Ο ύπνος και οι διαταραχές του στα παιδιά και στους εφήβους

Εισαγωγή
Ο ύπνος είναι αναγκαίος για την ύπαρξη μας και η απουσία του είναι ασυμβίβαστη με τη ζωή. Αποτελεί την πλέον σημαντική εγκεφαλική λειτουργία για την διατήρηση της ομοιοστασίας, της σωματικής ανάπτυξης και της ψυχονοητικής εξέλιξης του ανθρώπου.

Ο υγιής ύπνος απαιτεί επαρκή διάρκεια, καλή ποιότητα, σωστούς χρόνους, κανονικότητα και απουσία διαταραχών της σημαντικής αυτής λειτουργίας.

Η στέρηση του ύπνου έχει συνέπειες για τον οργανισμό μας και δημιουργεί προβλήματα στο  μεταβολισμό, στο καρδιαγγειακό σύστημα, στο ανοσοποιητικό σύστημα, ψυχιατρικές διαταραχές καθώς και επιπτώσεις στις γνωστικές λειτουργίες. Τέλος, επιφέρει υψηλό κίνδυνο ατυχημάτων.

Αναφερόμαστε ειδικά στις διαταραχές ύπνου νέων ατόμων, διότι η ηλικία επηρεάζει σημαντικά τη διάρκεια, τη συνέχεια και την ανάπτυξη των σταδίων του ύπνου.

Προβλήματα ύπνου συμβαίνουν σε βρέφη, παιδιά και εφήβους.

Οι διαταραχές του ύπνου είναι πολύ συχνές στην παιδική και εφηβική ηλικία. Περίπου 50% των νέων ατόμων έχουν εμφανίσει ένα πρόβλημα ύπνου και περίπου 4% έχουν μια επίσημη διάγνωση για διαταραχή ύπνου. Υπάρχουν σύνδρομα που  χαρακτηριστικά εμφανίζονται σε νέα άτομα, ενώ η αϋπνία ή η υπνηλία λόγω  παθολογικών, νευρολογικών & ψυχιατρικών νοσημάτων  συμβαίνει, αλλά με μικρότερη συχνότητα απ’ ό,τι στους ενήλικες.
Οι διαταραχές του ύπνου στις νεαρές ηλικίες μπορεί να παρουσιάζονται με διαφορετικά χαρακτηριστικά από ό,τι στους ενήλικες και για το λόγο αυτό τα παιδιά της βρεφικής, νηπιακής και σχολικής ηλικίας δεν εξυπηρετούνται από τα εργαστήρια ύπνου των ενηλίκων αλλά από Κέντρα Ύπνου και από Εργαστήρια Πολυ-υπνογραφίας εξειδικευμένα για την παιδική ηλικία.

Τι συμβαίνει όταν ο ύπνος δεν είναι επαρκής και καλής ποιότητας;
Ο ύπνος είναι μια φυσιολογική διεργασία, που μπορεί να οδηγήσει σε αποκατάσταση και ρύθμιση.

Όταν υπάρχει έλλειψη ύπνου, ο οργανισμός προσπαθεί να αποκατασταθεί και όσο πιο μεγάλη είναι η έλλειψη, τόσο μεγαλύτερη είναι η διάρκεια που χρειάζεται για να επανέλθει στην κανονική του κατάσταση. O ύπνος δεν είναι απλά μια περίοδος κατά την οποία η δραστηριότητα και η εγρήγορση μειώνονται, αλλά αντιθέτως, έχει μεγάλη σημασία για την ομοιοστασία του οργανισμού μας. Ο ύπνος είναι αναγκαίος κι αυτό φαίνεται από την ακατανίκητη υπνηλία που ακολουθεί την στέρησή του.

Σε αρουραίους, η παρατεταμένη ολική στέρηση του ύπνου οδηγεί σε θάνατο μέσα σε λίγες εβδομάδες.

Για να διατηρηθεί μια καλή κατάσταση υγείας, οι ενήλικες πρέπει να κοιμούνται τουλάχιστον 7 ώρες κατά τη διάρκεια της νύχτας σε κανονική βάση.

