Αυτί και Ακοή: Ποιες παθήσεις από αθώες μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνες και η αντιμετώπισή τους

Σήμερα θα ασχοληθούμε με ένα πολύ συχνό θέμα στην καθημερινή μας ζωή, το όργανο του σώματός μας που είναι υπεύθυνο για μια σημαντική αίσθηση για την επικοινωνία μας με τον γύρω κόσμο και τις κοινωνικές μας επαφές, την ακοή.

Παράλληλα κι εγώ σαν ωτορινολαρυγγολόγος, αλλά κι ο καθένας μας ξεχωριστά σαν απλός ασθενής, πόσες φορές έχουμε σκεφτεί, όταν δεν ακούμε καλά, ότι πρόκειται για ‟ένα απλό κερί στο αυτί” και πηγαίνοντας στον ειδικό, αποκαλύπτεται κάποια πάθηση του αυτιού, μικρής, μέτριας ή μεγαλύτερης σοβαρότητας.

Στην συνέχεια λοιπόν θα γίνει μια αναφορά των παθήσεων του αυτιού, που είναι δυνατόν να προκαλέσουν βαρηκοΐα διαφόρου βαρύτητας, σύμφωνα με την εντόπισή τους.

Κατ’ αρχήν θα αναφέρουμε ότι το αυτί ‟διαιρείται” σε τρεις ανατομικά διακριτές περιοχές:

1. Το έξω ους που αποτελείται από το πτερύγιο του αυτιού και τον έξω ακουστικό πόρο.
2. Το μέσο ους που αποτελείται από την τυμπανική μεμβράνη και τα οστάρια του μέσου ωτός (σφύρα, άκμονας κι αναβολέας).
3. Το έσω ους που αποτελείται από τον κοχλία (το τμήμα του λαβυρίνθου που είναι υπεύθυνο για την ακοή), την αίθουσα (το τμήμα του λαβυρίνθου που είναι υπεύθυνο για την ισορροπία) και το αρχικό τμήμα του ακουστικού νεύρου, πριν εισέλθει στον εγκέφαλο.

Όσον αφορά το έξω αυτί, η συχνότερη κι η πιο αθώα ‟πάθηση” (ουσιαστικά δεν πρόκειται για πάθηση) είναι η παρουσία κυψελίδας-κεριού στον έξω ακουστικό πόρο.

Εφόσον το κερί είναι μεγάλης ποσότητας και προκαλεί σημαντικού βαθμού απόφραξη του έξω ακουστικού πόρου, τότε θα προκαλέσει κι ανάλογης βαρύτητας βαρηκοΐα, ενώ μπορεί να συνυπάρχουν κι εμβοές, ιδιαίτερα όταν το κερί βρίσκεται σε επαφή με την τυμπανική μεμβράνη.

Μόνη θεραπεία αποτελεί η αφαίρεση του κεριού από τον ωτορινολαρυγγολόγο, ο γνωστός σε όλους μας καθαρισμός των αυτιών. Αυτονόητο είναι ότι απαγορεύεται η χρήση της γνωστής σε όλους μας μπατονέτας για τον καθαρισμό του αυτιού.

Δεύτερη συχνότερη πάθηση είναι η εξωτερική ωτίτιδα (δερματική ωτίτιδα του έξω ακουστικού πόρου), η γνωστή σε όλους ωτίτιδα του καλοκαιριού ή των κολυμβητών, που στις βαρύτερες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει έντονο πρήξιμο κι απόφραξη του έξω ακουστικού πόρου, με αποτέλεσμα άλλοτε άλλου βαθμού βαρηκοΐα και συχνότατα συνοδεύεται κι από πόνο.

Η αποφυγή της εισόδου νερού στην περιοχή μαζί με την τοπική εφαρμογή αντιβιοτικών σταγόνων συνήθως αρκούν για την θεραπεία.

Πιο σπάνιες παθήσεις του έξω ωτός που μπορεί να προκαλέσουν πτώση της ακοής είναι η συγγενής στένωση ή ατρησία του έξω ακουστικού πόρου (οφείλεται σε διαταραχή της ανάπτυξης κατά την εμβρυϊκή ζωή) και οι εξοστώσεις του έξω ακουστικού πόρου (πάχυνση του οστέινου τοιχώματος λόγω επίδρασης ψυχρού ερεθίσματος στην περιοχή-συνηθέστερα στους χειμερινούς κολυμβητές).

