Ποια είναι η επίδραση των πλαστικών στην υγεία μας και πώς διαφοροποιείται ανάλογα με το φύλο και την ηλικία;

Χημικές ουσίες που διαταράσσουν την ισορροπία του οργανισμού μας τοποθετούνται στο στόχαστρο της επιστήμης για τον επιβαρυντικό τους ρόλο στην υγεία μας.

H ανθρώπινη υγεία εξαρτάται από την εύρυθμη λειτουργία του ενδοκρινικού συστήματος, μέσω της απελευθέρωσης ορισμένων ορμονών που είναι απαραίτητες για διάφορες λειτουργίες, όπως ο μεταβολισμός, η ανάπτυξη, ο ύπνος και η διάθεση.

Τι σχέση μπορεί να έχει το πλαστικό μπουκάλι με τον καρκίνο του μαστού; Όλοι ξέρουμε πόσο σημαντικές είναι οι ορμόνες για τη λειτουργία του οργανισμού μας. Τι συμβαίνει, όμως, όταν τη θέση τους «κλέβουν» τοξικές ουσίες, που βρίσκονται μέσα στο πιάτο μας, στο σπίτι μας ή ακόμα και στο ακριβό άρωμά μας;

Χημικά, τα οποία λειτουργούν όπως οι ορμόνες, γνωστά ως ενδοκρινικοί διαταρράκτες, αποτελούν πρόβλημα. BPA, PCDDs, PCBs. Μπορεί τα αρχικά αυτά να μη μας θυμίζουν το παραμικρό, αν όμως τα αντικαταστήσουμε με τις λέξεις διφαινόλη-Α, διοξίνες, πολυχλωριωμένα διφαινύλια, κάτι μας έρχεται στον νου.

Μάλιστα, το πιο πιθανό είναι να τα έχουμε ακούσει σε συνδυασμό με τον όρο «ενδοκρινικοί διαταρράκτες».

Τι είναι οι ενδοκρινικοί διαταρράκτες και για ποιο λόγο δαπανούμε τόσο μελάνι για λογαριασμό τους;

Η μακροχρόνια έκθεσή μας στη διοξίνη επηρεάζει το ανοσοποιητικό, το ενδοκρι- νικό, το νευρικό και το αναπαραγωγικό σύστημα, ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υποψιάζεται ότι ενοχοποιούνται για την εμφάνιση καρκίνων που σχετίζονται με ορμόνες, όπως ο καρκίνος του μαστού και των όρχεων, και με την εμφάνιση καρκίνου του προστάτη και του θυρεοειδούς.

Στην ουσία πρόκειται για μια ομάδα χημικών ουσιών (πολλές είναι ανθρώπινης προέλευσης) που επεμβαίνουν στη λειτουργία των φυσικών ορμονών ή μιμούνται τη λειτουργία τους, παίρνοντας τη θέση τους στους υποδοχείς των κυττάρων όπου δεσμεύονται.

Η επαφή μαζί τους είναι αναπόφευκτη και εισέρχονται στον οργανισμό μας από κάθε δυνατή οδό (τροφή, νερό, αέρας, έδαφος, μητέρα), προκαλώντας το χάος. Οι ενδοκρινικοί διαταρράκτες, πάντως, επηρεάζουν τους άντρες και τις γυναίκες στον ίδιο βαθμό.

Υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν ότι συνδέονται με μια πληθώρα προβλημάτων, όπως ο καρκίνος, η παχυσαρκία, οι αναπτυξιακές διαταραχές, οι παραμορφώσεις, η θηλυκοποίηση των αρσενικών εμβρύων. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αυτή η κατάσταση μπορεί να έχει σοβαρές συνέπειες για το έμβρυο.

Πώς επηρεάζουν την εγκυμοσύνη;

Ο πλακούντας δεν είναι ένα αδιαπέραστο φράγμα και τέτοιου τύπου χημικές ενώσεις ενδέχεται να διαταράξουν φάσεις ανάπτυξης του εμβρύου στη μήτρα, οι οποίες ελέγχονται από τις ορμόνες.

