Η ανάπτυξη του βρέφους, κατά το πρώτο έτος ζωής

Δέσποινα Μπαστάκη
Παιδίατρος – Αναπτυξιολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών, Υπεύθυνη Τμήματος Αναπτυξιακής Παιδιατρικής ΙΑΣΩ Παίδων

Ανάπτυξη ενός παιδιού ονομάζουμε την ψυχοκινητική και συναισθηματική του εξέλιξη από τη γέννηση έως την ενηλικίωση. Χωρίζεται σε κινητική, λεκτική/επικοινωνιακή, κοινωνική/συναισθηματική και στη γνωστική (σκέψη, μάθηση, επίλυση προβλημάτων).

Τα «αναπτυξιακά ορόσημα» αποτελούν σημαντικούς σταθμούς κατάκτησης δεξιοτήτων και άρα σημαντικούς σταθμούς της ανάπτυξης. Έχουν ένα φυσιολογικό εύρος διακύμανσης, όπου τα περισσότερα παιδιά κατακτούν τη συγκεκριμένη δεξιότητα. Πέραν από αυτό το χρονικό όριο, συνήθως απαιτείται εξειδικευμένη αξιολόγηση.

Τι αναμένεται όμως να κάνει ένα βρέφος έως τον 1^ο χρόνο ζωής του;

Στους 2 μήνες ζωής, ξεκινά το πρώτο κοινωνικό χαμόγελο, κυρίως προς τους γονείς- φροντιστές. Η λεκτική τους επικοινωνία περιορίζεται σε ήχους ευχαρίστησης, ενώ παράλληλα μπορούν να στρέφουν το κεφάλι προς την πηγή του ήχου. Γνωστικά, αρχίζουν να παρατηρούν τα πρόσωπα τον γονέων, όταν αυτά βρίσκονται σε κοντινή απόσταση, μπορούν να παρακολουθούν κινούμενο αντικείμενο με τα μάτια τους, ενώ μπορούν και τροποποιούν το κλάμα τους ανάλογα με τις ανάγκες τους (πείνα, αλλαγή πάνας, παιχνίδι). Κινητικά στους 2 μήνες ζωής, μπορούν να κρατούν το κεφάλι τους στην όρθια θέση και να κάνουν πιο ρυθμικές κινήσεις με τα άκρα τους.

Συμβουλευτείτε τον Παιδίατρό σας, όταν:

• Δεν αντιδρά σε δυνατούς θορύβους
• Δεν παρακολουθεί κινούμενο αντικείμενο
• Δεν χαμογελά σε άτομα
• Δεν φέρνει τα χέρια του στο στόμα
• Δεν κρατά το κεφάλι του στην όρθια θέση

Μεγαλώνοντας, στους 4 μήνες ζωής, τα βρέφη απολαμβάνουν τη συναναστροφή και το παιχνίδι με άλλα άτομα, χαμογελούν αυθόρμητα στους γονείς, αλλά και σε άλλα άτομα και μπορούν να μιμηθούν εκφράσεις προσώπου ή να απαντήσουν όταν αυτές γίνονται από τους γονείς. Συχνά εκφράζουν τη δυσαρέσκεια τους, όταν το παιχνίδι σταματά, με κλάμα. Ο εκφραστικός τους «λόγος» σε αυτή την ηλικία δεν είναι τίποτα άλλο από «βαβίσματα», είτε αυθόρμητα, είτε μιμούμενα το φροντιστή. Σε αυτή την ηλικία έχουν καλύτερο οπτικοκινητικό συντονισμό (βλέπω παιχνίδι και απλώνω το χέρι προς αυτό). Επίσης, μπορούν να παρακολουθούν κινούμενο αντικείμενο στον οριζόντιο άξονα. Κινητικά είναι αρκετά πιο επιδέξια. Κρατούν σταθερά το κεφάλι, στηρίζουν δυνατά τα πόδια τους σε σταθερή επιφάνεια, μπορούν να ρολάρουν από την πρηνή στην ύπτια θέση, να πιάνουν και να φέρνουν αντικείμενο στο στόμα.

