Ατοπική Δερματίτιδα

Παρασκευή Μαγγίνα, MD, PhD
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών
Επιστημονικός Συνεργάτης Μονάδας Αλλεργιολογίας & Κλινικής Ανοσολογίας Β’ Παιδιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Αθηνών
Παιδίατρος, Συνεργάτης ΙΑΣΩ Παίδων

Η ατοπική δερματίτιδα είναι μία δερματοπάθεια αλλεργικής αιτιολογίας. Όπως όλα τα αλλεργικά νοσήματα, χαρακτηρίζεται συχνά από κληρονομική προδιάθεση.

Είναι πολύ συχνό νόσημα στα παιδιά, προσβάλλοντας τουλάχιστον το 10% των βρεφών. Εμφανίζεται και στα δύο φύλα και συνήθως ξεκινά στις πρώτες εβδομάδες ή στους πρώτους μήνες της ζωής. Συχνά αναφέρεται και με τον όρο έκζεμα, που χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις χαρακτηριστικές βλάβες στην ανώτερη στιβάδα του δέρματος όπως ερυθρότητα, ξηρότητα και απολέπιση, αλλά και την παρουσία έντονου κνησμού. Στα βρέφη η κύρια εντόπιση είναι στις παρειές και στο τριχωτό της κεφαλής, όπου εμφανίζεται ως έντονη σμηγματορροϊκή δερματίτιδα (νινίδα). Σε πιο βαριές περιπτώσεις, σχηματίζονται φυσαλίδες και εφελκίδες που μπορεί να ορορρούν. Αν οι βλάβες επιμολυνθούν από κάποιο μικρόβιο, η κλινική εικόνα επιδεινώνεται περαιτέρω και η αντιμετώπιση είναι δυσκολότερη.

Στην παιδική ηλικία, η εντόπιση του εκζέματος αφορά κυρίως στις καμπτικές επιφάνειες των άκρων (το εσωτερικό του αγκώνα και πίσω από τα γόνατα), στους καρπούς, στον τράχηλο και στα βλέφαρα, ενώ οι βλάβες που επικρατούν είναι κυρίως ερυθρότητα, ξηρότητα, απολέπιση και μελάγχρωση, που προκαλείται από τον έντονο κνησμό.
Παράγοντες που μπορούν να επιδεινώσουν το έκζεμα περιλαμβάνουν:

• Περιβαλλοντικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένων της ζέστης, αλλεργιογόνων (σκόνη, γύρεις, μύκητες) και επαφής με ερεθιστικές ουσίες, όπως αυτές που περιέχονται σε σαπούνια, καθαριστικά και σε συνθετικά ή μάλλινα ρούχα.
• Απλές ιογενείς λοιμώξεις, όπως το κοινό κρυολόγημα, μπορεί να οδηγήσουν σε έξαρση της ατοπικής δερματίτιδας.
• Πιο σοβαρές λοιμώξεις από βακτήρια ή από ιούς μπορεί να επιβαρύνουν το νόσημα. Βακτηριακές λοιμώξεις (κυρίως από σταφυλόκοκκο) μπορεί να επιμολύνουν τις εκζεματικές βλάβες, δίνοντας στο δέρμα μια εικόνα έντονης φλεγμονής με κιτρινωπή χροιά και πυορρούσες βλάβες. Στην περίπτωση αυτή, η χορήγηση αντιβιοτικής αγωγής είναι επιβεβλημένη. Μια σοβαρή ιογενής επιλοίμωξη του εκζέματος μπορεί να προκληθεί από τον ιο του απλού έρπητα, προκαλώντας εκτεταμένες και επώδυνες βλάβες στο δέρμα που μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο με ειδική αντιική αγωγή.
• Ξηρότητα του δέρματος από ανεπαρκή περιποίηση.
• Ψυχολογικό stress.