Ύπνος βραχύτερος των 7 ωρών σε μόνιμη βάση έχει συνδεθεί με πολλά προβλήματα όπως:

• Παχυσαρκία
• Διαβήτη
• Υπέρταση
• Καρδιακή νόσο και αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια
• Κατάθλιψη και αυξημένο κίνδυνο θανάτου
• Διαταραχές στην ανοσία του οργανισμού
• Χρόνια άλγη
• Διαταραχή στη λειτουργικότητα
• Αύξηση της συχνότητας λαθών
• Υψηλότερο κίνδυνο ατυχημάτων

Ύπνος πάνω από 9 ώρες τη νύχτα σε κανονική βάση είναι σημαντικός για νεαρούς ενήλικες, για όσους ανακάμπτουν από στέρηση ύπνου και για ασθενή άτομα.

Για τα παιδιά η διάρκεια του ύπνου είναι εξαιρετικά σημαντική. Έτσι λοιπόν, ένα παιδί 2 ετών πρέπει να κοιμάται 13 με 14 ώρες τη νύχτα, ένα παιδί 5 ετών, 11 ώρες, ένα παιδί 9 ετών, 10 ώρες, ένας έφηβος 14 ετών, 9 ώρες και ένας μεγάλος έφηβος 18 ετών, 8 ώρες.

Το χρέος ύπνου είναι δυνατόν να αυξήσει τον κίνδυνο παχυσαρκίας σύμφωνα με αρκετές μελέτες. Επίσης, ο ανεπαρκής ύπνος θεωρείται ένας παράγων κινδύνου για σακχαρώδη διαβήτη.

Η στέρηση του ύπνου οδηγεί σε μεταβολές του ανοσοποιητικού συστήματος. Σε πειραματόζωα έχει αναφερθεί αυξημένος κίνδυνος σηψαιμίας μετά από παρατεταμένη στέρηση ύπνου. Αυτό αποτυπώνεται στις μεταβολές της έκκρισης κυτταροκινών, οι οποίες παίρνουν μέρος στη ρύθμιση του ανοσοποιητικού συστήματος και των οποίων η έκκριση διαφοροποιείται κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Έχει αποδειχθεί ότι η ποσότητα και η ποιότητα του ύπνου επηρεάζουν τη μνήμη και τη μάθηση των παιδιών και των εφήβων. Σε πάρα πολλές μελέτες, από διάφορες χώρες του κόσμου, έχει βρεθεί ότι τα παιδιά και οι έφηβοι που δεν κοιμούνται επαρκώς δεν πηγαίνουν τόσο καλά στα μαθήματά τους, όσο θα μπορούσαν. Επίσης, οι μελέτες είναι τόσο ξεκάθαρες, ειδικά για την εφηβική ηλικία, ώστε οι ερευνητές καταλήγουν ότι όταν ένας έφηβος δεν πάει καλά στο σχολείο, ενώ πριν ήταν καλός στο δημοτικό, θα πρέπει να αξιολογείται ο ύπνος του.

Επιπλέον, ο ύπνος επηρεάζει τη διάθεση των ατόμων. Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις για τη σχέση ανάμεσα σε διαταραχές ύπνου και διαταραχές της διάθεσης, τόσο σε ενήλικες, όσο και σε εφήβους. Ούτως ή άλλως η απορρύθμιση της διάθεσης είναι συχνή στην εφηβεία και είναι επίσης σαφές, ότι η έλλειψη ύπνου μπορεί να επιτείνει αυτήν την απορρύθμιση ακόμη και σε έναν, κατά τα άλλα, απολύτως υγιή έφηβο. Επιπλέον, τα κορίτσια φαίνεται να είναι πιο ευάλωτα από τα αγόρια.

Σε μια μεγάλη επιδημιολογική μελέτη στις ΗΠΑ ανεδείχθη ότι οι έφηβοι που δεν είχαν αρκετό ύπνο μέσα στην εβδομάδα πριν τη μελέτη, είχαν υψηλή συχνότητα από κεφαλαλγίες, κατάθλιψη και αλλεργικά νοσήματα. Επίσης, υπάρχει μια ισχυρή σύνδεση ανάμεσα στον ύπνο και το άγχος στα νεαρά άτομα. Ούτως ή άλλως, οι αγχώδεις διαταραχές είναι οι συχνότερες ψυχικές διαταραχές στη νεαρά ηλικία και επηρεάζουν τη λειτουργικότητα των νέων παιδιών σημαντικά, με αποτέλεσμα να χειροτερεύει η ποιότητα της ζωής τους. Έχει βρεθεί ότι σε ποσοστό 88% των αγχωτικών παιδιών υπάρχει τουλάχιστον μία διαταραχή ύπνου και στο 55% τρεις ή παραπάνω. Έχει προταθεί μία αμφίδρομη σχέση μεταξύ προβλημάτων ύπνου και αγχωδών διαταραχών με τα προβλήματα ύπνου να καθιστούν τα παιδιά ευάλωτα στο άγχος και το άγχος να παρεμβάλλεται στον ύπνο.

