Ενδομητρίωση & λαπαροσκοπική αντιμετώπιση

Παντελής Τρομπούκης, Μαιευτήρας - Χειρουργός Γυναικολόγος, Συνεργάτης ΙΑΣΩ. Εξειδίκευση στη λαπαροσκοπική και ρομποτική χειρουργική

Η ενδομητρίωση είναι μία νόσος της γυναίκας άγνωστης αιτιολογίας, η οποία χαρακτηρίζεται από ανάπτυξη ιστού παρόμοιου του ενδομητρίου σε περιοχές εκτός της ενδομητρικής κοιλότητας, δηλαδή εκτός της μήτρας. Φυσιολογικά, από το ενδομήτριο προέρχεται κάθε μήνα το αίμα της περιόδου (εμμήνου ρήσεως). Αν το ίδιο, δηλαδή αιμορραγία, συμβαίνει και σε άλλες περιοχές εκτός μήτρας, δημιουργείται φλεγμονή, ίνωση και συμφύσεις στις περιοχές αυτές και μπορεί να επηρεάσει την φυσιολογική τους λειτουργία.

Συνήθως οι εστίες της ενδομητρίωσης εντοπίζονται στην περιοχή της πυέλου, στα έσω γεννητικά όργανα (μήτρα, σάλπιγγες κλπ), μπορεί όμως να βρεθούν και σε άλλα σημεία του σώματος. Επίσης, μπορεί να είναι μικροσκοπικές ή μεγάλες και τελείως ασυμπτωματικές, δηλαδή να μην δημιουργούν προβλήματα ή αντίθετα να δημιουργούν έντονο πόνο και υπογονιμότητα.

Υπολογίζεται ότι η ενδομητρίωση εμφανίζεται στο 10% περίπου των γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας και στο 25-35% των γυναικών με προβλήματα υπογονιμότητας.

Ο πόνος της ενδομητρίωσης συνήθως χαρακτηρίζεται από συμπτωματολογία πυελικού άλγους (κοιλιακός πόνος), που εντοπίζεται χαμηλά στην περιοχή της λεκάνης. Μπορεί να εμφανίζεται με πολλές μορφές. Συνήθως είναι έντονος κατά τη διάρκεια της περιόδου (δυσμηνόρροια), αλλά μπορεί να εμφανίζεται και ως χρόνιος πόνος εκτός περιόδου ή να σχετίζεται με τη σεξουαλική επαφή. Ο πόνος κατά τη σεξουαλική επαφή ονομάζεται δυσπαρεύνια.

Οι βλάβες της ενδομητρίωσης προκαλούν πόνο κυρίως προ εμμηνορυσιακά. Επίσης, η ίνωση δημιουργεί περισσότερη πίεση, οι συμφύσεις δημιουργούν τάση στους ιστούς και οι μεγάλες βλάβες πιεστικά φαινόμενα. Αυτά, μαζί με τη χρόνια φλεγμονή, εξηγούν τον πόνο που προκαλεί η ενδομητρίωση. Ωστόσο, είναι ασαφές γιατί ορισμένες γυναίκες με βαριά ενδομητρίωση δεν παρουσιάζουν πόνο.

Επίσης, σημαντική είναι η σχέση της ενδομητρίωσης με την υπογονιμότητα. Οι συμφύσεις που σχετίζονται με την ενδομητρίωση διαταράσσουν τη φυσιολογική αρχιτεκτονική της πυέλου, παρεμποδίζουν τη φυσιολογική κινητικότητα της σάλπιγγας και τη μεταφορά του ωαρίου και καταστρέφουν τον σαλπιγγικό ή/και την ωοθήκη.

Αν μία γυναίκα, λοιπόν, παρουσιάζει υπογονιμότητα ή πυελικό άλγος, η πιθανή διάγνωση μπορεί να είναι ενδομητρίωση. Το ιστορικό της γυναίκας, δηλαδή ερωτήσεις συγκεκριμένες για τον χαρακτήρα, την ένταση του πόνου και των άλλων συμπτωμάτων, καθώς και μια καλή κλινική εξέταση από το γυναικολόγο, μαζί με τον απεικονιστικό έλεγχο (υπερηχογράφημα ή/και μαγνητική τομογραφία) θα βοηθήσουν πολύ στη διάγνωση.

Ωστόσο, η οριστική διάγνωση γίνεται μόνο με τη λαπαροσκόπηση. Αφού εντοπίσουμε τις εστίες τις ενδομητρίωσης, τις αφαιρούμε και τις στέλνουμε για ιστολογική εξέταση. Ταυτόχρονα με τη λαπαροσκόπηση μπορούμε να σταδιοποιήσουμε τη νόσο, δηλαδή ανάλογα με την εντόπιση, το μέγεθος των βλαβών, τις συμφύσεις μεταξύ των οργάνων, κλπ, να κρίνουμε πόσο σοβαρή είναι η νόσος.

