Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα στα παιδιά

Κώστας Σκιαδάς
Παιδονευρολόγος,
Επιστημονικός Συνεργάτης
Νευρολογικού Τμήματος
ΙΑΣΩ Παίδων

Το Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ) είναι μία εξέταση που καταγράφει την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου με την μορφή κυμάτων (εγκεφαλικά κύματα). Στην ουσία, τα εγκεφαλικά κύματα είναι η άθροιση ηλεκτρικής δραστηριότητας από εκατομμύρια εγκεφαλικών κυττάρων, που ονομάζονται νευρώνες.

Τα εγκεφαλικά κύτταρα παράγουν μικροσκοπικά δυναμικά, αλλά ο εγκέφαλος έχει εξελιχθεί έτσι ώστε δεκάδες χιλιάδων εγκεφαλικών κυττάρων να πυροδοτούν ταυτόχρονα. Επιπλέον, ο πιο συνηθισμένος τύπος κυττάρων στο φλοιό του εγκεφάλου, το πυραμιδικό κύτταρο (ονομάζεται έτσι λόγω του σχήματός του), τοποθετείται σε στήλες κάθετες στην επιφάνεια του εγκεφάλου.

Με το συνδυασμό του συγχρονισμού της πυροδότησης των πυραμιδικών κυττάρων και της κάθετης σε στήλες τοποθέτησής τους, τα μικρά ηλεκτρικά δυναμικά των κυττάρων αθροίζονται και γίνονται μεγαλύτερα, ώστε να μπορούν να ανιχνεύονται στην επιφάνεια του κρανίου με δισκοειδή ηλεκτρόδια. Τα ηλεκτρόδια συνδέονται με κατάλληλους ενισχυτές και επιτρέπουν στους επιστήμονες να καταγράψουν το γνωστό ΗΕΓ.

Κύματα εγκεφάλου

Τα εγκεφαλικά κύματα είναι ηλεκτρικά δυναμικά στον εγκέφαλο, τα οποία μετρούνται σε μV. Υπάρχουν πέντε ευρέως αναγνωρισμένα εγκεφαλικά κύματα. Οι συχνότητές τους και τα χαρακτηριστικά τους παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα.

 

 

Παθολογικά κύματα

Παθολογικά σημεία του ΗΕΓ είναι οι αιχμές, τα συμπλέγματα αιχμή-βραδύ κύμα και τα αιχμηρά κύματα, που παρατηρούνται και στα ενδιάμεσα των επιληπτικών κρίσεων. Παθολογικές καταστάσεις αυξάνουν τη βραδεία δραστηριότητα (δέλτα, θήτα κύματα) και μειώνουν την ταχεία (άλφα ή βήτα).

Τύποι ΗΕΓ

• ΗΕΓ ρουτίνας: Διαρκεί 20-30 λεπτά, χωρίς βίντεο. Συχνά γίνεται με τυπικές «διαδικασίες ενεργοποίησης», που αυξάνουν τις πιθανότητες επιληπτομόρφων εκφορτίσεων ή και επιληπτικών κρίσεων. Οι ενεργοποιήσεις αυτές είναι, ο υπεραερισμός ή υπέρπνοια (γρήγορες και βαθιές αναπνοές), ο φωτοερεθισμός με Διαλείποντα Φωτεινά Ερεθίσματα (Δ.Φ.Ε) και η στέρηση ύπνου.
• Παρατεταμένο ΗΕΓ: 1-2 ώρες, με ή χωρίς βίντεο
• Φορητό ΗΕΓ
• Βίντεο-ΗΕΓ

Πού είναι χρήσιμο το ΗΕΓ

Το ΗΕΓ είναι μια εξέταση που δίνει σημαντικές πληροφορίες για τη λειτουργία του εγκεφάλου. Μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση, την παρακολούθηση ή τον αποκλεισμό καταστάσεων όπως η επιληψία, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η σοβαρή κρανιοεγκεφαλική κάκωση, η εγκεφαλίτιδα, οι διαταραχές ύπνου, οι διαταραχές συμπεριφοράς και η άνοια.

Η χρήση του ΗΕΓ στη διάγνωση και αντιμετώπιση της επιληψίας

1. Στη διάγνωση

Το ΗΕΓ, το οποίο είναι εντελώς ακίνδυνο, ανώδυνο και σχετικά φθηνό, είναι η πιο σημαντική εξέταση στη διάγνωση και αντιμετώπιση της επιληψίας, με την προϋπόθεση ότι εκτελείται από έμπειρους τεχνικούς, μελετάται προσεκτικά και ερμηνεύεται στο πλαίσιο μιας καλής κλινικής περιγραφής από έναν έμπειρο γιατρό.

