Η λογοθεραπεία στην αποκατάσταση

Μαρία Μουστάκα
Λογοθεραπεύτρια
ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ
Γεωργία Παπαχρήστου
Λογοθεραπεύτρια,
ΦΙΛΟΚΤΗΤΗΣ

Ο λογοθεραπευτής, ως μέλος της διεπιστημονικής ομάδας αποκατάστασης, είναι ο θεραπευτής που ασχολείται με την επικοινωνία και ικανότητα κατάποσης ενός ατόμου μετά από νευρολογική βλάβη, όπως εγκεφαλικό επεισόδιο, κρανιοεγκεφαλική κάκωση, σκλήρυνση κατά πλάκας, Parkinson ή άλλες νευρολογικές παθήσεις.

Με τον όρο επικοινωνία αναφερόμαστε στο πώς μεταδίδεται ένα μήνυμα μεταξύ δύο ατόμων. Η επικοινωνία επιτυγχάνεται μέσω ποικίλων μέσων όπως με την ομιλία, τα νοήματα, τη γραφή, τα νεύματα. Η ικανότητα λειτουργικής επικοινωνίας σχετίζεται άμεσα τόσο με το λόγο, δηλαδή τις έννοιες που αντιλαμβανόμαστε, τη χρήση τους με δομημένο τρόπο-προτάσεις, καθώς και το γνωστικό επίπεδο, δηλαδή ικανότητα προσοχής, μνήμης, αντίληψης, αλλά και με την ομιλία - προφορική έκφραση του λόγου.

Η ικανότητα λειτουργικής επικοινωνίας μετά από βλάβη παρουσιάζει διάφορες δυσκολίες, όπως για παράδειγμα αφασία. Με απλά λόγια, ένα άτομο που υπέστη εγκεφαλικό ή άλλη νευρολογική βλάβη, πιθανό να δυσκολεύεται να κατανοήσει ό,τι ακούει, να θυμάται ή να ακολουθεί πληροφορίες που του δίνονται, να εκφράζει τις ανάγκες και επιθυμίες του. Οι δυσκολίες αυτές ποικίλλουν ως προς το βαθμό σοβαρότητας, καθώς κάποια άτομα μπορούν να επικοινωνούν σε βασικό επίπεδο, ενώ κάποια χάνουν εντελώς αυτή την ικανότητα, τουλάχιστον για κάποιο διάστημα.

Σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύλλογο Λογοθεραπευτών (ASHA) και παρόλο που δεν είναι ευρέως γνωστό, μετά από ένα εγκεφαλικό επεισόδιο επηρεάζεται η ικανότητα ασφαλούς κατάποσης σε ποσοστό 42-60%. Με απλά λόγια, σχεδόν οι μισοί άνθρωποι που έχουν υποστεί εγκεφαλικό δυσκολεύονται, για κάποιο διάστημα τουλάχιστον, να διαχειριστούν με ασφάλεια την τροφή τους ή και τη λήψη υγρών. Ο βαθμός δυσκολίας ποικίλλει κατά περίπτωση. Σε ήπιες περιπτώσεις απαιτούνται αλλαγές στη σύσταση των τροφών και υγρών, ενώ σε σοβαρές περιπτώσεις κρίνεται αδύνατη η στοματική σίτιση και προτείνονται εναλλακτικοί τρόποι, όπως τοποθέτηση ρινογαστρικού σωλήνα ή γαστροστομίας. Οι προαναφερόμενες δυσκολίες δύνανται να επιφέρουν σημαντική επιβάρυνση στην υγεία του ασθενή, καθώς αν δεν αντιμετωπιστούν κατάλληλα οδηγούν σε λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος (πνευμονία από εισρόφηση).

Η εισρόφηση, είσοδος τροφής στο αναπνευστικό σύστημα, συχνά συμβαίνει χωρίς να παρατηρούμε κανένα σύμπτωμα. H προσέγγιση ενός ατόμου που αντιμετωπίζει δυσκολίες στην κατάποση (δυσφαγία) απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις και απαιτείται εκτίμηση από ειδικούς διαφορετικών ειδικοτήτων της διεπιστημονικής ομάδας αποκατάστασης, οι οποίοι καλούνται να αξιολογήσουν την ικανότητα κατάποσης του ασθενή κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του. Η ομάδα αυτή συναντάται κυρίως σε ειδικούς χώρους παρέμβασης, όπως σε ένα κέντρο αποκατάστασης ή σε γενικά νοσοκομεία.

