ότι οι ειδικοί που χρησιμοποιούν τη δερματοσκόπηση, έναντι της απλής κλινικής επισκόπησης του δέρματος, πέτυχαν 35% αύξηση της διαγνωστικής ακρίβειας.

Πρόκειται για ανώδυνη και γρήγορη μέθοδο κατόπτευσης με χρήση μικροσκοπικού φακού, η οποία παρέχει την δυνατότητα δημιουργίας εικόνων υψηλής ανάλυσης της δομής του δέρματος και κάθε σπίλου ξεχωριστά.

Αν ο δερματολόγος διαγνώσει μελανοκυτταρική βλάβη προβαίνει σε εξέταση ταυτοποίησης της βλάβης  ως καλοήθους (π.χ. σπίλος) ή κακοήθους (π.χ μελάνωμα). Η ψηφιακή δερματοσκόπηση μαζί με την ολόσωμη χαρτογράφηση σπίλων θεωρείται η πλέον αξιόπιστη μέθοδος τόσο  για την έγκαιρη ανίχνευση του μελανώματος όσο και για την αποφυγή της άσκοπης αφαίρεσης ακίνδυνων σπίλων.

Καταστάσεις που χρήζουν επείγουσας εκτίμησης από εξειδικευμένη ομάδα μελανώματος είναι κυρίως οι παρακάτω:

• Νέος σπίλος που εμφανίζεται μετά την έναρξη της εφηβείας και παρουσιάζει μεταβολή στο σχήμα, το χρώμα ή το μέγεθος
• Παλαιός σπίλος με μεταβολή σχήματος, χρώματος ή μεγέθους
• Οποιοσδήποτε σπίλος με ≥3 χρώματα ή απώλεια της συμμετρίας
• Σπίλος με αιμορραγία ή κνησμό
• Οποιαδήποτε νέα εμμένουσα βλάβη

Η διάγνωση του μελανώματος γίνεται με τη διενέργεια βιοψίας στην ύποπτη βλάβη. Όταν τεθεί η διάγνωση και καθοριστεί το στάδιο της νόσου, η διεπιστημονική ογκολογική ομάδα που απαρτίζεται από τον Παθολόγο-Ογκολόγο και τον Χειρούργο-Ογκολόγο, αποφασίζει τον βέλτιστο θεραπευτικό σχεδιασμό.

Στα πρώιμα στάδια 1 και 2, η νόσος αντιμετωπίζεται χειρουργικά και ο ασθενής τίθεται σε παρακολούθηση (αν και πρόσφατα φαίνεται πως κάποιοι ασθενείς με στάδιο 2 ωφελούνται από επιπρόσθετη θεραπεία).

Στο στάδιο 3, μετά τη χειρουργική αφαίρεση του όγκου, ο ασθενής λαμβάνει προφυλακτική θεραπεία με στόχο την μείωση του κινδύνου υποτροπής τοπικά ή σε απομακρυσμένα όργανα.

Στο στάδιο 4,  οι εξελιγμένες και καινοτόμες θεραπείες, όπως η ανοσοθεραπεία, η οποία ενεργοποιεί το ίδιο το ανοσοποιητικό σύστημα του ασθενούς για να καταπολεμήσει τη νόσο, και οι μοριακά στοχεύουσες θεραπείες, οι οποίες αναστέλλουν τα μονοπάτια σηματοδότησης πολλαπλασιασμού των καρκινικών κυττάρων, άλλαξαν ριζικά το θεραπευτικό τοπίο καθώς η επιβίωση έχει βελτιωθεί σημαντικά και σε αρκετές περιπτώσεις η νόσος μπορεί να καταστεί ιάσιμη ακόμη και στο στάδιο 4.

Η ογκολογική κοινότητα προσδοκεί μέσα από την διαρκή και πολλά υποσχόμενη κλινική έρευνα να αναδείξει εξατομικευμένες θεραπείες που θα κατευθύνονται από τα γενετικά χαρακτηριστικά του εκάστοτε ασθενούς και του συγκεκριμένου όγκου.

Πολλές διεθνείς κλινικές μελέτες σχετιζόμενες με το μελάνωμα είναι διαθέσιμες στην χώρα μας, και παρέχουν στους Έλληνες ασθενείς δωρεάν πρώιμη πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες διασφαλίζοντας την ελπίδα.

Συμπερασματικά:

• Η αναβλητικότητα αποτελεί μεγάλο εμπόδιο στην έγκαιρη διάγνωση
• Προγραμματίστε άμεσα την πρώτη σας επίσκεψη σε δερματολόγο
• Μην παραλείπετε τον ετήσιο επανέλεγχό σας
• Μάθετε το οικογενειακό σας ιστορικό
• Τηρήστε τις οδηγίες πρόληψης
• Ενημερώστε τους οικείους σας για την ανάγκη πρόληψης και έγκαιρης διάγνωσης

Εάν διαγνωσθείτε με μελάνωμα, απευθυνθείτε σε ογκολογικά κέντρα με εξειδίκευση στο μελάνωμα ώστε να έχετε πρόσβαση στις καινοτόμες θεραπείες και ολοκληρωμένη ιατρική φροντίδα

Δήμητρα Καναλουπίτη, Παθολόγος – Ογκολόγος, Διεθύντρια Δ’ Ογκολογικής Κλινικής, ΙΑΣΩ Γενική Κλινική