Η διάγνωση γίνεται βάση της κλινικής εικόνας και του ιατρικού ιστορικού και συνήθως δεν χρειάζεται εργαστηριακός έλεγχος. Αν κριθεί απαραίτητο μπορεί να γίνουν οι παρακάτω εξετάσεις:

1. Εξέταση αίματος: ο αριθμός των ηωσινοφίλων συνήθως είναι αυξημένος.
2. Δερματικές δοκιμασίες δια νυγμού (Skin Prick Tests, SPTs) και μέτρηση ολικής και ειδικής IgE στον ορό του αίματος: με τις εξετάσεις αυτές ελέγχουμε αν κάποιο τροφικό ή περιβαλλοντικό αλλεργιογόνο σχετίζεται με την αιτιολογία της ατοπικής δερματίτιδας.
3. Καλλιέργειες δερματικών βλαβών: γίνεται έλεγχος για αποικισμό από σταφυλόκοκκο, κυρίως σε ασθενείς με βαριά ατοπική δερματίτιδα και σε επιμολυσμένες βλάβες.

Δεν υπάρχει ριζική θεραπεία για την ατοπική δερματίτιδα, αλλά υπάρχουν πολλοί τρόποι ελέγχου αυτής. Η αντιμετώπιση του εκζέματος στηρίζεται στην καλή ενυδάτωση της επιδερμίδας και στην εφαρμογή τοπικά φαρμακευτικών σκευασμάτων (κορτικοστεροειδή και αναστολείς υποδοχέων καλσινευρίνης) για την αντιμετώπιση της φλεγμονής όταν αυτή είναι σε έξαρση. Πολύ μεγάλη σημασία έχουν και γενικά μέτρα πρόληψης των εξάρσεων της ατοπικής δερματίτιδας, όπως μπάνιο σε θερμοκρασία σώματος, με προσθήκη υδρόφιλου λαδιού και χρήση υποαλλεργικού σαπουνιού, καθημερινή ενυδάτωση δέρματος με υποαλλεργικό γαλάκτωμα ή κρέμα, χρήση βαμβακερών υφασμάτων, αποφυγή χημικών απορρυπαντικών και τροφών με συντηρητικά και χρωστικές. Επίσης, επί σύγχρονης παρουσίας τροφικής αλλεργίας που μπορεί να σχετίζεται με την έξαρση του εκζέματος δίνονται κατάλληλες διατροφικές οδηγίες, ενώ επί παρουσίας ευαισθητοποιήσεων σε αεροαλλεργιογόνα, λαμβάνονται μέτρα ανάλογα με τη φύση των ευαιασθητοποιήσεων αυτών.

Η εξέλιξη της ατοπικής δερματίτιδας ποικίλει. Συνήθως είναι τόσο πιο σοβαρή και επίμονη όσο πιο νωρίς εκδηλώνεται στη ζωή. Τα περισσότερα παιδιά με ατοπικό έκζεμα βελτιώνονται καθώς μεγαλώνουν (75% χωρίς βλάβες στην εφηβεία τους). Ωστόσο, πολλά παιδιά από αυτά που είχαν έκζεμα συνεχίζουν να έχουν ξηρό δέρμα και χρειάζεται να αποφεύγουν ερεθιστικά καθαριστικά, όπως σαπούνια και κοινά αφρόλουτρα. Λόγω του αλλεργικού υποκείμενου υποστρώματος, το 60% των παιδιών με ατοπική δερματίτιδα θα παρουσιάσουν και εκδηλώσεις από το αναπνευστικό (αλλεργική ρινίτιδα, άσθμα). Δυσμενή προγνωστικά σημεία που υποδηλώνουν μελλοντική επιμονή της νόσου, είναι η εμφάνιση σοβαρής μορφής εκζέματος νωρίς στη ζωή, καθώς και συνυπάρχουσες τροφικές ή/και αναπνευστικές αλλεργίες (αλλεργική ρινίτιδα ή αλλεργικό άσθμα).

Η πορεία της ατοπικής δερματίτιδας είναι δύσκολη και πολυετής, με εξάρσεις και υφέσεις. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες με την επίδραση της υπεριώδους ακτινοβολίας υπάρχει υποχώρηση της βαρύτητας, ενώ το χειμώνα έξαρση. Η σχολαστική και καθημερινή φροντίδα του δέρματος βάση των προαναφερθέντων μέτρων είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για τη διατήρηση του εκζέματος σε ύφεση.