Εδώ η θεραπεία είναι κατά κύριο λόγο χειρουργική, με σκοπό την διάνοιξη του πόρου.

Επίσης τραυματικές κακώσεις του πτερυγίου και του έξω ακουστικού πόρου μπορεί να προκαλέσουν πρήξιμο ή και σχηματισμό αιματώματος (ωταιμάτωμα) και να μειώσουν την ακοή.

Ο χειρουργικός καθαρισμός μαζί με την αντιβιοτική αγωγή συνήθως επαρκούν για την θεραπεία.

Τέλος η παρουσία καλοήθων ή κακοήθων όγκων στην περιοχή συνήθως απαιτούν την χειρουργική αντιμετώπιση για την αφαίρεσή τους, ενώ στις περιπτώσεις της μη πλήρους μετεγχειρητικής αποκατάστασης (πιο συχνά στους κακοήθεις όγκους) συνήθως υπάρχει και υπολειμματική πτώση της ακοής.

Οι παθήσεις του μέσου ωτός τώρα που μπορεί να προκαλέσουν βαρηκοΐα διακρίνονται κατά σειρά συχνότητας στις φλεγμονώδεις, όπως η φυσαλιδώδης μυριγγίτις-τυμπανίτις (φλεγμονή της τυμπανικής μεμβράνης με παρουσία φυσαλίδων πάνω σε αυτή που μπορεί να συνοδεύεται κι από προσβολή του κοχλία και του ακουστικού νεύρου), η πολύ γνωστή σε όλους οξεία μέση πυώδης ωτίτις (παρουσία πύου μέσα από την τυμπανική μεμβράνη) ή η μεταλοιμώδης εκκριτική ωτίτις (παρουσία άσηπτου υγρού στο μέσο ους μετά από κάποια παρατεταμένη λοίμωξη του ανώτερου αναπνευστικού και των αυτιών-στα παιδιά μπορεί να συνυπάρχει υπερτροφία των αδενοειδών εκβλαστήσεων-κρεατάκια).

Συνήθως η συντηρητική φαρμακευτική θεραπεία με αντιβιοτικά κι αποσυμφορητικά αρκεί, ενώ σε σπανιότερες περιπτώσεις μπορεί να απαιτηθεί χειρουργική παρέμβαση (μυριγγοτομή-τομή στην τυμπανική μεμβράνη, τοποθέτηση σωληνίσκων αερισμού ή αδενοειδεκτομή).

Εκτός από τις οξείες φλεγμονώδεις παθήσεις υπάρχουν και οι χρόνιες φλεγμονές του μέσου ωτός, η λεγόμενη χρόνια μέση ωτίτις με ή χωρίς την παρουσία χολοστεατώματος.

Συνήθως εδώ συνυπάρχει μια κατασκευαστική δυσλειτουργία ή ανωμαλία του αυτιού, που δεν το αφήνει να ιαθεί πλήρως μετά από μια οξεία φλεγμονή.

Το ίδιο ισχύει και για το χολοστεάτωμα το οποίο μπορεί να είναι επίκτητο, αποτέλεσμα της χρόνιας φλεγμονής του μέσου ωτός, αλλά υπάρχει και το συγγενές χολοστεάτωμα, σαν αποτέλεσμα εγκλωβισμού δερματικού ιστού μέσα στο οστούν (λιθοειδές) που περιβάλλει το αυτί κατά την εμβρυϊκή ζωή.

Συνήθως, οι κλινικές εκδηλώσεις είναι βαρύτερες με χρόνια, συχνά δύσοσμη ωτόρροια και αρκετά μεγάλου βαθμού βαρηκοΐα, λόγω της διάτρησης της τυμπανικής μεμβράνης και του άλλοτε άλλου βαθμού καταστροφής των οσταρίων, που μεταδίδουν τον ήχο.

Συχνά η φαρμακευτική θεραπεία αποτυγχάνει εδώ να πετύχει την ίαση, οπότε καταλήγουμε στην χειρουργική αντιμετώπιση της βλάβης, που σπάνια όμως επιτυγχάνει πλήρη αποκατάσταση της ακοής.

