Εποχική γρίπη 2014-2015. Τι άλλαξε φέτος;

Θεοδώτα Λιακοπούλου-Τσιτσιπή
Διευθύντρια Παιδιατρικού Τμήματος ΙΑΣΩ Παίδων

Η γρίπη είναι μεταδοτική ασθένεια που προκαλείται από τον ιό της γρίπης, ο οποίος προσβάλει το αναπνευστικό σύστημα και πολλαπλασιάζεται στο αναπνευστικό επιθήλιο. Μεταδίδεται μέσω πολύ μικρών αιωρούμενων σωματιδίων από αναπνευστικές εκκρίσεις που δημιουργούνται μετά από φτέρνισμα, βήχα και ομιλία.

Παγκοσμίως, η γρίπη προσβάλλει ετησίως το 5-10% των ενηλίκων και το 20-30% των παιδιών. Η ασθένεια οδηγεί στο νοσοκομείο και το θάνατο, άτομα που κυρίως περιλαμβάνονται στις ομάδες υψηλού κινδύνου (πολύ νεαρά άτομα, ηλικιωμένοι και χρόνιοι ασθενείς). Υπολογίζονται 3-5 εκατομμύρια σοβαρά ασθενείς και 250.000-500.000 θάνατοι το χρόνο. Για την Ευρώπη, το ECDC εκτιμά μέχρι 40,000 θανάτους ετησίως, με το 90% να είναι άτομα άνω των 65 ετών, συνήθως με υποκείμενα νοσήματα.

Επιδημιολογία

Στο βόρειο ημισφαίριο η γρίπη εμφανίζεται κάθε χρόνο κατά τη χειμερινή περίοδο. Στην Ευρώπη και στην Ελλάδα κατά το 2014-2015 καταγράφηκαν πολύ περισσότερα περιστατικά σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Οι επικρατούντες τύποι που κυκλοφορούσαν φέτος ήταν οι Α(Η1Ν1), Α(Η3Ν2) και ο Β. Ελάχιστα κρούσματα ανήκαν στον Α(Η1Ν1), ενώ στον Α(Η3Ν2) ανήκαν τα περισσότερα από τον Δεκέμβριο μέχρι τις αρχές Φεβρουαρίου. Από τις αρχές Μαρτίου επικράτησε ο τύπος Β, που κυριάρχησε στη συνέχεια. Παρόμοια τάση παρατηρήθηκε στις ΗΠΑ, τη Βόρεια Αμερική και σε ευρωπαϊκές χώρες.

Η επίπτωση της γρίπης στην υγεία των ασθενών είναι σοβαρή, ιδιαίτερα στις ευαίσθητες ηλικίες και ομάδες του πληθυσμού. Κάθε χρόνο σημειώνονται αρκετοί θάνατοι. Εφέτος, λόγω των κυκλοφορούντων ιών που δεν περιλαμβάνονταν στο εμβόλιο της γρίπης, σημειώθηκαν τα περισσότερα περιστατικά θανάτων σε άτομα άνω των 65 ετών σε 14 χώρες της ΕΕ κατά τα τελευταία χρόνια. Στις ΗΠΑ, μέχρι την 21η Μαρτίου, υπήρξαν 116 θάνατοι παιδιών. Στην Ελλάδα, μέχρι την 26η Μαρτίου, σημειώθηκαν 89 θάνατοι μεταξύ των οποίων και 5 παιδιών.

Στο Παιδιατρικό Τμήμα του ΙΑΣΩ Παίδων, από το Δεκέμβριο του 2014 μέχρι την 8η Μαρτίου 2015, νοσηλεύτηκαν 155 παιδιά, από τα οποία το ένα είχε τον τύπο Α(Η1Ν1), 98 τον τύπο Α(Η3Ν2) και 56 τον τύπο Β (Σχ.1). Ο μεγαλύτερος αριθμός παιδιών νοσηλεύτηκε τον Ιανουάριο (53%) και τα 48 από αυτά ήταν ηλικίας μικρότερης του έτους (31%) (Σχ.2). Η μέση διάρκεια νοσηλείας ήταν 4.5 ημέρες. Κύρια κλινική εκδήλωση ήταν η αναπνευστική λοίμωξη (73%), ενώ σημειώθηκαν και περιπτώσεις μυοσίτιδας, γαστρεντερίτιδας και πυρετικών σπασμών (10,9% και 8% αντίστοιχα).

Έγκαιρη διάγνωση, αντιμετώπιση & θεραπεία

Αντιιικά φάρμακα χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία και πρόληψη της γρίπης. Έγκαιρη χορήγηση μειώνει τη διάρκεια νοσηλείας και των συμπτωμάτων, τον κίνδυνο επιπλοκών (μέση ωτίτιδα σε νεαρά παιδιά, πνευμονία και αναπνευστική ανεπάρκεια) και τα περιστατικά θανάτου.

Τα κλινικά πλεονεκτήματα είναι μεγαλύτερα αν η θεραπεία αρχίσει νωρίς, μέσα στις πρώτες 48 ώρες από την έναρξη της νόσου. Η αντιιική θεραπεία συνιστάται όσο το δυνατό νωρίτερα για επιβεβαιωμένη ή υποπτευόμενη γρίπη σε άτομα που νοσηλεύονται, ασθενούν με επιπλοκές ή είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο για επιπλοκές (συστάσεις CDC).

