ΔΥΝΑΤOΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟI ΤΟΥ προγεννητικού ελέγχου στο α’ τρίμηνο της εγκυμοσύνης

Δημήτριος Ι. Σαρηκώστας, MD
Μαιευτήρας-Χειρουργός Γυναικολόγος
Επιστημονικός Συνεργάτης Τμήματος Ιατρικής Εμβρύου ΙΑΣΩ
Εξειδικευθείς στην Ιατρική Εμβρύου, Πανεπιστ. Νοσοκομείο KAROLINSKA

Οι πρώτοι τρεις μήνες της εγκυμοσύνης αποτελούν την πιο τρυφερή και ταυτόχρονα συγκινητική περίοδο της υποψήφιας μητέρας. Και ο προγεννητικός έλεγχος είναι ο μεγαλύτερος επιστημονικός σύμμαχός της.

Η προσφορά του προγεννητικού ελέγχου στη μελέτη του γενετικού υλικού του εμβρύου από τα πρώτα κιόλας στάδια της εγκυμοσύνης είναι αδιαμφισβήτητη. Κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου της εγκυμοσύνης πραγματοποιείται το υπερηχογράφημα της αυχενικής διαφάνειας και τα τελευταία χρόνια, συμπληρωματικά, ο μη επεμβατικός προγεννητικός έλεγχος (NIPT), προς διερεύνηση της πιθανότητας εμφάνισης χρωμοσωμικών ανωμαλιών (Τ21, Τ18, Τ13). Με την επεμβατική διαδικασία της λήψης τροφοβλάστης, το ποσοστό διάγνωσης αγγίζει το 100%.

Ας μελετήσουμε αναλυτικά τις δυνατότητες και τους περιορισμούς των εξετάσεων προγεννητικού ελέγχου που διενεργούνται κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου της εγκυμοσύνης:

Υπερηχογράφημα αυχενικής διαφάνειας

Το υπερηχογράφημα της αυχενικής διαφάνειας αποτελεί την πρώτη αναλυτική εξέταση του εμβρύου και συστήνεται σε όλες τις έγκυες γυναίκες που διανύουν το πρώτο τρίμηνο της εγκυμοσύνης. Πραγματοποιείται μεταξύ 11ης και 14^ης εβδομάδας κύησης και μας δίνει πληροφορίες σχετικά με την πιθανότητα εμφάνισης των τριών συχνότερων χρωμοσωμικών ανωμαλιών: το σύνδρομο Down (Τρισωμία 21), το σύνδρομο Patau (Τρισωμία 13) και το σύνδρομο Edwards (Τρισωμία 18). Ως αυχενική διαφάνεια ορίζεται η παρουσία υποδόριου υγρού πίσω από τον αυχένα του εμβρύου. Η ποσότητα του υγρού που υπάρχει σε αυτό το σημείο ποικίλλει μεταξύ των εμβρύων και η αυξημένη ποσότητά του, σε συνδυασμό με συγκεκριμένα υπερηχογραφικά ευρήματα, αποτελεί σημαντικό δείκτη για αύξηση της πιθανότητας το έμβρυο να παρουσιάζει κάποια χρωμοσωμική ή άλλη ανωμαλία. Οι βασικοί δείκτες που ελέγχονται κατά το υπερηχογράφημα της αυχενικής διαφάνειας είναι το πάχος της αυχενικής διαφάνειας, το ρινικό οστό, η καρδιακή συχνότητα, καθώς και η ροή του αίματος στην τριγλώχινα βαλβίδα της καρδιάς του εμβρύου.

Το υπερηχογράφημα ολοκληρώνεται με βιοχημικό έλεγχο δύο ορμονών στο μητρικό αίμα (PAPPA-A, free βhcG), καθώς και μοριακό έλεγχο μεταλλάξεων κυστικής ίνωσης, σε περίπτωση που η μέλλουσα μητέρα δεν έχει ελεγχθεί νωρίτερα. Η λήψη αίματος από τη μητέρα μπορεί επίσης να συνδυαστεί με μοριακό έλεγχο νωτιαίας μυϊκής ατροφίας (SMA) και συγγενούς κώφωσης, καθώς επίσης με την εξέταση PlGF (παράγοντας ανάπτυξης πλακούντα) για την πρόβλεψη εμφάνισης προεκλαμψίας.

Η τελική πιθανότητα για τα τρία σύνδρομα (Τ21, T18, T13) διαμορφώνεται συνδυάζοντας τα υπερηχογραφικά ευρήματα με τα αποτελέσματα του βιοχημικού ελέγχου (PAPPA-A, free βhcG), μέσω ειδικού λογισμικού προγράμματος (Astraia).

ΔΥΝΑΤOΤΗΤΕΣ

Με το υπερηχογράφημα της αυχενικής διαφάνειας επιτυγχάνεται:

➔ Ακριβής προσδιορισμός της ηλικίας κύησης και της πιθανής ημερομηνίας τοκετού.

➔ Προσδιορισμός του αριθμού των εμβρύων.

➔ Καθορισμός της χοριονικότητας των πολύδυμων κυήσεων (αριθμός πλακούντων).

➔ Έλεγχος εμβρυϊκής ανατομίας.

➔ Υπολογισμός των πιθανοτήτων για το σύνδρομο Down, σύνδρομο Patau και σύνδρομο Edwards.