Στο πλαίσιο της αποκατάστασης, ο λογοθεραπευτής κατόπιν αξιολόγησης εκτιμά τι έχει διατηρήσει ένα άτομο μετά τη βλάβη και σε ποιο βαθμό μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα στο περιβάλλον του, σύμφωνα με σταθμισμένες κλίμακες επικοινωνίας (ASHA-FACS, IFCI κ.α.). Κατά την αρχική του εκτίμηση ελέγχει τη λειτουργία όλων των εμπλεκόμενων δομών του στοματικού μηχανισμού και χορηγεί δοκιμαστικά τροφές διαφορετικής ποσότητας και σύστασης, ώστε να παρατηρήσει πιθανά προβλήματα στη διαδικασία λήψης τροφής. Σε περιπτώσεις όπου παρατηρούνται σοβαρές δυσκολίες ή η διάγνωση είναι δύσκολη, ζητείται η συμβολή του εξειδικευμένου Ωτορινολαρυγγολόγου (ΩΡΛ), ο οποίος πραγματοποιεί ενδοσκοπική εκτίμηση στο μηχανισμό της κατάποσης (Flexible Endoscopic Examinations of Swallowing - FEES). Σε κάποιες περιπτώσεις όπου απαιτείται μεγαλύτερη ακρίβεια, ζητείται περαιτέρω απεικονιστική εξέταση με χρήση βίντεο (βιντεοακτινοσκόπηση), που πραγματοποιείται από εξειδικευμένους θεραπευτές.

Μετά τη λήψη των αποτελεσμάτων, ο λογοθεραπευτής σε συνεργασία με τον κλινικό διαιτολόγο, προτείνουν την κατάλληλη διατροφή ή δίαιτα την οποία πρέπει να ακολουθήσει ο ασθενής, καθώς και πιθανές αλλαγές που χρειάζονται σε θέση κεφαλής και κορμού ή/και αλλαγές σε σκεύη. Επιπλέον, σχεδιάζει και εφαρμόζει το κατάλληλο πρόγραμμα παρέμβασης που στοχεύει στο να βελτιώσει τη λειτουργία του μηχανισμού κατάποσης σε επίπεδο αισθητικότητας ή/και κίνησης. Σε συνεργασία με τις υπόλοιπες ειδικότητες της διεπιστημονικής ομάδας αποκατάστασης, η οποία στελεχώνεται μεταξύ άλλων από φυσίατρο, νευρολόγο, εξειδικευμένο ΩΡΛ, φυσιοθεραπευτή, εργοθεραπευτή, κλινικό διαιτολόγο, νοσηλευτή αποκατάστασης, ο λογοθεραπευτής σχεδιάζει και οργανώνει το κατάλληλο πρόγραμμα παρέμβασης ανάλογα με τις ανάγκες κάθε ατόμου.

Κατά τη συνεδρία λογοθεραπείας δύνανται να εφαρμοστούν:

• Τεχνικές βελτίωσης της επικοινωνίας (εναλλακτική επικοινωνία)
• Τεχνικές βελτίωσης του λόγου (ανάκληση λέξεων, χρήση προτάσεων/φράσεων με χρήση σημασιολογικών και φωνολογικών προσεγγίσεων)
• Τεχνικές βελτίωσης της ομιλίας με ασκήσεις ενδυνάμωσης και αύξησης κινητικότητας των δομών του στοματικού μηχανισμού (χείλη, γλώσσα, παρειές, υπερώα)
• Τεχνικές επανεκπαίδευσης του μηχανισμού κατάποσης με ασκήσεις νευροµυϊκής λειτουργίας (μέθοδος Bobath)
• Τεχνικές επανεκπαίδευσης του μηχανισμού κατάποσης με παροχή αισθητηριακών ερεθισμάτων (θερμοκρασία, γευστικά και απτικά ερεθίσματα), με χρήση NMES (νευρομυϊκή ηλεκτροδιέγερση) ή Taping (νευρομυϊκή περίδεση)

Σχεδόν οι μισοί άνθρωποι που έχουν υποστεί εγκεφαλικό δυσκολεύονται, για κάποιο διάστημα τουλάχιστον, να διαχειριστούν με ασφάλεια την τροφή τους ή και τη λήψη υγρών.