4η Φεβρουαρίου 2021: Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου ή αλλιώς το τελευταίο έτος μιας τριλογίας με θέμα «Μαζί, Όλες οι Ενέργειές μας Έχουν Σημασία»

Χρίστος Παπαδημητρίου
Παθολόγος-Ογκολόγος
Καθηγητής Ιατρικής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Διευθυντής Α΄ Ογκολογικής Κλινικής ΙΑΣΩ

Η Παγκόσμια Ημέρα για τον Καρκίνο, που διοργανώνεται από την Ένωση για τον Διεθνή Έλεγχο του Καρκίνου (Union for International Cancer Control, UICC) και εορτάζεται κάθε χρόνο στις 4 Φεβρουαρίου, είναι μια διεθνής πρωτοβουλία με στόχο να κινητοποιήσει και συσπειρώσει τη διεθνή κοινότητα, ώστε να ελαχιστοποιηθεί και ιδανικά να τερματισθεί η όποια αδυναμία μας για αποτελεσματική πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη. Με άλλα λόγια, η Παγκόσμια Ημέρα για τον Καρκίνο στοχεύει να αποτρέψει εκατομμύρια θανάτους ετησίως, οι οποίοι θα μπορούσαν να προληφθούν, αυξάνοντας την ευαισθητοποίηση και την εκπαίδευση για τη νόσο και ωθώντας τις κυβερνήσεις και τα άτομα σε όλον τον κόσμο να αναλάβουν δράσεις εναντίον της. Το 2021 είναι το τελευταίο έτος της διεθνούς εκστρατείας της UICC, η οποία ξεκίνησε το 2019 και έχει ως θέμα «Είμαι και Θα το Κάνω» (I Am and I Will). Στο πλαίσιο αυτής της εκστρατείας, το θέμα του έτους 2019 ήταν «Δέσμευση για Πράξη» (Commitment to Act) και του έτους 2020 «Η Πρόοδος είναι Δυνατή» (Progress is Possible). Ιδιαίτερη σημασία έχει το φετινό θέμα, το οποίο είναι «Μαζί, Όλες οι Ενέργειές μας Έχουν Σημασία» (Together, Αll of our Αctions Μatter). Αναφέρεται δηλαδή στις ενέργειες, οι οποίες έχουν αντίκτυπο στους γύρω μας, στις γειτονιές, τις κοινότητες και τις πόλεις μας. Η καμπάνια του 2021 είναι μια υπενθύμιση της διαρκούς δύναμης της συνεργασίας και της συλλογικής δράσης, ώστε να κατακτήσουμε έναν κόσμο υγιέστερο, με τη μικρότερη κατά το δυνατόν επίπτωση του καρκίνου. Με τη συνεργασία και την ανάληψη των ευθυνών σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο θεωρείται, πως η θνητότητα από καρκίνο μπορεί να ελαττωθεί κατά 25% μέχρι το 2025 (1).

Ο Διεθνής Οργανισμός για την Έρευνα του Καρκίνου (International Agency Research on Cancer, IARC) του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε στις 14 Δεκεμβρίου 2020, ότι στο εν λόγω έτος διαγνώσθηκαν 19,3 εκατομμύρια νέων περιπτώσεων καρκίνου και σημειώθηκαν 10 εκατομμύρια θανάτοι. Εκτιμά επίσης, ότι 1 στα 5 άτομα αναπτύσσουν καρκίνο κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ 1 στους 8 άνδρες και 1 στις 11 γυναίκες πεθαίνουν από την ασθένεια. Με βάση τις εκτιμήσεις του IARC περισσότερα από 50 εκατομμύρια άνθρωποι επιβιώνουν στη πενταετία από την αρχική διάγνωση του καρκίνου. Η γήρανση του πληθυσμού παγκοσμίως και διάφοροι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες παραμένουν σταθερά στη πρώτη θέση μεταξύ των παραγόντων κινδύνου που οδήγησαν στην αύξηση της νοσηρότητας και θνησιμότητας στο 2020 (2).