Τι συμβαίνει με τον ύπνο των εφήβων;

Αυτό που γνωρίζουμε για τον ύπνο των εφήβων από μελέτες είναι ότι το 70% των μαθητών κοιμούνται λιγότερο από τον απαιτούμενο χρόνο για την ηλικία τους.

Μόνο 10% των εφήβων κοιμούνται πάνω από 8 ώρες κατά μέσο όρο τις ημέρες του σχολείου. Η πλειοψηφία τους κοιμάται 6 με 8 ώρες, περίπου 1 στους 5 κοιμάται κάτω από 6 ώρες και 4% κοιμούνται κάτω από 5 ώρες σύμφωνα με μία ανακοίνωση της Αμερικάνικης Ακαδημίας της Ιατρικής του Ύπνου.

Είναι επίσης γνωστό ότι καθώς το παιδί πηγαίνει από την παιδική ηλικία στην εφηβεία και στην ενηλικίωση, η διάρκεια του ύπνου του μειώνεται. Κατά την εφηβεία εμφανίζεται ένα ενδιαφέρον φαινόμενο, όπου ο έφηβος δε θέλει να κοιμάται νωρίς γιατί δε νυστάζει. Αυτό το φαινόμενο προκύπτει από την ωρίμανση του εγκεφάλου στον έφηβο και σε συνδυασμό με τις σχολικές του υποχρεώσεις, που συχνά του δημιουργούν την ανάγκη για πολύ πρωινή έγερση ή/και για αργοπορημένη κατάκλιση και δημιουργεί τελικώς ένα σημαντικό χρέος ύπνου.

Οι εξωσχολικές δραστηριότητες, η μελέτη, καθώς και ο σύγχρονος τρόπος ζωής με τις ποικίλες δραστηριότητες που προσφέρει στον έφηβο, συχνά επιτείνουν το πρόβλημα αυτό. Μελέτες έχουν δείξει ότι οι έφηβοι το βράδυ στο σπίτι μια ώρα πριν πάνε για ύπνο στις σχολικές ημέρες, το 76% βλέπουν τηλεόραση, το 44% μπαίνουν στο ίντερνετ ή στέλνουν μηνύματα, 40% μιλούν στο τηλέφωνο και 26% παίζουν ηλεκτρονικά παιχνίδια ή βιντεοπαιχνίδια.

Από πολλές μελέτες έχει αναδειχθεί ότι οι έφηβοι που κάνουν υπερβολική χρήση των τηλεπικοινωνιακών μέσων έχουν ιδιαίτερο κίνδυνο για προβλήματα ύπνου και πώς υπάρχει ένας σαφής συσχετισμός μεταξύ προβλημάτων ύπνου και πτωχής σχολικής επίδοσης.

Πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα υποστηρίζουν ότι η διάρκεια του ύπνου και η χρήση των ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας (τηλεόρασης, ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ή/και internet, κινητών τηλεφώνων και μουσικής) έχουν σοβαρές συνέπειες στην υγεία και στη καλή κατάσταση των νέων ατόμων. Βραχύτερη συνολική διάρκεια ύπνου έχει συστηματικά συνδεθεί με χρήση των ηλεκτρονικών μέσων. Υπάρχει ομοφωνία στη σύσταση για περιορισμό της έκθεσης στην οθόνη γύρω από τις ώρες του ύπνου στους νέους, προκειμένου να προληφθούν προβλήματα ύπνου, μάθησης, σχολικών επιδόσεων, κοινωνικής ανάπτυξης και συμπεριφοράς και να προαχθεί συνολικά η καλή σωματική και ψυχική τους υγεία.