➔ Εκτίμηση κινδύνου εμφάνισης προεκλαμψίας μέσω PlGF.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟI

Παρότι το υπερηχογράφημα της αυχενικής διαφάνειας παρέχει σπουδαίες πληροφορίες, δεν δίνει μία ξεκάθαρη απάντηση σχετικά με την ύπαρξη των τριών πιο συχνών χρωμοσωμικών ανωμαλιών, αλλά ένα υψηλό ή χαμηλό ρίσκο/πιθανότητα το έμβρυο να πάσχει από τις ανωμαλίες αυτές. Η επιβεβαίωση των συγκεκριμένων συνδρόμων γίνεται μόνο μέσω επεμβατικών διαγνωστικών μεθόδων (λήψη τροφοβλάστης, αμνιοπαρακέντηση)

Λήψη τροφοβλάστης

Η λήψη τροφοβλάστης εκτελείται μεταξύ 11ης και 14ης εβδομάδας κύησης και σκοπό έχει τη μελέτη του γενετικού υλικού του εμβρύου, μέσω της λήψης χοριακών λαχνών από τον πλακούντα. Η επεμβατική αυτή μέθοδος εφαρμόζεται επί ενδείξεων και πιο συγκεκριμένα συστήνεται όταν:

➔ Το ρίσκο που προκύπτει από τον υπέρηχο αυχενικής διαφάνειας για τις τρεις πιο συχνές χρωμοσωμικές ανωμαλίες (τρισωμία 21, τρισωμία 18, τρισωμία 13) είναι αυξημένο (<1:300).

➔ Υπάρχουν υπερηχογραφικά ευρήματα που απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση.

➔ Και οι δύο γονείς είναι ετερόζυγοι φορείς μεσογειακής ή δρεπανοκυτταρικής αναιμίας ή ινοκυστικής νόσου.

➔ Η έγκυος ή/και ο σύντροφος ή/και κάποιο μέλος της άμεσης οικογένειας εμφανίζει κάποια γενετική ασθένεια που μπορεί να μεταβιβασθεί στο έμβρυο.

➔ Η ηλικία της μητέρας είναι άνω των 35 ετών και συνυπάρχει ένας ή και περισσότεροι από τους παραπάνω παράγοντες.

Υπό συνεχή υπερηχογραφική καθοδήγηση γίνεται εισαγωγή μιας λεπτής βελόνας διακοιλιακά και αναρροφάται μικρή ποσότητα χοριακών λαχνών από τον πλακούντα που μελετάται εργαστηριακά (κλασική κυτταρογενετική ανάλυση και μοριακός καρυότυπος). Η εξέταση διαρκεί μόλις λίγα λεπτά και είναι ελάχιστα επώδυνη για την έγκυο.

ΔΥΝΑΤOΤΗΤΕΣ

Η αξιοπιστία των αποτελεσμάτων αγγίζει το 99,9%.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟI

➔ Η λήψη τροφοβλάστης ενέχει ένα μικρό κίνδυνο αποβολής που αντιστοιχεί περίπου στο 0,2% επιπλέον του γενικού πληθυσμού.

➔ Σε περίπτωση οπίσθιου πλακούντα η λήψη θεωρείται δυσχερής τεχνικά.

➔ Δεν παρέχει πληροφορίες για την εμβρυϊκή ανατομία.

➔ Μητρική κυτταρική επιμειξία, καθώς και μωσαϊκισμός του πλακούντα μπορεί να επηρεάσουν το αποτέλεσμα.

➔ Έχει καταγραφεί ένα μικρό ποσοστό μη ανάπτυξης κυτταροτροφοβλαστικής καλλιέργειας (1%).

Μη επεμβατικός προγεννητικός έλεγχος (NIPT)

Ο μη επεμβατικός προγεννητικός έλεγχος (NIPT) μπορεί να διενεργηθεί από τη 10^η εβδομάδα κύησης μέσω απλής αιμοληψίας από τη μητέρα και μελετά το γενετικό υλικό του εμβρύου. Συστήνεται σε όλες τις γυναίκες ανεξαρτήτως ηλικίας και συνήθως πραγματοποιείται μετά τη διενέργεια του υπερηχογραφήματος της αυχενικής διαφάνειας.

ΔΥΝΑΤOΤΗΤΕΣ

Μέσω του μη επεμβατικού προγεννητικού ελέγχου μπορούν να μελετηθούν:

➔ Χρωμοσωμικές ανωμαλίες: Τρισωμία 21 (σ. Down), Τρισωμία 18, Τρισωμία 13.

➔ Χ/Υ ανευπλοειδείες φυλετικών χρωμοσωμάτων.

➔ Αυτοσωμικές αριθμητικές ανωμαλίες.

➔ Το φύλο του εμβρύου.

➔ Μικροελλειπτικά σύνδρομα.

➔ Γονιδιακά νοσήματα.

ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟI

➔ Η εξέταση ΝIPT είναι ανιχνευτική και όχι διαγνωστική δοκιμασία. Σε περίπτωση αποτελέσματος υψηλού κινδύνου, ο επεμβατικός έλεγχος κρίνεται απαραίτητος.

➔ Υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία σχετικά με την ακρίβεια του NIPT σε δίδυμες κυήσεις.

➔ Η εξέταση ΝIPT δεν παρέχει πληροφορίες για την εμβρυϊκή ανατομία και δεν ανιχνεύει σπάνιες χρωμοσωμικές ανωμαλίες, μωσαϊκισμούς ή μετατοπίσεις.

➔ Σε περιπτώσεις που το εμβρυϊκό DNA αντιπροσωπεύεται στο μητρικό αίμα σε εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό <1%, τα αποτελέσματα του ελέγχου δεν μπορούν να αξιολογηθούν.