Με αφορμή τα παραπάνω πρέπει εδώ να γίνει αναφορά στη πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη του καρκίνου. Όσον αφορά τη πρώτη, ιδιαίτερη σημασία έχει η τακτική σωματική άσκηση (ασκεί προστατευτική δράση σε ορισμένους τύπους καρκίνου, ανεξαρτήτως του ελέγχου του σωματικού βάρους), η αποφυγή της παχυσαρκίας και η υγιεινή διατροφή με υψηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, αυξημένη κατανάλωση ψαριών, ελαιόλαδου και δημητριακών και μειωμένη κατανάλωση ζωικών λιπών και κρέατος. Τόσο η παχυσαρκία, όσο και η ανθυγιεινή διατροφή κατατάσσονται επίσης στους σημαντικούς παράγοντες κινδύνου της καρδιαγγειακής νόσου και του μεταβολικού συνδρόμου. Άλλοι ατομικοί παράγοντες κινδύνου αφορούν το κάπνισμα (25-30% των καρκίνων στις αναπτυγμένες χώρες σχετίζονται με αυτό), την κατανάλωση αλκοόλ (οι άνδρες θα πρέπει να καταναλίσκουν ημερησίως <20 g και οι γυναίκες <10 g) και την έκθεση στον ήλιο (ιδίως από τις 11.00 έως τις 15.00 που οι υπεριώδεις ακτίνες είναι πλέον έντονες). Επίσης, δεδομένου ότι ορισμένοι καρκίνοι οφείλονται σε λοιμώδεις παράγοντες, όπως οι ιοί της ηπατίτιδας Β (HBV) και ηπατίτιδας C (HCV) που μπορεί να προκαλέσουν πρωτογενή καρκίνο του ήπατος (ηπάτωμα) και ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV), που αποτελεί το κύριο αίτιο του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας και άλλων, ένα μέρος της πρωτογενούς πρόληψης αφορά και την αποφυγή έκθεσης/προφύλαξη έναντι των ανωτέρω λοιμώξεων. Τα εμβόλια κατά της ηπατίτιδας Β και του HPV αποτελούν σημαντικά όπλα στο πεδίο αυτό. Τέλος, η αποφυγή έκθεσης σε περιβαλλοντικά καρκινογόνα (ατμοσφαιρικοί ρύποι, φυτοφάρμακα, χημικά απόβλητα, διοξίνες, αμίαντος κ.λπ.) είναι ιδιαίτερο στοιχείο ευθύνης (ατομικό, κοινοτικό, κρατικό, παγκόσμιο). Θα πρέπει ακόμη να σημειωθεί, πως ορισμένοι καρκίνοι (πνεύμονα, στομάχου, οισοφάγου, τραχήλου της μήτρας κ.ά.) πλήττουν συχνότερα τα κατώτερα οικονομικά και κοινωνικά στρώματα. Οι χώρες με μεσαία ή χαμηλά εισοδήματα (Low- and Middle-Income Countries, LMICs) αναμένεται να έχουν μέχρι το 2040 τη μεγαλύτερη σχετική αύξηση της επίπτωσης του καρκίνου σύμφωνα με τη πρόσφατη εκτίμηση του ΠΟΥ.

H έννοια της δευτερογενούς πρόληψης αναφέρεται στην έγκαιρη (πρώιμη)-προσυμπτωματική διάγνωση ενός νεοπλάσματος, επειδή όσο νωρίτερα διαγνωσθεί ένας καρκίνος τόσο περισσότερες και οι πιθανότητες επιβίωσης. Για ορισμένους τύπους υπάρχουν προληπτικές εξετάσεις, οι οποίες είναι εξαιρετικά αποτελεσματικές και μπορούν να σώσουν τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Για τις γυναίκες οι εξετάσεις αυτές είναι η μαστογραφία και το PAP test, ενώ σε άνδρες και γυναίκες >50 ετών η κολονοσκόπηση. Φαίνεται επομένως, ότι ο προσυμπτωματικός έλεγχος στον ασυμπτωματικό πληθυσμό είναι πολύ σημαντικός.

Συμπερασματικά, η αντιμετώπιση των νεοπλασμάτων σε ατομικό και συλλογικό-κοινωνικό επίπεδο (κρατικό και παγκόσμιο) είναι θέμα πολυεπίπεδο και πολυπαραμετρικό, που αφορά όχι μόνο την Επιστήμη της Ιατρικής αλλά αρκετές άλλες Φυσικές Επιστήμες, καθώς και Κοινωνικές-Οικονομικές Επιστήμες, ενώ αποτελεί κομβικό σημείο στη κατανομή δαπανών υγείας ενός κράτους. Ξεκινάει από το Εργαστήριο, όπου μελετάται η αιτιολογία-μοριακή βιολογία της νόσου και η ανάπτυξη νέων αποτελεσματικών συστηματικών θεραπειών, περνάει στην κλινική Ιατρική (που αφορά τις δοκιμές αλλά κυρίως τη τρέχουσα κλινική ιατρική πράξη) όπου εμπλέκονται πολυάριθμες ειδικότητες και καταλήγει στην αξιολόγηση της νοσηρότητας και θνησιμότητας στις κοινωνίες μέσα από την Επιδημιολογία. Εδώ έναν σημαίνοντα ρόλο παίζει η πρόληψη, αφού μια αποτελεσματική παρέμβαση θα ελαττώσει δραστικά τη συχνότητα και τις επιπτώσεις της νόσου. Αυτό είναι και το πνεύμα του τελικού έτους της δράσης «I Am and I Will» που εστιάζει στην απρόσκοπτη μαζική και συνεχή ενημέρωση, πληροφόρηση και αλληλεπίδραση ατόμων, κοινοτήτων και κοινωνιών με κοινό παρονομαστή την ελάττωση -ιδανικά εξάλειψη- των κακοήθων νεοπλασμάτων.

(1) https://www.worldcancerday.org/about/2019-2021-world-cancer-day-campaign
(2) https://www.uicc.org/news/globocan-2020-new-global-cancer-data