Τροφική Αλλεργία - Μέρος Α’

Φωτεινή Σαξώνη - Παπαγεωργίου
Παιδίατρος - Αλλεργιολόγος Συνεργάτης ΙΑΣΩ Παίδων

Όλοι μας τρώμε να επιβιώσουμε και οι περισσότεροι από εμάς χαιρόμαστε το φαγητό. Όμως πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι σχεδόν 1 στα 15 παιδιά κάτω των 5 ετών και 1 στους 25 ενηλίκους παρουσιάζουν αλλεργία σε τουλάχιστον μία τροφή.

Επιπλέον άλλες μελέτες επισημαίνουν ότι η τροφική αλλεργία είναι σε αύξηση με όλο και περισσότερους ανθρώπους να επηρεάζονται, πράγμα που κάνει την τροφική αλλεργία πρόβλημα δημόσιας υγείας. Όταν ένα μέλος της οικογένειας πάσχει από τροφική αλλεργία, η ποιότητα ολόκληρης της οικογένειας επηρεάζεται εφόσον ζουν καθημερινά με την αγωνία μήπως κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο παρουσιάσει αναφυλαξία, μία επικίνδυνη αλλεργική αντίδραση. Αυτό το άρθρο αναφέρεται στις αλλεργικές αντιδράσεις στις τροφές, τα συμπτώματά τους τις αιτίες τους και εξηγεί πολύ αδρά ποιά είναι η διαγνωστική και θεραπευτική αντιμετώπισή τους.

Τι είναι η τροφική αλλεργία;

Η τροφική αλλεργία είναι η υπερβολική αντίδραση σε μία ή περισσότερες τροφές προκαλούμενη από το ανοσολογικό σύστημα του σώματος. Υπάρχουν πολλοί τύποι ανοσολογικών αντιδράσεων στις τροφές. Το άρθρο αυτό θα επικεντρωθεί σε ένα μόνο τύπο τροφικής αλλεργίας κατά τον οποίο το σώμα παράγει ένα συγκεκριμένο τύπο αντισώματος που ονομάζεται ανοσοσφαιρίνη Ε (Immunoglobulin E, IgE). Η δέσμευση της IgE με ειδικά μόρια παρόντα στην τροφή διεγείρει την ανοσολογική αντίδραση. Η αντίδραση μπορεί να είναι ήπια ή σε ορισμένες περιπτώσεις να είναι σοβαρή, ακόμη και απειλητική για τη ζωή, γνωστή ως αναφυλαξία. Μερικές φορές η αντίδραση σε κάποια τροφή δεν είναι αλλεργία αλλά ένας άλλος τύπος αντίδρασης που λέγεται δυσανεξία, στην οποία θα αναφερθούμε αργότερα.

Τι είναι η αλλεργική αντίδραση στις τροφές;

Η τροφική αλλεργία συμβαίνει όταν το ανοσοποιητικό σύστημα αντιμετωπίζει μία αβλαβή τροφή σαν να ήταν απειλή. Τη πρώτη φορά που ένα άτομο, αλλεργικό σε μία τροφή, εκτίθεται στη συγκεκριμένη τροφή, δεν εμφανίζονται συμπτώματα. Όμως αυτή η πρώτη έκθεση προετοιμάζει το σώμα να αντιδράσει στην επόμενη επαφή με την τροφή αυτή. Δηλαδή όταν το άτομο ξαναφάει την τροφή αυτή, αλλεργική αντίδραση μπορεί να εμφανισθεί.

Τι εννοούμε πρώτη έκθεση σε μία τροφή;

Συνήθως, ο τρόπος που για πρώτη φορά εκτίθεται σε μία τροφή ένα άτομο είναι όταν την φάει. Όμως μερικές φορές η πρώτη έκθεση ή η επόμενη έκθεση μπορεί να συμβούν χωρίς να το γνωρίζουμε. Έτσι ένα άτομο που παρουσιάζει αναφυλαξία με τη πρώτη λήψη κάποιας τροφής π.χ. ξηρό καρπό, ψάρι είναι δυνατόν να έχει προηγουμένως:

• ακουμπήσει ή πιάσει αυτή τη τροφή.
• χρησιμοποιήσει δερματικές κρέμες που περιέχουν αυτή την ουσία.
• εισπνεύσει την οικιακή σκόνη που περιέχει σκόνη (σωματίδια) αυτών των τροφών ή να βρίσκεται πλησίον άλλων ατόμων που καταναλώνουν τη συγκεκριμένη τροφή.

Μηχανισμός αλλεργικής αντίδρασης

(πώς δημιουργείται η αλλεργική αντίδραση;)

Η αλλεργική αντίδραση στις τροφές είναι διεργασία 2 φάσεων.