Οι συγγενείς στενώσεις ή ατρησίες του έξω ωτός που αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί κάποιες φορές να συνδυάζονται και με συγγενείς ανωμαλίες του μέσου ωτός. Κι εδώ η βαρηκοΐα είναι μεγάλου βαθμού κι η χειρουργική αντιμετώπιση σαν μόνη θεραπεία δεν μπορεί να επαναφέρει πλήρως την ακοή.

Τέλος και στο μέσο ους μπορεί να εμφανισθούν όγκοι, καλοήθεις ή κακοήθεις, η θεραπεία για την αφαίρεσή τους είναι χειρουργική και σπάνια επιτυγχάνεται πλήρης αποκατάσταση της ακοής.

Και θα περάσουμε στο έσω ους, τον ‟ακουστικό λαβύρινθο” (κοχλίας κι ακουστικό νεύρο). Ενώ τα πρώτα δυο τμήματα του αυτιού (έξω και μέσο ους) χρησιμεύουν για να μεταφέρουν και να ενισχύουν τους εξωτερικούς ήχους προς το έσω ους και η βαρηκοΐα που προκαλείται ονομάζεται βαρηκοΐα αγωγής, το έσω ους επεξεργάζεται και κωδικοποιεί τον εισερχόμενο ήχο διαμέσου των ακουστικών κυττάρων του κοχλία και τον μετατρέπει σε νευρικές ώσεις, που με το ακουστικό νεύρο μεταδίδονται στα αντίστοιχα ακουστικά κέντρα του εγκεφάλου (κροταφικός λοβός), όπου και γίνεται η τελική αντίληψη του κάθε ήχου ή της κάθε λέξης.

Οι παθήσεις λοιπόν του έσω ωτός προκαλούν την λεγόμενη νευροαισθητήρια βαρηκοΐα.

Στην περίπτωση του έσω ωτός οι βλάβες που προκαλούνται, βρίσκονται κατά κύριο λόγο σε μοριακό ή κυτταρικό επίπεδο.

Λοιμογόνοι παράγοντες από φλεγμονές του μέσου ωτός που αναφέρθηκαν παραπάνω ή από φλεγμονές της μήνιγγας και του εγκεφάλου που γειτνιάζουν με το έσω ους και το ακουστικό νεύρο (μηνιγγίτιδα ή εγκεφαλίτιδα), είτε αυτούσιοι, είτε συχνότερα τοξικές φλεγμονώδεις ουσίες (τοξίνες), εισέρχονται στα υγρά του λαβυρίνθου και προκαλούν δυσλειτουργία, μερική ή ολική καταστροφή των ακουστικών κυττάρων (λαβυρινθίτιδα), με αποτέλεσμα το νευρικό σήμα στο ακουστικό νεύρο να μην είναι το κατάλληλο, σε ένταση και ποιότητα, για να φθάσει μέχρι τον εγκέφαλο.

Επειδή επίσης ο ακουστικός κι ο λαβύρινθος ο υπεύθυνος για την ισορροπία αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία, εκτός από ακουστικά συμπτώματα (βαρηκοΐα κι εμβοές), πολύ συχνά συνυπάρχει και ίλιγγος.

Απότοκος τέτοιων καταστάσεων ή ακόμα και διαταραχών στο αγγειακό σύστημα του λαβυρίνθου μπορεί να είναι αιμοδυναμικές διαταραχές κι αύξηση της πίεσης των υγρών του λαβυρίνθου, με αποτέλεσμα να προκαλείται ο λεγόμενος λαβυρινθικός ύδρωπας, που είναι συχνότερα γνωστή σαν πάθηση με το όνομα: νόσος ή σύνδρομο Meniere.

Η πάθηση αυτή μπορεί να παρουσιάζει ένα ή ολόκληρη την γκάμα των γνωστών συμπτωμάτων (βαρηκοΐα, εμβοές και ίλιγγος).

Επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε την κλινική οντότητα, που ονομάζεται αιφνίδια βαρηκοΐα ή κώφωση, κατά την οποία ο ασθενής προσέρχεται με ξαφνική απώλεια της ακοής, όπου η έγκαιρη έναρξη θεραπείας κυρίως μέσα στα πρώτα 1-3 εικοσιτετράωρα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για την τελική έκβαση.