Η χειρουργική θεραπεία με τη λαπαροσκόπηση αποτελεί μια σύγχρονη και πολύ αποτελεσματική θεραπεία για γυναίκες με ενδομητρίωση, που πάσχουν από υπογονιμότητα ή/και πυελικό άλγος. Αυτό βέβαια απαιτεί γιατρούς εκπαιδευμένους στην τεχνική και σε σωστά οργανωμένα κέντρα με τον απαραίτητο εξοπλισμό.

Επίσης, η φαρμακευτική θεραπεία είναι πολύ σημαντική για την καταπολέμηση της ενδομητρίωσης. Αποτελείται από απλά παυσίπονα για την ανακούφιση από τον πόνο, μέχρι πιο ειδικά σκευάσματα, που στόχο έχουν να διακόψουν ή να καταστείλουν τη δραστηριότητα του ενδομητρικού ιστού, δηλαδή να μειώσουν την αιμορραγία, ώστε να ελαττωθούν τα συμπτώματα και να βελτιωθεί η γονιμότητα. Εννοείται, βέβαια, ότι η θεραπεία για κάθε γυναίκα είναι διαφορετική, ανάλογα με το αν επιθυμεί ή όχι εγκυμοσύνη.

Ονομαστικά, μερικά από αυτά τα σκευάσματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ανάλογα με την περίπτωση, είναι τα αντισυλληπτικά χάπια, σκευάσματα προγεσταγόνων, δαναζόλη, γεστρινόνη, αναστολείς της αρωματάσης και οι αγωνιστές του εκλυτικού παράγοντα των γοναδοτροπινών (GnRHagonists). Οι τελευταίοι προκαλούν μία παροδική φαρμακευτική εμμηνόπαυση, δεν μπορούν ωστόσο να δοθούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα, γιατί υπάρχει κίνδυνος οστεοπόρωσης.

Η ενδομητρίωση είναι μία σύνθετη νόσος με ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων, που μπορεί να μην δημιουργήσει ποτέ πρόβλημα, αλλά μπορεί να προκαλεί έντονο πόνο μειώνοντας την ποιότητα ζωής της γυναίκας και βέβαια υπογονιμότητα. Η αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης απαιτεί συγκεκριμένη στρατηγική. Θεμελιώδους σημασίας είναι η αρχική χειρουργική λαπαροσκοπική επέμβαση, ώστε να γίνει σωστός χειρουργικός καθαρισμός και να υπάρχει εικόνα πάνω στην οποία θα βασιστεί η στρατηγική για την μελλοντική αντιμετώπιση και λήψη αποφάσεων.

Κάθε περίπτωση είναι μοναδική και η θεραπεία πρέπει να εξατομικεύεται ανάλογα με τα συμπτώματα και τις επιθυμίες κάθε γυναίκας. Η σύγχρονη θεραπευτική προσέγγιση της ενδομητρίωσης έχει στόχο τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας ζωής κάθε γυναίκας και τα αποτελέσματα είναι συχνά θεαματικά.

Αφαίρεση ενδομητρίωσης

Η αφαίρεση της ενδομητρίωσης πρέπει να γίνεται λαπαροσκοπικά σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις. Ο βασικός λόγος είναι ότι η εικόνα μέσω του λαπαροσκοπίου είναι εξαιρετικά ευκρινής και επιτρέπει τη διερεύνηση όλων των εστιών ενδομητρίωσης, καθώς η νόσος είναι συχνά πολυεστιακή.

Η άριστη εικόνα και οι χειρισμοί ακριβείας που γίνονται λαπαροσκοπικά, επιτρέπουν στο χειρουργό να εξαιρέσει το μέγιστο δυνατό της νόσου με τη μεγαλύτερη δυνατή ασφάλεια και να διατηρήσει ιστούς, όπως νευρικά πλέγματα, χρήσιμα στη λειτουργία της ουροδόχου κύστης και του εντέρου.

Ακόμα και σε πολύ μικρού βαθμού ενδομητρίωση, η αφαίρεση οδηγεί σε ύφεση του πόνου που αυτή προκαλεί και σε βελτίωση της γονιμότητας. Έτσι, η μοναδική ουσιαστική θεραπεία της ενδομητρίωσης είναι η χειρουργική λαπαροσκοπική αφαίρεσή της.