Υγρό στα αυτιά

Μαριάννα Καρέλα
MSc, MRCS(Ed), DOHNS, Ωτορινολαρυγγολόγος, Χειρουργός Κεφαλής και Τραχήλου Παιδο-ωτορινολαρυγγολόγος
Συνεργάτης ΙΑΣΩ Παίδων - ΙΑΣΩ General

Τι πρέπει να γνωρίζουμε για τη διάγνωση και την αντιμετώπιση του στα αυτιά των παιδιών

Το υγρό στα αυτιά είναι μια πάθηση πολύ συχνή στα παιδιά της προσχολικής ηλικίας, με αποτέλεσμα μια μικρού ως μέτριου βαθμού παροδική απώλεια ακοής. Ας δούμε τι το προκαλεί, ποια είναι τα συμπτώματα και πώς αντιμετωπίζεται.

Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ευτυχώς, το υγρό στα αυτιά υποχωρεί χωρίς επιπλοκές. Παρόλα αυτά, η παραμονή του στα αυτιά για μεγάλα χρονικά διαστήματα είναι ύπουλη, γιατί σχετίζεται με διαταραχές λόγου και μαθησιακές δυσκολίες στη μετέπειτα σχολική ζωή. Είναι, λοιπόν, απαραίτητη η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισή του.

Πώς είναι η ανατομία του αυτιού και πώς ακούμε;

Το ανθρώπινο αυτί χωρίζεται σε τρία μέρη: στο έξω, το μέσο και το έσω αυτί. Ο ήχος μεταδίδεται με τη μορφή κύματος. Τα ηχητικά κύματα προσλαμβάνονται από το έξω αυτί, φτάνουν στο τύμπανο, το χτυπούν και το κάνουν να δονείται. Πίσω από το τύμπανο βρίσκονται τρία μικροσκοπικά οστά (οστάρια). Όταν το τύμπανο δονείται, η δόνηση μεταδίδεται στα οστάρια του μέσου ωτός και μέσω αυτών στον κοχλία του έσω αυτιού. Ο κοχλίας μετατρέπει τις δονήσεις σε ηλεκρικά σήματα, που με το νεύρο της ακοής στέλνονται στον εγκέφαλο. Ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται αυτά τα ηλεκτρικά σήματα σαν τον ήχο που τα προκάλεσαν. Το μέσο αυτί, πίσω από το τύμπανο, είναι γεμάτο με αέρα και αερίζεται από τη μύτη όπου επικοινωνεί στο πίσω μέρος της με ένα λεπτό σωληνάκι, την ευσταχιανή σάλπιγγα.

Τί είναι το υγρό στα αυτιά;

Υγρό στα αυτιά (εκκριτική ωτίτιδα ή καταρροϊκή ωτίτιδα), σημαίνει ότι το μέσο αυτί γεμίζει με υγρό αντί με αέρα. Το υγρό αυτό συνήθως είναι παχύρευστο σαν βλέννη (glue ear) και μειώνει τις δονήσεις του τυμπάνου και των οσταρίων που προκαλεί ο ήχος. Έτσι, ο κοχλίας παράγει χαμηλότερης έντασης ηλεκρικά σήματα και ο εγκέφαλος αντίστοιχα αντιλαμβάνεται ήχους χαμηλότερης έντασης (βαρηκοΐα τύπου αγωγιμότητας).

Τί προκαλεί το υγρό στα αυτιά;

Ο μηχανισμός δεν είναι πλήρως γνωστός. Η πιθανότερη αιτία είναι η δυσλειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγας. Μπορεί να οφείλεται σε ανατομικά αίτια (στενή σάλπιγγα), σε απόφραξη (κρεατάκια στη μύτη), σε φλεγμονή (πολλές αναπνευστικές ιώσεις) ή σε συνδυασμό των ανωτέρω. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο αέρας στο μέσο αυτί διαφεύγει στα περιβάλλοντα κύτταρα και η αρνητική πίεση που δημιουργείται προκαλεί το υγρό να βγει από τα κύτταρα και να αντικαταστήσει τον αέρα.