Αυτό μπορεί να προκαλέσει δυσλειτουργίες στα νεογέννητα, καθώς και ασθένειες ο οποίες εμφανίζονται σε μεγαλύτερη ηλικία. Φαίνεται, επίσης, πιθανό να επηρεάζουν τη γονιμότητα και την ποιότητα του σπέρματος.

Οι διαταρράκτες αυτοί μπορεί να συμβάλλουν στην παχυσαρκία, στην ανάπτυξη διαβήτη, σε νευρολογικές παθήσεις, στην πρόωρη έναρξη της εφηβείας και σε γενετικές δυσπλασίες.

Οι συγκεκριμένες ουσίες διαπερνούν τον πλακούντα, επιδρούν στο έμβρυο και μπορεί να προκαλέσουν αργότερα στη ζωή προβλήματα, όπως η κρυψορχία (απουσία ενός ή και των δύο όρχεων από το όσχεο), ο υποσπαδίας (δυσπλασία της αρσενικής ουρήθρας) και η ολιγοσπερμία.

Μάλιστα, η χρονική στιγμή της έκθεσής μας σε αυτούς παίζει σημαντικό ρόλο στον βαθμό που θα μας επηρεάσουν. Έτσι, από την εμβρυϊκή μέχρι την εφηβική ηλικία, καθώς και στη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είμαστε ιδιαίτερα ευάλωτοι.

Υπάρχουν όρια ασφαλείας;

Το ιδανικό θα ήταν να μην υπάρχουν οι συγκεκριμένες χημικές ενώσεις, όμως κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό, γιατί χρησιμοποιούνται σε πολλά προϊόντα καθημερινής χρήσης. Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Tufts έδειξε ότι ακόμα και η πιο μικρή ποσότητα μπορεί να είναι αρκετή για να προκαλέσει ζημιά.

Πολυάριθμες μελέτες δείχνουν την επίδραση των Ε.Δ. στην εμφάνιση της εφηβείας, στο γυναικείο και ανδρικό αναπαραγωγικό σύστημα και στη λειτουργία του θυρεοειδούς.

Εξαιτίας των σοβαρών αυτών επιδράσεων, είναι απαραίτητο οι επαγγελματίες υγείας και το κοινό να ενημερωθούν για τις επιπτώσεις των Ε.Δ., με σκοπό τον περιορισμό της έκθεσης στις ουσίες αυτές.

Οι φθαλικές ενώσεις είναι χημικές ενώσεις οι οποίες χρησιμοποιούνται για να κάνουν τα πλαστικά πιο μαλακά, αλλά και για να παρατείνουν τη διάρκεια των αρωμάτων.

Μπορεί να βρίσκονται σε παιδικά παιχνίδια, όπως μαλακές κούκλες ή παιχνίδια που τα παιδιά βάζουν στο στόμα, προϊόντα περιποίησης – υγρά σαπούνια, σκιές ματιών, βερνίκια νυχιών, σπρέι μαλλιών, συσκευασίες τροφίμων, κουρτίνες μπάνιου, κόλλες, υλικά οικοδομών.

Έχουν χρησιμοποιηθεί ακόμα και στο πλαστικό περίβλημα φαρμάκων και συμπληρωμάτων διατροφής, καθώς και σε ιατρικές συσκευές, όπως καθετήρες και συσκευές μεταγγίσεων.

Μια άλλη μεγάλη κατηγορία χημικών ουσιών που μπορεί να δράσουν σαν ενδοκρινικοί διαταρράκτες είναι τα πλαστικά, όπως η Διφαινόλη-Α (Bishenol-A, ΒΡΑ) και οι πλαστικοποιητές, όπως οι φθαλικές ενώσεις.

Τα ξενο-οιστρογόνα: Ευνοούν την αύξηση του σωματικού βάρους μέσω άμεσης επίδρασης στη λιπόλυση και στη λιπογένεση, αλλά και μέσω έμμεσης επίδρασης στους μηχανισμούς πρόσληψης τροφής-κορεσμού, κυρίως μέσω της λεπτίνης.

Επίσης, φαίνεται ότι επιδρούν και στον μεταβολισμό των λιπών στο ήπαρ. Η γενιστεΐνη σε μικρές συγκεντρώσεις δρα σαν οιστρογόνο και αναστέλλει τη λιπογένεση. Σε μεγάλες, όμως, πυκνότητες ευνοεί τη λιπογένεση, κυρίως μέσω των PPAR-γ.

