Τροφική Αλλεργία - Μέρος Β’

Φωτεινή Σαξώνη - Παπαγεωργίου
Παιδίατρος - Αλλεργιολόγος Συνεργάτης ΙΑΣΩ Παίδων

Από την πρώτη στιγμή της ύπαρξης μας, το φαγητό αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιβίωσή μας. Ωστόσο, τώρα πια η επιβίωση συμπληρώνεται και από την απόλαυση που μας προσφέρει το φαγητό. Σύμφωνα όμως με πρόσφατες μελέτες σχεδόν 1 στα 15 παιδιά κάτω των 5 ετών και 1 στους 25 ενηλίκους παρουσιάζουν αλλεργία σε τουλάχιστον μία τροφή.

Άλλες μελέτες επισημαίνουν ότι η τροφική αλλεργία είναι σε αύξηση με όλο και περισσότερους ανθρώπους να επηρεάζονται, πράγμα που κάνει την τροφική αλλεργία πρόβλημα δημόσιας υγείας. Όταν ένα μέλος της οικογένειας πάσχει από τροφική αλλεργία, η ποιότητα ζωής ολόκληρης της οικογένειας επηρεάζεται καθώς ζουν καθημερινά με την αγωνία μήπως κάποιο από τα αγαπημένα τους πρόσωπα παρουσιάσει αναφυλαξία, μία επικίνδυνη αλλεργική αντίδραση. Tο άρθρο αναφέρεται στις αλλεργικές αντιδράσεις που προκαλούν ορισμένες τροφές, στα συμπτώματά τους, στις αιτίες τους και εξηγεί λεπτομερώς ποια είναι η διαγνωστική και θεραπευτική αντιμετώπισή τους.

Διάγνωση τροφικής αλλεργίας

Λεπτομερές ιστορικό

Ο ιατρός θα αρχίσει τη διερεύνηση για τη διάγνωση της τροφικής αλλεργίας παίρνοντας ένα λεπτομερές ιστορικό προκειμένου να διαπιστώσει αν τα αναφερόμενα συμπτώματα τα οποία προκαλούνται από αλλεργία στη συγκεκριμένη τροφή, οφείλονται σε τροφική δυσανεξία ή σε άλλο πρόβλημα υγείας. Ο ιατρός θα ακούσει το ιστορικό του ασθενή και θα του θέσει αρκετές ερωτήσεις έτσι ώστε να αποφασίσει αν τα συμπτώματα ταιριάζουν με τη διάγνωση της τροφικής αλλεργίας.

Μερικές σημαντικές ερωτήσεις:

• Πόσο σύντομα από τη στιγμή που λαμβάνεται η τροφή εμφανίζονται τα συμπτώματα;
• Οι αντιδράσεις συνδέονται πάντα με κάποια συγκεκριμένη τροφή;
• Πόση ποσότητα από την ύποπτη τροφή καταναλώθηκε πριν την αντίδραση;
• Αρρώστησε κανείς άλλος που έφαγε από την ίδια τροφή;
• Μετά την αντίδραση χορηγήθηκαν κάποια φάρμακα και πόσο βοήθησαν;

Ημερολόγιο διαιτολογίου

Μερικές φορές η διάγνωση μπορεί να είναι δύσκολη αν βασιστούμε μόνο στο ιστορικό του ασθενή. Στην περίπτωση αυτή μπορεί να γίνει λεπτομερής καταγραφή του ημερήσιου διαιτολογίου για να διαπιστωθεί κατά πόσο υπάρχει συσχέτιση με κάποια τροφή.

Διαιτολόγιο αποφυγής

Το επόμενο βήμα της διάγνωσης, που μπορεί και πρέπει να κάνει ο ιατρός, είναι το περιορισμένο διαιτολόγιο αποφυγής. Να απομακρύνει δηλαδή παροδικά την ύποπτη ή ύποπτες τροφές από το διαιτολόγιο και να τις επανεισάγει. Αυτή η διαδικασία πρέπει να γίνει κάτω από την κατεύθυνση του ιατρού.

Δερματικές δοκιμασίες νυγμού (αλλεργικά τεστ)

Εάν το ιστορικό, το ημερολόγιο διαιτολογίου ή το διαιτολόγιο αποφυγής δείχνουν πιθανότητα αλλεργίας σε κάποια συγκεκριμένη τροφή, τότε ο ιατρός θα χρησιμοποιήσει τις δερματικές δοκιμασίες νυγμού για την επιβεβαίωση της διάγνωσης.