Πόσο συχνό είναι το υγρό στα αυτιά;

Είναι πολύ συχνό στα παιδιά, αφού σε ποσοστό 80%, μέχρι την ηλικία των δέκα ετών παρουσιάζουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο με υγρό στα αυτιά. Πιο συχνά κάνουν υγρό παιδιά ηλικίας ενός έως έξι ετών. Τα επεισόδια μπορεί να είναι επαναλαμβανόμενα. Τα περισσότερα παιδιά ξεπερνούν το πρόβλημα μετά τα δέκα έτη. Τα μικρά παιδιά που πηγαίνουν παιδικό σταθμό ή έχουν μεγαλύτερα αδέλφια ή ζουν σε σπίτι που καπνίζουν, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να κάνουν υγρό στα αυτιά. Τα παιδιά που έχουν θηλάσει έξι μήνες έχουν λιγότερες πιθανότητες να κάνουν υγρό στα αυτιά. Το υγρό στα αυτιά συμβαίνει και στην ενήλικη ζωή.

Ποια είναι τα συμπτώματα που προκαλεί το υγρό στα αυτιά;

• Μειωμένη ακοή
  Η ακοή μειώνεται όσο το υγρό παραμένει στο μέσο αυτί. Όταν το υγρό φύγει, η ακοή αποκαθίσταται πλήρως.
• Παροδικός πόνος ή αίσθημα βάρους στο αυτί
  Ο πόνος δεν είναι χαρακτηριστικό σύμπτωμα, όμως κάποιες φορές μπορεί το παιδί να παραπονείται για ήπιο πόνο που διαρκεί λίγο. Όταν ο πόνος είναι έντονος και επίμονος, το παιδί πρέπει να ελέγχεται για οξεία μέση ωτίτιδα.
• Βουητά (εμβοές)
  Τα βουητά περιγράφονται συχνότερα από μεγαλύτερα παιδιά, γιατί δεν είναι εύκολα αντιληπτά.
• Διαταραχές ισορροπίας
  Ένα παιδί αδέξιο και επιρρεπές σε πτώσεις πέραν του φυσιολογικού για την ηλικία του, πρέπει να ελέγχεται για υγρό στα αυτιά.
• Προβλήματα συμπεριφοράς
  Εάν το παιδί δεν ακούει καλά για μεγάλο χρονικό διάστημα, λόγω παραμονής του υγρού στα αυτιά, τότε μπορεί να γίνει νευρικό και ευερέθιστο, καθώς μπορεί να μην αντιλαμβάνεται εύκολα τι συμβαίνει γύρω του και να δυσκολεύεται να συμμετέχει ενεργά σε δραστηριότητες. Μπορεί το παιδί να είναι υπερβολικά ήσυχο με προβλήματα κοινωνικοποίησης. Επίσης, έρευνες έχουν δείξει συσχέτιση του υγρού στα αυτιά με το σύνδρομο της υπερκινητικότητας και με αγχώδεις διαταραχές ή κατάθλιψη.
• Διαταραχές λόγου και μαθησιακές δυσκολίες
  Έρευνες έχουν δείξει ότι παιδιά με παρατεταμένο υγρό στα αυτιά έχουν αυξημένη πιθανότητα να παρουσιάσουν καθυστέρηση στην ομιλία, δυσκολίες στην άρθρωση και κακές σχολικές επιδόσεις, λόγω αδυναμίας συγκέντρωσης και κατανόησης συγκριτικά με τα υπόλοιπα παιδιά.

Πώς γίνεται η διάγνωση του υγρού στα αυτιά;

Οι γονείς, εφόσον έχουν κάποια υποψία ότι το παιδί δεν ακούει καλά, θα πρέπει να συμβουλευτούν έναν ωτορινολαρυγγολόγο εξειδικευμένο στα παιδιά. Ο ειδικός θα εξετάσει το παιδί και θα διενεργήσει κάποια τεστ ανάλογα με την ηλικία του. Το τυμπανόγραμμα είναι ένα τεστ που δείχνει την ύπαρξη ή μη υγρού στα αυτιά. Το ακοόγραμμα μετράει το βαθμό απώλειας ακοής και διενεργείται συνήθως σε παιδιά άνω των τεσσάρων. Η παιχνιδοακοομετρία είναι εφικτή και σε παιδιά τριών ετών.