Επειδή όπως αναφέρθηκε παραπάνω οι βλάβες σε όλες τις παραπάνω παθήσεις είναι σε μοριακό (ηλεκτρολυτικές διαταραχές) ή κυτταρικό επίπεδο, γι’ αυτό και η θεραπεία είναι κατά βάση συντηρητική φαρμακευτική (αντιβιοτικά όταν υπάρχει λοιμογόνος παράγοντας ή αντιϊκά φάρμακα στην περίπτωση ιογενούς προσβολής-δεν πρέπει να ξεχνάμε τον ιό του έρπητα, χορήγηση κορτιζόνης-από το στόμα ή με ενδοτυμπανική ένεση κι αγγειοδιασταλτικά ή φάρμακα που βελτιώνουν την αιμάτωση κι οξυγόνωση του λαβυρίνθου) και πολύ σπανιότερα χειρουργική, που συνήθως αποσκοπεί σε καταστροφή εναπομεινάντων κυττάρων ή τμημάτων του λαβυρίνθου, όταν πια η υπολειμματική ακοή είναι πάρα πολύ μικρή ή μη χρήσιμη κι ο ίλιγγος δεν αντιμετωπίζεται πια με φάρμακα.

Και στο έσω ους μπορεί να συναντήσει κανείς συγγενείς διαμαρτίες (απλασία του κοχλία), αλλά και όγκους στην περιοχή των λιθοειδών οστών (στην πλειονότητα μεταστατικές εστίες κακοήθων όγκων άλλης περιοχής ή οργάνου).

Τέλος θα πρέπει να γίνει και μια αναφορά και στην εφαρμογή ενός ακουστικού βοηθήματος για την ενίσχυση και βελτίωση μιας υπολειμματικής ακοής. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί είτε: 

1. Με την εφαρμογή του γνωστού και κλασσικού ακουστικού βαρηκοΐας, που τοποθετείται στον έξω ακουστικό πόρο κι ενισχύει τους εξωτερικούς ήχους, που θα μεταφερθούν τελικά προς το έσω ους.
2. Με την εφαρμογή του λεγόμενου BAHA-Bone Anchored Hearing Solution, που πρόκειται για έναν δονητή που τοποθετείται στο κόκκαλο πίσω από το πτερύγιο του αυτιού και οι δονήσεις που παράγονται από τους εξωτερικούς ήχους, μεταδίδονται κατευθείαν προς τον κοχλία και το ακουστικό νεύρο. Η επιλογή αυτή γίνεται στις περιπτώσεις που οι βλάβες του έξω και του μέσου ωτός είναι τέτοιες, που δεν επιτρέπουν την εφαρμογή του κλασσικού ακουστικού βαρηκοΐας.
3. Με την εφαρμογή ενός κοχλιακού εμφυτεύματος-Cochlear Impant, κατά την οποία γίνεται χειρουργική τοποθέτηση κι εμφύτευση μιας ηλεκτρονικής συσκευής κι ενός ηλεκτροδίου-σύρματος μέσα στον κοχλία. Η επιλογή αυτή προκρίνεται στις περιπτώσεις συγγενών δυσπλασιών του κοχλία ή όταν οι φλεγμονώδεις και τοξικές παθήσεις του έσω ωτός, που αναφέρθηκαν παραπάνω, έχουν καταστρέψει την πλειονότητα των ακουστικών κυττάρων κι οι εξωτερικοί ήχοι δεν μπορούν να φθάσουν και να ερεθίσουν επαρκώς τα εναπομείναντα ακουστικά κύτταρα και το ακουστικό νεύρο. Το κοχλιακό εμφύτευμα μετατρέπει τους εξωτερικούς ήχους σε ηλεκτρικά σήματα, τα οποία διαμέσου του ηλεκτροδίου μεταφέρονται κι ερεθίζουν αυτά τα εναπομείναντα ακουστικά κύτταρα και τα αρχικά τμήματα του ακουστικού νεύρου. Στην συνέχεια και με την κατάλληλη εκπαίδευση (training) του ασθενούς, αυτός αντιλαμβάνεται τελικά αυτά τα ηλεκτρικά σήματα σαν ήχους.

Παντελής Βελλής, MD, MS - Πανεπιστήμιο Αθηνών, ENT-HNS, ΩΡΛ - Χειρούργος Κεφαλής και Τραχήλου, Αναπληρωτής Διευθυντής, Κλινική ΩΡΛ, ΙΑΣΩ Γενική Κλινική