• Η κατάλληλη αξιολόγηση ασθενούς με επιληπτικό σύνδρομο είναι σχεδόν αδύνατη χωρίς ένα ΗΕΓ. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, η κλινική διάγνωση είναι σύμφωνη με τα ευρήματα του ΗΕΓ. Συχνά, όμως, η σωστή διάγνωση εδραιώνεται με τη βοήθεια του ΗΕΓ, κυρίως όταν η κλινική πληροφορία είναι ανεπαρκής.
• Η κατάταξη των επιληπτικών κρίσεων και επιληπτικών συνδρόμων βασίζεται στο συνδυασμό κλινικο-ηλεκτροεγκεφαλογραφικών εκδηλώσεων.
• Οι εστιακές και οι γενικευμένες επιληψίες είναι δύσκολο να διακριθούν χωρίς το ΗΕΓ, ακόμα και από έμπειρο επιληπτολόγο.
• Το ΗΕΓ είναι που θα αποδείξει πέρα από κάθε αμφιβολία ότι η ονειροπόληση του παιδιού οφείλεται σε αφαίρεση, ότι το επεισόδιο διαταραχής συμπεριφοράς μεγάλης διάρκειας οφείλεται σε μη-σπασμογόνο επιληπτική κατάσταση, ότι η αδεξιότητα στην αφύπνιση οφείλονται σε μυοκλονικά τινάγματα.

2. Στην αντιμετώπιση

• Στην εκτίμηση κινδύνου υποτροπής μετά μία απρόκλητη επιληπτική κρίση.
• Στην επιλογή της αντιεπιληπτικής αγωγής.
• Στην πιθανότητα υποτροπής επιληπτικής κρίσης μετά την απόσυρση του φαρμάκου.
• Στην ανίχνευση επιληπτογόνου εστίας σε υποψήφιους ασθενείς για χειρουργική επιληψίας.
• Στην έρευνα γνωσιακής απόκλισης.
• Στον έλεγχο σπασμογόνου επιληπτικής κατάστασης.

Γιατί το ΗΕΓ δεν πρέπει να υπερεκτιμάται

• Εστιακές κρίσεις, όπως μετωπιαίου ή κροταφικού λοβού, μπορεί να έχουν σειρές φυσιολογικών ΗΕΓ.
• Η συχνότητα των επιληπτικών κρίσεων δεν είναι ανάλογη της συχνότητας των εκφορτίσεων.
• Το 10% των φυσιολογικών ενηλίκων έχουν παθολογικές μη ειδικές ανωμαλίες και το 1% μπορεί να έχει επιληπτόμορφη δραστηριότητα.
• Η συχνότητα των ανωμαλιών αυτών σε φυσιολογικά παιδιά είναι μεγαλύτερη, καθώς 2-4% μπορεί να έχουν λειτουργικές αιχμές.
• Επιληπτόμορφες εκφορτίσεις παρατηρούνται σε μη επιληπτικές νευρολογικές διαταραχές, όπως η ημικρανία.

Τεχνικά θέματα

Το μηχάνημα που χρησιμοποιείται για τη λήψη του ΗΕΓ ονομάζεται ηλεκτροεγκεφαλογράφος. Σκοπός του είναι η εκτίμηση της διαφοράς δυναμικού που υπάρχει μεταξύ δύο σημείων στο τριχωτό της κεφαλής, η ενίσχυσή της και τέλος η καταγραφή της. Για το σκοπό αυτό είναι απαραίτητα τα εξής εξαρτήματα:

1. Εξαρτήματα ανίχνευσης

Η ανίχνευση της διαφοράς δυναμικού μεταξύ των διαφόρων σημείων του τριχωτού της κεφαλής γίνεται με μικρά επάργυρα, δισκοειδή, επικολλώμενα ηλεκτρόδια. Ο αριθμός των ηλεκτροδίων είναι 20-22 μαζί με τη γείωση. Η τοποθέτηση των ηλεκτροδίων γίνεται σύμφωνα με το διεθνές σύστημα 10-20. Με το σύστημα αυτό πετυχαίνουμε την τοποθέτηση σε σταθερά σημεία και σε ίση απόσταση μεταξύ τους, ώστε τα αποτελέσματα των διαφόρων εργαστηρίων να είναι συγκρίσιμα και να υπάρχει κοινή γλώσσα επικοινωνίας.

Montage: είναι ο συνδυασμός των ηλεκτροδίων κατά ζεύγη και διακρίνεται σε διπολικό και μονοπολικό.

2. Εξαρτήματα ενίσχυσης

Η ενίσχυση είναι απαραίτητη γιατί μετατρέπει διαφορές δυναμικού λίγων μV σε δεκάδες ή εκατοντάδες και γιατί παρέχει την κατάλληλη ισχύ για την κινητοποίηση των καταγραφικών μέσων.

3. Εξαρτήματα καταγραφής

Μικρές χρήσιμες συμβουλές για το ΗΕΓ

• Ένα φυσιολογικό ΗΕΓ δεν αποκλείει τη διάγνωση της επιληψίας.
• Η συχνή επανάληψη του ΗΕΓ αυξάνει την πιθανότητα ανεύρεσης παθολογικών ευρημάτων.
• Το ΗΕΓ ύπνου και εγρήγορσης είναι πιο αποτελεσματικό.
• Το παθολογικό ΗΕΓ θα πρέπει να ερμηνεύεται σύμφωνα με το ιστορικό και την κλινική εικόνα.