Για τη διενέργεια της δερματικής δοκιμασίας, ο ιατρός χρησιμοποιεί ένα εργαλείο με αιχμή ή ακόμη μία βελόνα ενέσεων για να τοποθετήσει ένα απειροελάχιστο ποσό του αλλεργικού εκχυλίσματος της ύποπτης τροφής ή ακόμη και της ωμής τροφής, ακριβώς κάτω από την επιφάνεια του δέρματος στην πρόσθια επιφάνεια του αντιβραχίου ή της πλάτης. Εάν ένα άτομο είναι αλλεργικό, θα εμφανίσει οίδημα και ερυθρότητα στο σημείο του τεστ. Αυτό είναι το θετικό τεστ και σημαίνει ότι υπάρχουν μόρια της IgE, ειδικά για τη συγκεκριμένη τροφή, πάνω στα σιτευτικά κύτταρα (μαστοκύτταρα) του δέρματος στο σημείο του τεστ.

Η δερματική δοκιμασία νυγμού είναι απλή, ασφαλής και τα αποτελέσματα είναι έτοιμα μέσα σε λίγα λεπτά. Χρειάζεται όμως προσοχή στην ερμηνεία αυτών των δοκιμασιών. Είναι δυνατόν να έχει κανείς θετικό τεστ σε κάποια τροφή χωρίς να κάνει αλλεργική αντίδραση, δηλαδή να ανέχεται την συγκεκριμένη τροφή. Ο ιατρός συχνά κάνει τη διάγνωση της τροφικής αλλεργίας όταν ένα άτομο έχει και τα δύο: δηλαδή θετικό τεστ σε μια τροφή και ιστορικό αντίδρασης στην ίδια.

Αιματολογικές εξετάσεις

Αντί για τα δερματικά τεστ νυγμού, ο ιατρός μπορεί να πάρει δείγμα αίματος για μέτρηση των επιπέδων του ειδικού για την ύποπτη τροφή IgE αντισώματος. Όπως και με τα δερματικά τεστ, το θετικό τεστ στο αίμα δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το άτομο έχει και αλλεργία στη συγκεκριμένη τροφή. Ο ιατρός, πρέπει να συνδυάσει αυτά τα αποτελέσματα με την πληροφορία από το ιστορικό της αντίδρασης στις τροφές, για να κάνει την ακριβή διάγνωση της τροφικής αλλεργίας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι τόσο οι δερματικές δοκιμασίες όσο και οι αιματολογικές εξετάσεις είναι δυνατόν να είναι ψευδώς αρνητικές δηλαδή να υπάρχει αλλεργία σε μία τροφή και να μην τη δείξουν. Γι’ αυτό και χρειάζεται προσεκτική αξιολόγηση των εξετάσεων αυτών που προσδιορίζουν ευαισθητοποίηση σε μία τροφή και όχι απαραίτητα κλινική αλλεργία.

Τροφική πρόκληση από το στόμα

Η τροφική πρόκληση είναι η καθοριστική μέθοδος που χρησιμοποιεί ο ιατρός για τη διάγνωση της τροφικής αλλεργίας. Η μέθοδος αυτή χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα στάδια:

• Ο ιατρός χορηγεί εξατομικευμένες δόσεις (ποσότητες) της ύποπτης τροφής.
• Αρχικά, η δόση της τροφής είναι πολύ μικρή, αλλά η ποσότητα αυξάνεται βαθμιαία κατά τη διάρκεια της πρόκλησης.
• Μετά την εκάστοτε δόση ο ασθενής παρακολουθείται προσεκτικά για τυχόν εμφάνιση αντίδρασης.

Για την αποφυγή ψευδώς θετικής αντίδρασης, λόγω άγχους του ασθενούς, συχνά οι τροφικές προκλήσεις γίνονται με διπλό ή μονό τυφλό σχήμα. Δηλαδή ούτε ο ιατρός ούτε ο ασθενής γνωρίζουν την συγκεκαλυμμένη ύποπτη τροφή που χορηγείται στη διπλή τυφλή δοκιμασία, ενώ στη μονή τυφλή ο ιατρός γνωρίζει τι χορηγείται χωρίς να γνωρίζει ο ασθενής. Συνήθως αυτή η διαδικασία είναι απαραίτητη στα μεγαλύτερα παιδιά και στους ενηλίκους. Η αντίδραση στην ύποπτη τροφή και όχι στην εικονική τροφή (placebo) επιβεβαιώνει την διάγνωση της τροφικής αλλεργίας.