Εμβόλια

Ο εμβολιασμός αποτελεί τον κύριο τρόπο πρόληψης. Η φετινή χρονιά σηματοδοτήθηκε από τη χαμηλή αποτελεσματικότητα του εμβολίου. Αυτό οφείλεται στην αντιγονική διαφοροποίηση του ιού της γρίπης Α(Η3Ν2). Τα πρώτα στοιχεία ήρθαν από την Αυστραλία (καλοκαίρι του 2014) και επιβεβαιώθηκαν από τις ΗΠΑ (αποτελεσματικότητα 19% έναντι συνήθους 60-65%) και την Αγγλία (3% έναντι συνήθους 50%). Συγκεκριμένα, ενώ στο εμβόλιο υπήρχε ο υποτύπος A/Texas/50/2012 (H3N2)-likevirus, ο κυκλοφορών ήταν ο A/Switzerland/9715293/2013 (H3N2)-likevirus. Ο τελευταίος αντικαθιστά τον προηγούμενο στο εμβόλιο, που θα κυκλοφορήσει στο βόρειο ημισφαίριο για την περίοδο 2015-2016, σύμφωνα με πρόσφατη απόφαση του αρμόδιου οργάνου του ΠΟΥ. Παρά τη μικρότερη αποτελεσματικότητα του εμβολίου σε τέτοιες περιπτώσεις, αυτό εξακολουθεί να προστατεύει έναντι άλλων στελεχών γρίπης που περιέχει.

Η κυκλοφορία στελεχών γρίπης τύπου Β, οδηγεί συχνά σε κυκλοφορία στελεχών διαφορετικών αυτών που περιέχονται στο τριδύναμο εμβόλιο. Η γρίπη Β τονίζεται ότι καλύπτει κάθε χρόνο σημαντικό ποσοστό του συνόλου των περιστατικών, ενώ συνδυάζεται με σημαντική θνησιμότητα. Πρόσφατα, αναπτύχθηκε νέο αδρανοποιημένο εμβόλιο κατά της γρίπης, το οποίο περιέχει ένα επί πλέον υπότυπο της γρίπης Β (τετραδύναμο). Η προσθήκη έγινε ώστε να παρέχει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Υπάρχουν δεδομένα για την αποτελεσματικότητά του σε παιδιά 3-8 ετών, ενώ διεξάγονται μελέτες και σε παιδιά 6 μηνών ως 3 χρόνων. Το τετραδύναμο εμβόλιο κυκλοφορεί στις ΗΠΑ από το 2013-2014 για όλες τις ηλικίες, ενώ κυκλοφόρησαν στην Ευρώπη ορισμένα εμβόλια (Fluenz-Tetra, Fluarix-Tetra) το 2014-2015. Στην Ελλάδα και φέτος, στο Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών, το εμβόλιο της γρίπης συστήνεται σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου, χωρίς σε αυτές να περιλαμβάνονται τα μικρά παιδιά, όπως σε άλλες χώρες.

Ωστόσο, υπολογίζεται ότι ο ετήσιος εμβολιασμός έναντι της γρίπης όλων των παιδιών 6 μηνών ως 16 ετών, θα μείωνε τη συχνότητα της γρίπης σε ολόκληρο τον πληθυσμό κατά 65-95%. Στη γρίπη συμβαίνει το παράδοξο χαμηλής εμβολιαστικής κάλυψης, παρά την ύπαρξη συστάσεων. Ο Π.Ο.Υ. και η Ε.Ε. συνιστούν την επίτευξη 75% κάλυψης των ηλικιωμένων και των ομάδων κινδύνου χωρίς να έχει επιτευχθεί μέχρι σήμερα. Στην Ευρώπη μόνο η Ολλανδία και η Αγγλία προσεγγίζουν το 75%, ενώ υπάρχουν πολλές χώρες με πολύ χαμηλά ποσοστά κάλυψης. Χαμηλά ποσοστά σημειώνονται και μεταξύ των επαγγελματιών υγείας, εγκύων και ομάδων κινδύνου στις χώρες της Ε.Ε. Δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία για την Ελλάδα.

Συμπεράσματα

Η γρίπη είναι σοβαρή ασθένεια, με τα μικρά παιδιά να αποτελούν ομάδα υψηλού κινδύνου.
Ο εμβολιασμός προσφέρει σημαντική προστασία παρά τα προβλήματα αναντιστοιχίας υποτύπων του εμβολίου και αυτών που κυκλοφορούν, όπως φέτος.
Έλλειψη δεδομένων Ελλάδας για εμβολιαστική κάλυψη.
Ανάγκη για:

1. Εκπόνηση μελετών για διαπίστωση επιπτώσεων γρίπης στη χώρα, κατάστασης εμβολιασμού και λόγων περιορισμένης κάλυψης.

2. Εκπαίδευση και ενημέρωση επαγγελματιών υγείας.

3. Ενημέρωση γονέων.

4. Χρήση σύγχρονων μεθόδων ενημέρωσης (κοινωνικά δίκτυα, smartphones).