Παιδιά με διαταραχές λόγου, προβλήματα συμπεριφοράς ή μαθησιακές δυσκολίες, πρέπει να ελέγχονται από ωτορινολαρυγγολόγο προτού προβούν σε οποιαδήποτε άλλη θεραπεία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το υγρό στα αυτιά πρέπει να αντιμετωπίζεται άμεσα.

Ποια είναι η θεραπεία του υγρού στα αυτιά;

• Απλή παρακολούθηση
  Στο 50% των περιπτώσεων, το υγρό στα αυτιά υποχωρεί μόνο του, χωρίς θεραπεία, στους τρεις μήνες από το επεισόδιο. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων υποχωρεί στο έτος. Το υγρό μπορεί αρκετά συχνά να υποτροπιάσει. Επομένως, χρήζει μακροχρόνιας παρακολούθησης από τον ωτορινολαρυγγολόγο μέχρι το παιδί να ξεπεράσει πλήρως το πρόβλημα.
• Φαρμακευτική αγωγή
  Οι θεραπείες με φάρμακα όπως αντισταμινικά, αντιβιοτικά, στεροειδή ή ομοιοπαθητικά, δεν έχουν αποδειχθεί ότι βοηθούν και δεν ενδείκνυνται, εκτός αν υπάρχουν άλλα συνοδά συμπτώματα που να δικαιολογούν τη θεραπεία.
• Θεραπεία με μπαλονάκι
  Έχει αποδειχτεί από μελέτες, ότι φυσώντας ανά τακτά χρονικά διαστήματα ένα ειδικό μπαλονάκι (Otovent balloon), σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να υποχωρήσει πιο γρήγορα το υγρό. Συστήνεται συνήθως σε μεγαλύτερα παιδιά, που είναι πιο συνεργάσιμα.
• Χειρουργική θεραπεία
  Η χειρουργική θεραπεία συστήνεται εφόσον το παιδί έχει υγρό στα αυτιά για ένα διάστημα τουλάχιστον τριών μηνών και με αποδεδειγμένη ήπια βαρηκοΐα. Το χειρουργείο είναι μία μικρή επέμβαση υπό γενική αναισθησία. Γίνεται μία μικρή τομή στο τύμπανο του ασθενούς, το υγρό αναρροφάται και τοποθετείται στο τύμπανο ένας μικροσκοπικός σωλινίσκος αερισμού. Το σωληνάκι παραμένει στο τύμπανο κατά μέσο όρο 6-12 μήνες και συνήθως βγαίνει από μόνο του, οπότε και η τομή κλείνει γρήγορα.

Συχνά συστήνεται να γίνει παράλληλα και αδενοειδεκτομή. Η επέμβαση αυτή συνιστά στην αφαίρεση των αδενοειδών εκβλαστήσεων (κρεατάκια), που βρίσκονται στο πίσω μέρος της μύτης και μπλοκάρουν συχνά την παροχέτευση του αυτιού από την ευσταχιανή σάλπιγγα.

Υγρό στα αυτιά με λίγα λόγια

• Το υγρό στα αυτιά είναι συχνό στα παιδιά
• Προκαλεί πτώση της ακοής
• Στις περισσότερες περιπτώσεις υποχωρεί χωρίς θεραπεία, μετά από λίγες βδομάδες ή μήνες
• Μπορεί να εμφανιστεί περισσότερες από μία φορές, αλλά σπάνια παραμένει μετά την ηλικία των 7-8 ετών
• Φαρμακευτική αγωγή δεν είναι συνήθως απαραίτητη, ενώ φύσημα με ένα ειδικό μπαλονάκι μπορεί να βοηθήσει σε ορισμένες περιπτώσεις, κυρίως μεγαλύτερα παιδιά
• Σε περίπτωση που το υγρό επιμένει ή δημιουργεί σοβαρές επιπλοκές, χρήζει επέμβασης που ονομάζεται μυριγγοτομή και εισαγωγής σωλινήσκων αερισμού