Προσοχή!

Επειδή οι τροφικές προκλήσεις μπορεί να προκαλέσουν σοβαρή αλλεργική αντίδραση, θα πρέπει να γίνονται από εκπαιδευμένο ιατρό.

Πρόκειται για τροφική αλλεργία ή δυσανεξία;

Η τροφική αλλεργία μερικές φορές συγχέεται με την τροφική δυσανεξία. Οι κυριότερες μορφές της τροφικής δυσανεξίας είναι η δυσανεξία στη λακτόζη και στα πρόσθετα τροφών. Ο μηχανισμός που προκαλούνται τα συμπτώματα είναι διαφορετικός από αυτόν της τροφικής αλλεργίας.

Δυσανεξία στη λακτόζη

Θα αναφερθούμε σύντομα στη δυσανεξία της λακτόζης. Η λακτόζη είναι ένα σάκχαρο που βρίσκεται στο γάλα και στα περισσότερα γαλακτοκομικά. Η λακτάση είναι ένα ένζυμο στο βλεννογόνο του εντέρου ικανό να διασπάσει τη λακτόζη. Η δυσανεξία στη λακτόζη προκύπτει όταν δεν υπάρχει η λακτάση. Στη περίπτωση αυτή αντί το σάκχαρο λακτόζης να διασπασθεί από το ένζυμο διασπάται από τα μικρόβια του εντέρου με αποτέλεσμα να παράγονται αέρια που με τη σειρά τους προκαλούν ‘’φούσκωμα’’, κοιλιακό άλγος και μερικές φορές διάρροια. Η δυσανεξία στη λακτόζη δεν είναι συνήθης στα βρέφη και σε παιδιά κάτω των 5 ετών. Αυτό συμβαίνει γιατί τα επίπεδα της λακτάσης μειώνονται με την ηλικία και έτσι η δυσανεξία στη λακτόζη γίνεται πιο συχνή με την πάροδο της ηλικίας. Επίσης, η δυσανεξία στη λακτόζη διαφέρει ανάλογα με την φυλή και την εθνικότητα. Ο ιατρός μπορεί να χρησιμοποιήσει εργαστηριακές εξετάσεις για να διαπιστώσει κατά πόσο ο οργανισμός μπορεί να ανεχθεί τη λακτόζη.

Πρόσθετα τροφών

Ένας άλλος τύπος δυσανεξίας είναι η αντίδραση σε ορισμένες ουσίες που προστίθενται στις τροφές για να ενισχύσουν τη γεύση τους, να προσθέσουν χρώμα ή να προστατεύσουν από την ανάπτυξη μικροβίων. Πολλές τέτοιες ουσίες όπως το γλουταμικό νάτριο (monosodium glutamate, MSG) και τα θειώδη άλατα έχουν συνδεθεί με αντιδράσεις που μπορεί να μοιάζουν με τροφική αλλεργία.

Το MSG είναι ένας ενισχυτής του αρώματος και της γεύσης της τροφής. Όταν λαμβάνεται σε μεγάλη ποσότητα μπορεί να προκαλέσει τα ακόλουθα:

• ερυθρότητα προσώπου (έξαψη)
• αίσθημα ζέστης
• κεφαλαλγία
• δυσφορία στο στήθος

Αυτά τα συμπτώματα, που είναι παροδικά εμφανίζονται πολύ γρήγορα μετά τη λήψη τροφής που περιέχει μεγάλες ποσότητες MSG.

Τα θειώδη βρίσκονται στις τροφές για διάφορους λόγους:

• έχουν προστεθεί για να παρεμποδίσουν την ανάπτυξη μικροβίων ή για να αυξήσουν την "τραγανότητα" της τροφής
• υπάρχουν φυσικά στην τροφή
• έχουν παραχθεί κατά τη διαδικασία παραγωγής του κρασιού

Τα θειώδη μπορεί να προκαλέσουν κυρίως σοβαρά προβλήματα σε άτομα με άσθμα. Η περιεκτικότητα των ουσιών αυτών πρέπει να αναγράφεται στην ετικέτα.