Συμβουλευτείτε τον Παιδίατρό σας, όταν:

• Δεν παρακολουθεί κινούμενο αντικείμενο
• Δεν χαμογελά σε άτομα
• Δεν κρατά το κεφάλι του σε όρθια θέση
• Δεν «βαβίζει»
• Δεν φέρνει αντικείμενα στο στόμα
• Δεν στηρίζει δυνατά τα πόδια του στο έδαφος ή σε σκληρή επιφάνεια
• Δεν κινεί τα μάτια του συμμετρικά προς όλες τις κατευθύνσεις

Στην ηλικία των 6 μηνών, τα βρέφη είναι πιο επικοινωνιακά. Αναγνωρίζουν τα οικεία από τα άγνωστα πρόσωπα και απολαμβάνουν πολύ το παιχνίδι με τους γονείς. Ανταποκρίνονται στα συναισθήματα των ενηλίκων, ενώ τις περισσότερες φορές είναι χαρούμενα και χαμογελαστά. Τους αρέσει να παρατηρούν τον εαυτό τους στον καθρέπτη και «απαντούν» μιμούμενα τους ήχους που παράγουν οι γονείς. Κάποια από αυτά, απαντούν στο κάλεσμα του ονόματος τους και σιγά σιγά αρχίζουν να σχηματίζουν πιο ώριμους ήχους («μπαμπάλισμα»). Γνωστικά, αρχίζουν να δείχνουν ενδιαφέρον για άγνωστα αντικείμενα, προσπαθούν να τα πιάσουν και να τα φέρουν στο στόμα, ενώ μπορούν πιά να ανταλλάσσουν μικρά αντικείμενα από χέρι σε χέρι. Κινητικά, μπορούν να ρολάρουν προς όλες τις κατευθύνσεις, κάθονται χωρίς υποστήριξη, ενώ μπορούν να στηρίζουν το σωματικό βάρος τους σε όρθια θέση.

Συμβουλευτείτε τον Παιδίατρό σας, όταν:

• Δεν προσπαθεί να πιάσει κοντινά αντικείμενα/ παιχνίδια
• Δεν δείχνει ενδιαφέρον για τους γονείς/φροντιστές
• Δεν αντιδρά σε ηχητικά ερεθίσματα
• Δυσκολεύεται να φέρει αντικείμενα στο στόμα
• Δεν παράγει ήχους  (“ααα”, “εεε”, “οοο”)
• Δεν ρολάρει σε διαφορετικές κατευθύνσεις
• Δεν γελά
• Μοιάζει πολύ σφιχτό, υπερτονικό
• Μοιάζει πολύ πλαδαρό, σαν πάνινη κούκλα

Στους 9 μήνες, τα βρέφη αναγνωρίζουν απόλυτα το «οικείο» από το «άγνωστο». Αρχίζουν να φοβούνται τα άγνωστα πρόσωπα, ενώ έχουν επιλέξει αγαπημένο παιχνίδι. «Μπαμπαλίζουν», αντιλαμβάνονται το «όχι» και το «μη» και χρησιμοποιούν το δείκτη για να δείξουν πράγματα ενδιαφέροντος. Σε αυτό το αναπτυξιακό στάδιο, παρακολουθούν την πορεία αντικειμένων σε πτώση και αρχίζουν να αναζητούν αντικείμενα που χάνονται από το οπτικό τους πεδίο ή κρύβονται. Αρχίζουν να παίζουν παιχνίδια όπως «κου-κου-τσα» και να συλλαμβάνουν μικρά αντικείμενα με το δείκτη και τον αντίχειρα. Κινητικά, μπορούν να μπουσουλάνε, να σηκώνονται από την καθιστή στην όρθια θέση και να κάνουν πλάγια βήματα με υποστήριξη.

