Θυρεοειδής & εγκυμοσύνη

Αριστείδης Χ. Κερασώτης
Διευθυντής Τμήματος Ενδοκρινολογίας - Διαβήτη & Οστεοπόρωσης, ΙΑΣΩ

Ο θυρεοειδής αδένας βρίσκεται στη βάση του λαιμού και παράγει την ορμόνη θυροξίνη, η οποία επιδρά και επηρεάζει σχεδόν όλα τα όργανα. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η ομαλή λειτουργία του είναι απαραίτητη για την φυσιολογική ανάπτυξη του νευρικού συστήματος του εμβρύου και, σε ακραίες περιπτώσεις, και για την ίδια την επιβίωσή του.

Από τις πολλές παθήσεις του θυρεοειδούς που υφίστανται, οι συχνότερες είναι ο υποθυρεοειδισμός, ο υπερθυρεοειδισμός και ο καρκίνος.

Ο υποθυρεοειδισμός είναι κατάσταση ευρέως διαδεδομένη στον ελληνικό πληθυσμό. Συνδέεται με λειτουργία μικρότερη από το φυσιολογικό (υπολειτουργία), με αποτέλεσμα την παραγωγή ορμόνης λιγότερης απ’ όσο χρειάζεται ο οργανισμός. Συνηθέστερη αιτία είναι μία χρόνια φλεγμονή, η οποία λέγεται θυρεοειδίτιδα Hashimoto και οφείλεται σε δυσλειτουργία του ανοσολογικού συστήματος. Η αντιμετώπισή της συνίσταται στη χορήγηση θυροξίνης από το στόμα, στην κατάλληλη δοσολογία, ώστε τα επίπεδα της ορμόνης να βρίσκονται εντός φυσιολογικών ορίων.

Η αλληλεπίδραση των υπολοίπων ορμονών της εγκυμοσύνης με το θυρεοειδή είναι πολύπλοκη και συνεχώς μεταβαλλόμενη. Για το λόγο αυτό, οι εγκυμονούσες που βρίσκονται σε θεραπεία για υποθυρεοειδισμό πρέπει να κάνουν συχνές εξετάσεις αίματος, προκειμένου να ρυθμίζουν τη δοσολογία που λαμβάνουν. Ειδικότερα, κατά το πρώτο τρίμηνο (που γίνεται η οργανογένεση) κρίνεται απαραίτητη η διατήρηση των επιπέδων θυροξίνης στο αίμα στα φυσιολογικά επίπεδα, τα οποία είναι διαφορετικά από τα φυσιολογικά επίπεδα εκτός εγκυμοσύνης. Σημαντικό ρόλο στη σωστή ρύθμιση παίζει και η ορμόνη της υπόφυσης (TSH), η οποία πρέπει επίσης, να βρίσκεται εντός των φυσιολογικών ορίων (τα όρια της οποίας είναι και πάλι διαφορετικά από ότι εκτός εγκυμοσύνης). Προσοχή συνιστάται στην αποφυγή της λήψης θυροξίνης ταυτόχρονα με άλλα σκευάσματα λόγω της ανεπιθύμητης αλληλεπίδρασης (ιδίως συνιστάται η αποφυγή τουλάχιστον για 4 ώρες σκευασμάτων που περιέχουν σίδηρο).

Ο υπερθυρεοειδισμός είναι η αντίθετη κατάσταση από τον υποθυρεοειδισμό, με την παραγωγή και διατήρηση στο αίμα ποσοτήτων της ορμόνης παραπάνω από το φυσιολογικό. Τα σκευάσματα (αντιθυρεοειδικά φάρμακα) που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπισή του δεν είναι δυστυχώς αθώα στην εγκυμοσύνη, αλλά και ο ίδιος ο υπερθυρεοειδισμός προκαλεί προβλήματα. Συνεπώς, πρέπει να σταθμίζονται προσεκτικά τα υπέρ και τα κατά της χορήγησής τους ή όχι, με κύριο γνώμονα την κατά το δυνατόν αποφυγή τους. Σημαντικό ρόλο παίζει και εδώ η TSH. Στην περίπτωση που συνυπάρχει βρογχοκήλη (διόγκωση του θυρεοειδούς) με εξόφθαλμο, είναι αναγκαία η προσεκτική παρακολούθηση για το φόβο επιδείνωσης. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην αξιολόγηση των μετρήσεων των ορμονών κατά το πρώτο τρίμηνο που εμφανίζεται μία μορφή υπερθυρεοειδισμού, η οποία οφείλεται στη δράση των ορμονών της εγκυμοσύνης. Η κατάσταση αυτή είναι σχετικά αθώα, παρέρχεται μετά το πρώτο τρίμηνο και συνήθως δεν χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή. Και εδώ, όπως και στον υποθυρεοειδισμό, είναι αναγκαία η τακτική μέτρηση των θυρεοειδικών ορμονών και της TSH, έχοντας υπόψη ότι η φυσική πορεία της νόσου είναι η παροδική και προοδευτική ύφεσή της στο δεύτερο και τρίτο τρίμηνο (με επακόλουθο την αντίστοιχη μείωση και ίσως τη διακοπή χορήγησης των σκευασμάτων). Τέλος, αναμένεται υποτροπή και επιδείνωση της νόσου στο πρώτο εξάμηνο μετά τον τοκετό.