Δυσανεξία στη γλουτένη (κοιλιοκάκη)

Η γλουτένη είναι συστατικό των σιτηρών, δημητριακών και της σίκαλης. Η δυσανεξία στη γλουτένη συνδέεται με τη κολιοκάκη, αποκαλούμενη και ως εντεροπάθεια με ευαισθησία στη γλουτένη. Αυτή η νόσος εμφανίζεται όταν το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά στη γλουτένη. Η αντίδραση αυτή δεν εμπλέκει IgE αντισώματα και, αν και περιλαμβάνεται με την ευρεία έννοια στην τροφική αλλεργία, στην καθημερινή πράξη δε θεωρείται τροφική αλλεργία.

Τροφική δηλητηρίαση

Μερικά από τα συμπτώματα της τροφικής αλλεργίας, όπως το κολικοειδές κοιλιακό άλγος, είναι συνήθη και στην τροφική δηλητηρίαση. Η τροφική δηλητηρίαση όμως προκαλείται από μικρόβια ή/και μικροβιακά προϊόντα όπως οι μικροβιακές τοξίνες που μπορεί να επιμολύνουν κρέατα και γαλακτοκομικά προϊόντα.

Ισταμινική τοξίκωση

Μερικά ψάρια, όπως ο τόνος και το σκουμπρί, αν δεν διατηρηθούν κατάλληλα στο ψυγείο και μολυνθούν με μικρόβια, μπορεί να περιέχουν πολύ υψηλά επίπεδα ισταμίνης. Το άτομο που καταναλώνει τέτοια ψάρια μπορεί να παρουσιάσει συμπτώματα όμοια με αυτά της τροφικής αλλεργίας. Όμως, η αντίδραση αυτή δεν είναι πραγματική αλλεργική αντίδραση και λέγεται ισταμινική τοξίκωση ή δηλητηρίαση στα σκρομβοειδή.

Άλλα νοσήματα

Πολλές άλλες καταστάσεις, όπως γαστρίτιδα, έλκος στομάχου, φλεγμονώδης νόσος του εντέρου μπορεί να προκαλέσουν τα ίδια συμπτώματα με την τροφική αλλεργία. Τα συμπτώματα αυτά που περιλαμβάνουν εμετό, διάρροια, κολικοειδές κοιλιακό άλγος, γίνονται συνήθως χειρότερα μετά το φαγητό.

Πρόληψη της τροφικής αλλεργίας

Προς το παρόν δεν υπάρχει ίαση για τις τροφικές αλλεργίες. Μπορεί κανείς μόνο να προλάβει την εμφάνιση των συμπτωμάτων αποφεύγοντας την αλλεργιογόνο τροφή. Μετά την ταυτοποίηση της τροφής, στην οποία ένα άτομο είναι αλλεργικό, αυτή η τροφή αφαιρείται από το διαιτολόγιο.

Προσοχή στις ετικέτες

Πάντα πρέπει να αναζητείται ο κατάλογος των συστατικών στις ετικέτες των τυποποιημένων ή προπαρασκευασμένων τροφίμων πριν την κατανάλωσή τους. Πολλά τροφικά αλλεργιογόνα όπως το γάλα, το αυγό και οι ξηροί καρποί υπάρχουν σε τυποποιημένες τροφές που λογικά δεν θα μπορούσαν να συσχετισθούν με αυτές τις τροφές. Την τελευταία πενταετία στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη οι κατασκευαστές τροφίμων υποχρεούνται διά νόμου να αναγράφουν λεπτομερώς όλα τα συστατικά των τυποποιημένων τροφίμων. Επιπλέον, προς αποφυγή κάθε παρεξήγησης, oι κατασκευαστές υποχρεούνται στην αναφορά να χρησιμοποιούν τη γνωστή και όχι τη συγκεκαλυμμένη ονομασία για τις οκτώ πιο συνήθεις αλλεργιογονικές (ή αλλεργιογόνες) τροφές – αυγό, γάλα, ξηροί καρποί, φιστίκι αράπικο, σόγια, σιτηρά, ψάρι, οστρακοειδή. Επίσης υποχρεούται η καταγραφή των συστατικών αυτών σε δερματικά προϊόντα (καλλυντικά, φάρμακα) και ζωικές τροφές.

Αυστηρή καθαριότητα

Απλά μέτρα καθαριότητας μπορούν να αφαιρέσουν τα περισσότερα αλλεργιογόνα από το περιβάλλον του ατόμου με τροφική αλλεργία. Για παράδειγμα, απλό πλύσιμο των χεριών με νερό και σαπούνι απομακρύνει αλλεργιογόνα ξηρών καρπών και το πλείστο των οικιακών καθαριστικών απομακρύνουν τα αλλεργιογόνα από την επιφάνεια της κουζίνας κ.λ.π.