Τα PCBs, PBBs, βαρέα μέταλλα, εντομοκτόνα, φθαλικές ενώσεις: Ευνοούν την αύξηση του σωματικού βάρους μέσω επίδρασης στη δραστηριότητα του συμπαθητικού νευρικού συστήματος, καθώς και στις ορμόνες και στους νευρομεταβιβαστές που ρυθμίζουν το ενεργειακό ισοζύγιο.

Οι Dithiocarbamates που βρίσκονται σε καλλυντικά και εντομοκτόνα έχουν προταθεί ως παχυσαρκιογόνα, μέσω της παρέμβασης που προκαλούν στον υποδοχέα των γλυκοκορτικοειδών.

Τα PBDE’s (Polybrominated diphenyl esters) μειώνουν τα επίπεδα της θυροξίνης, μειώνουν τη λιπόλυση και την εκ της ινσουλίνης εξαρτώμενη οξείδωση της γλυκόζης. ‘Έχει επίσης δειχθεί ότι έκθεση σε αυτά κατά την εμβρυϊκή ζωή και τον θηλασμό είναι δυνατόν να προκαλέσει μακροχρόνιες μεταβολές στη μορφολογία του θυρεοειδούς.

Υπάρχουν πολλά επιδημιολογικά δεδομένα που συνδέουν την παχυσαρκία με την έκθεση σε ξενοβιοτικές ουσίες.

Οι φθαλικές ενώσεις είναι αγωνιστές των PPAR-γ, ανταγωνιστές του θυρεοειδικού άξονα και δρουν και ως αντιανδρογόνα, μέσω δε αυτών των δράσεων ευνοούν την αύξηση του σωματικού λίπους.

0ι φθαλικές ενώσεις και οι μεταβολίτες τους έχουν σημαντική θετική συσχέτιση με το σωματικό βάρος αλλά και με την περίμετρο της μέσης, που είναι δείκτης κοιλιακής κατανομής του σωματικού λίπους.

Το πιο τραγικό όμως είναι το ότι οι ορμονικοί διαταρράκτες είναι δυνατόν να προκαλέσουν επιγενετικές μεταβολές ακόμα και στο έμβρυο με αποτέλεσμα την εγκατάσταση ενεργειακού «προγραμματισμού», ο οποίος θα οδηγήσει σε εμφάνιση παχυσαρκίας, διαβήτη και καρδιο-αγγειακών νόσων στην ενήλικη ζωή.

Και ακόμα πιο σημαντικό είναι το ότι αυτές οι επιγενετικές μεταβολές είναι δυνατόν να παραμείνουν ακόμα και σετρεις μετέπειτα γενεές. H ΒΡΑ χρησιμοποιείται στη βιομηχανία των πλαστικών εδώ και περίπου 50 χρόνια και συμβάλλει στην παραγωγή διαφανούς και σκληρού πλαστικού.

Χρησιμοποιήθηκε σε πλαστικά μπιμπερό, πλαστικά μπουκάλια νερού, CDs and DVDs, ιατρικές και οδοντιατρικές συσκευές, φακούς επαφής, οικιακές συσκευές και σχεδόν σε όλα τα κουτιά των αναψυκτικών.

Τι επιλογές μπορεί να κάνει μία γυναίκα, ώστε να αποφύγει τις συνέπειες από την πλαστική ρύπανση;

Επιλέγουμε καθαριστικά προϊόντα φιλικά προς το περιβάλλον ή εναλλακτικά φτιάχνουμε τα δικά μας με υλικά από τον κήπο και την κουζίνα μας, π.χ. το λεμόνι, το ξίδι, τη μαγειρική σόδα, τα αιθέρια έλαια (λεμόνι, λεβάντα) και συστήνουμε την εν δυνάμει περιορισμένη χρήση πλαστικών στην καθημερινότητά μας.

Βασιλική Τριάντη MD, MSc ., cPhD, Ενδοκρινολόγος - Διαβητολόγος Ιατρός Μεταβολισμού ΙΑΣΩ Γενική Κλινική