Συμβουλευτείτε τον Παιδίατρό σας, όταν:

• Δεν στέκεται
• Δεν κάθεται (με ή χωρίς υποστήριξη)
• Δεν «μπαμπαλίζει» (“μαμαμα”, “μπαμπαμπα”)
• Δεν εμπλέκεται σε παιχνίδι με τους γονείς
• Δεν απαντά στο όνομά του
• Δεν ξεχωρίζει οικεία από άγνωστα πρόσωπα
• Δεν κοιτά αντικείμενα που του δείχνουν
• Δεν μεταφέρει παιχνίδια από το ένα χέρι στο άλλο

Τέλος, στον 1^ο χρόνο ζωής, αναγνωρίζουν και φοβούνται άγνωστα άτομα και καταστάσεις, εμφανίζουν ανησυχία και άγχος κατά τον αποχωρισμό από τους γονείς, φέρνουν παιχνίδια στους γονείς για να δείξουν ή για να παίξουν. Στον εκφραστικό λόγο, αρχίζουν να χρησιμοποιούν πια λέξεις με νόημα, όπως «μαμά», «μπαμπά» ή να μιμούνται ομιλία. Επιπλέον, μπορούν να εκτελούν απλή εντολή και να γνέφουν «ναι» ή «όχι» και «αντίο». Σε γνωστικό επίπεδο, δείχνουν ενδιαφέρον και παρατηρούν προσεχτικά αντικείμενα, ταυτίζουν εικόνα ή αντικείμενο όταν αυτό κατονομάζεται, αναζητούν και βρίσκουν κρυμμένα αντικείμενα με μεγάλη επιτυχία και μιμούνται εκφράσεις και χειρονομίες ενηλίκων. Τους αρέσει να παίζουν αδειάζοντας και γεμίζοντας κουτί, αλλά και μπορούν να χρησιμοποιούν λειτουργικά τα καθημερινά αντικείμενα (πίνουν νερό από ποτηράκι, χτενίζονται με βούρτσα κτλ). Κινητικά, μπορούν να στέκονται για λίγο χωρίς υποστήριξη, να κάνουν βήματα με υποστήριξη και μετακινούνται από έπιπλο σε έπιπλο, ανεξάρτητα («cruising»).

Συμβουλευτείτε τον Παιδίατρό σας, όταν:

• Δεν μπουσουλάει
• Δεν στέκεται με υποστήριξη
• Δεν αναζητά κρυμμένα αντικείμενα
• Δεν λέει λέξεις με νόημα, όπως «μαμά» ή «μπαμπά»
• Δεν μιμείται χειρονομίες, όπως να γνέφει «αντίο» ή «ναι»
• Δεν δείχνει με το δείκτη
• Χάνει δεξιότητες που προηγουμένως είχε κατακτήσει

Όλα τα παραπάνω ορόσημα είναι ενδεικτικά και αφορούν το μέσο όρο δεξιοτήτων ανά μήνα ζωής. Συζητήστε με τον παιδίατρο σας σε κάθε παιδιατρική επίσκεψη τις δεξιότητες που έχει ήδη κατακτήσει το παιδί σας, καθώς και για το ποιες ακολουθούν. Συμβουλευτείτε τον Παιδίατρό σας, αν ανησυχείτε ή αν οι δεξιότητες του παιδιού σας διαφοροποιούνται από αυτές του μέσου όρου.

Tip: Οι διεθνείς συστάσεις συστήνουν αξιολόγηση για την ψυχοκινητική ανάπτυξη ενός παιδιού, με τη χρήση δομημένων εργαλείων, στους 9, 18, και 24 ή 30 μήνες ζωής, ανεξάρτητα από το αν οι γονείς έχουν συγκεκριμένες ή όχι ανησυχίες. Συμβουλευτείτε τον Παιδίατρό σας. (AAP, 2015)