Θεραπεία των συμπτωμάτων της τροφικής αλλεργίας

Τυχαία έκθεση

Το άτομο με τροφική αλλεργία, πρέπει να είναι προετοιμασμένο να αντιμετωπίσει την μη αναμενόμενη έκθεση. Θα πρέπει να έχει από τον ιατρό του ένα σχέδιο για την αντιμετώπιση μιας τυχαίας έκθεσης στην αλλεργιογόνο τροφή. Θα πρέπει για παράδειγμα να είναι εφοδιασμένος με αυτοενιέμενη ένεση αδρεναλίνης και να έχει την ετοιμότητα επικοινωνίας με ιατρική βοήθεια.

Ήπια συμπτώματα

Ο ιατρός θα καθορίσει ποια φάρμακα μπορούν να ανακουφίσουν τα ήπια συμπτώματα της τροφικής αλλεργίας, τα οποία δεν είναι μέρος μιας συστηματικής αναφυλακικής αντίδρασης. Όμως θα πρέπει να επισημανθεί ότι είναι πολύ δύσκολο να γνωρίζει κανείς ποιες αντιδράσεις είναι ήπιες και ποιες μπορεί να οδηγήσουν στην αναφυλαξία. Η πρόληψη και η ετοιμότητα είναι τα πιο σημαντικά μέτρα για την επιτυχή αντιμετώπιση της τροφικής αλλεργίας, όπως τονίζεται και σε ένα σύντομο πρακτικό οδηγό χειρισμού της τροφικής αλλεργίας, διαθέσιμο στο διαδίκτυο (www.kidswithfoodallergies.org).

Τροφική αλλεργία: Εγκυμοσύνη, μητρικός θηλασμός και εισαγωγή στερεών τροφών στο βρέφος

Προς το παρόν, η επιστήμη δεν είναι απόλυτα ξεκάθαρη στο πώς ο ιατρός πρέπει να συμβουλεύει την έγκυο γυναίκα, την θηλάζουσα μητέρα ή τη μητέρα βρεφών με αυξημένο κίνδυνο στην ανάπτυξη αλλεργίας για να προλάβουν την εμφάνιση τροφικής αλλεργίας.

Γενικά όμως αυτά που οι ειδικοί προτείνουν αυτή τη στιγμή είναι τα ακόλουθα:

Εγκυμοσύνη

• Η έγκυος γυναίκα θα πρέπει να έχει ισορροπημένο διαιτολόγιο
• Εάν είναι αλλεργική σε κάποια τροφή, πρέπει να την αποφύγει
• Εάν δεν είναι αλλεργική σε καμία τροφή, όπως αυγό, ξηροί καρποί, ψάρι, γάλα (όλες πολύ αλλεργιογονικές (ή αλλεργιογόνες) τροφές), δεν θα πρέπει να τις αποφύγει κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, γιατί δεν υπάρχει σαφής ένδειξη ότι η αποφυγή τους θα προλάβει την ανάπτυξη αλλεργίας στο βρέφος.

Μητρικός θηλασμός

• Οι ειδικοί συνιστούν αποκλειστικά μητρικό θηλασμό τους πρώτους 4 μήνες ζωής, καθώς το μητρικό γάλα παρέχει πολλαπλά οφέλη.
• Οι μητέρες που θηλάζουν δεν χρειάζεται να αποφεύγουν τροφές που θεωρούνται αλλεργιογονικές (ή αλλεργιογόνες), εφόσον δεν έχει αποδειχθεί ότι η αποφυγή τους θα προλάβει την ανάπτυξη τροφικής αλλεργίας στο βρέφος τους.

Εισαγωγή στερεών τροφών στο βρέφος

• Οι ειδικοί συνιστούν να μην προστεθούν στερεές τροφές στο διαιτολόγιο του βρέφους μέχρι τον 4ο έως και τον 6ο μήνα ζωής.
• Μέχρι τώρα δεν υπάρχουν ενδείξεις που υποστηρίζουν την καθυστέρηση της εισαγωγής των τροφών πέραν από τον 4ο έως τον 6ο μήνα ακόμη και αυτών με αυξημένη αλλεργιογονικότητα (αυγό, γάλα, ξηροί καρποί, ψάρι). Η καθυστέρηση εισαγωγής των στερεών τροφών δε φαίνεται να προλαμβάνει μελλοντικά την ανάπτυξη αλλεργίας στα βρέφη.