Ο καρκίνος του θυρεοειδούς αυξάνεται σε συχνότητα τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα στις γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας. Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων η πορεία του είναι καλοήθης, με την έννοια ότι η μακροχρόνια επιβίωση είναι περίπου ίδια με του υπολοίπου πληθυσμού. Άρα, η εγκυμοσύνη είναι επιθυμητή, με μόνο περιορισμό την αποφυγή της για μερικούς μήνες μετά από τη λήψη, για θεραπευτικούς λόγους, ραδιενεργού ιωδίου. Κατά τα άλλα, η πορεία της εγκυμοσύνης στην προκειμένη περίπτωση είναι ίδια με εκείνη του υποθυρεοειδισμού.

Ο θηλασμός επιτρέπεται και συνιστάται σε όλες τις περιπτώσεις. Η χορήγηση θυροξίνης θεωρείται ασφαλής, ενώ αντιθέτως η αυθαίρετη διακοπή της ενέχει τον κίνδυνο επιδείνωσης του υποθυρεοειδισμού με απρόοπτες συνέπειες. Στην περίπτωση του υπερθυρεοειδισμού ισχύουν οι ίδιοι περιορισμοί σχετικά με τα φάρμακα που ισχύουν και στην εγκυμοσύνη.

Οι θυρεοειδοπάθειες γενικώς είναι συχνή πάθηση στο γυναικείο πληθυσμό με αυξανόμενη συχνότητα. Εάν μία γυναίκα έχει γνωστή θυρεοειδοπάθεια πριν από την εγκυμοσύνη, θα πρέπει άμεσα με την διαπίστωση της να προβεί σε εργαστηριακό έλεγχο για τη ρύθμιση της θεραπείας της. Ο εργαστηριακός έλεγχος θεωρείται επιθυμητός και στην περίπτωση που δεν υπάρχει μεν γνωστή θυρεοειδοπάθεια, αλλά υπάρχει πάθηση του θυρεοειδούς στο κοντινό συγγενικό περιβάλλον (ιδίως στην μητέρα ή στην αδελφή). Το τελευταίο ισχύει διότι στην θυρεοειδίτιδα Hashimoto υπάρχει συχνότατα οικογενής συσχέτιση.

Με βάση όλα τα παραπάνω, συμπεραίνεται ότι η πρόγνωση γέννησης φυσιολογικού νεογνού από εγκυμονούσα με θυρεοειδοπάθεια είναι άριστη, με την προϋπόθεση ότι κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης διασφαλίζεται η διατήρηση των θυρεοειδικών ορμονών και της TSH στα φυσιολογικά, για την εγκυμοσύνη, επίπεδα. Ιδανικά, η κατάσταση του ευθυρεοειδισμού (φυσιολογικής στάθμης των θυρεοειδικών ορμονών) πρέπει να έχει επιτευχθεί πριν από την επιδίωξη της εγκυμοσύνης. Χρέος, λοιπόν, των γυναικών αυτών είναι να συμβουλεύονται πριν από την αρχή και σε όλη τη διάρκεια της εγκυμοσύνης το γιατρό τους και να μην αφήνουν στην τύχη την κατάσταση του θυρεοειδούς τους.

Η πρόγνωση γέννησης φυσιολογικού νεογνού από εγκυμονούσα με θυρεοειδοπάθεια είναι άριστη, με την προϋπόθεση ότι διασφαλίζεται η διατήρηση των θυρεοειδικών ορμονών και της TSH στα φυσιολογικά, για την εγκυμοσύνη, επίπεδα.