Φάση 1η

Τη πρώτη φορά που το άτομο εκτίθεται στο τροφικό αλλεργιογόνο, το ανοσοποιητικό σύστημα αντιδρά σαν να ήταν βλαβερή η τροφή και παράγει ειδικά IgE αντισώματα σ’αυτό το αλλεργιογόνο. Τα αντισώματα κυκλοφορούν μέσω του αίματος και προσκολλώνται στα σιτευτικά (μαστοκύτταρα) και βασεόφιλα. Τα σιτευτικά κύτταρα βρίσκονται σ’ όλους τους ιστούς τού σώματος, ιδιαίτερα στις περιοχές του σώματος τυπικές των αλλεργικών εκδηλώσεων, όπως μύτη, φάρυγγας, λάρυγγας, πνεύμονες, δέρμα και γαστρεντερικό σύστημα. Τα βασεόφιλα βρίσκονται στο αίμα και επίσης σε ιστούς που ήδη βρίσκονται σε αλλεργική φλεγμονή.

Φάση 2η

Την επομένη φορά που το άτομο εκτίθεται στο ίδιο τροφικό αλλεργιογόνο, αυτό συνδέεται με τα IgE αντισώματα που είναι προσκολλημένα στα σιτευτικά και βασεόφιλα κύτταρα. Αυτή η σύνδεση προκαλεί την μαζική απελευθέρωση ισχυρών χημικών ουσιών, όπως η ισταμίνη και άλλες, που βρίσκονται αποθηκευμένες στα σιτευτικά και βασεόφιλα κύτταρα. Ανάλογα με το όργανο του σώματος στον οποίο ελευθερώνονται αυτές οι χημικές ουσίες εκδηλώνονται και τα διάφορα συμπτώματα της τροφικής αλλεργίας. Τα συμπτώματα αυτά ποικίλουν από πολύ ήπια έως πού σοβαρά. Η σοβαρή αλλεργική αντίδραση μπορεί να περιλάβει και τη δυνητικά απειλητική για τη ζωή αντίδραση που λέγεται αναφυλαξία. Γενικά, ένα άτομο είναι σε μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανίσει τροφική αλλεργία αν προέρχεται από οικογένεια με πολλές αλλεργίες, όχι απαραίτητα τροφικές αλλά και άλλα αλλεργικά νοσήματα όπως άσθμα, ρινίτιδα ή έκζεμα (ατοπική δερματίτιδα). Εάν και οι δύο γονείς έχουν αλλεργική νόσο υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα για το άτομο αυτό να αναπτύξει τροφική αλλεργία σε σύγκριση με κάποιον που έχει μόνο ένα ή κανένα από τους γονείς του με αλλεργίες.

Η αλλεργική αντίδραση σε μία τροφή εκδηλώνεται συνήθως μέσα σε λίγα λεπτά έως και αρκετές ώρες από την έκθεση στη συγκεκριμένη τροφή. Τόσο η διαδικασία της λήψης και πέψης της υπεύθυνης τροφής όσο και η ενόπιση των σιτευτικών κυττάρων επηρεάζουν το χρόνο εμφάνισης και την εντόπιση της αντίδρασης.

Συμπτώματα τροφικής αλλεργίας

Εάν ένα άτομο είναι αλλεργικό σε κάποια τροφή, μπορεί να παρουσιάσει όλα ή μερικά από τα ακόλουθα συμπτώματα:

• φαγούρα στο στόμα
• οίδημα χειλιών και γλώσσας
• γαστρεντερικά συμπτώματα, όπως έμετος, διάρροια, κολικοειδές κοιλιακό άλγος
• κνιδωτικό εξάνθημα (πετάλες)
• επιδείνωση του εκζέματος (ατοπική δερματίτιδα)
• σφίξιμο στο λαιμό ή δυσκολία στη αναπνοή
• πτώση πιέσεως

Στοματοφαρυγγικό αλλεργικό σύνδρομο

Το στοματοφαρυγγικό αλλεργικό σύνδρομο είναι η αλλεργία σε μερικά φρούτα και λαχανικά, όπως μήλο, κεράσι, σέλινο, ακτινίδιο, ντομάτα και πράσινη πιπεριά. Το σύνδρομο αυτό παρατηρείται κυρίως σε μεγαλύτερα παιδιά, εφήβους και ενηλίκους με εποχική ρινοεπιπεφυκίτιδα λόγω αλλεργίας στις γύρεις. Η λήψη των ωμών τροφών προκαλεί κνησμό, αίσθημα μουδιάσματος στο στόμα, χείλη και φάρυγγα. Μπορεί επίσης να προκαλέσει οίδημα χειλιών, γλώσσας, λαιμού, δακρύρροια, κνησμό ματιών, ρινική καταρροή και φτάρνισμα. Ακόμη και ο χειρισμός των ωμών αυτών φρούτων και λαχανικών μπορεί να προκαλέσει εξάνθημα, κνησμό ή οίδημα των περιοχών του δέρματος που έρχονται σε επαφή με τους χυμούς τους. Επειδή το μαγείρεμα ή άλλη επεξεργασία αυτών των φρούτων και λαχανικών καταστρέφει τις αλλεργιογόνες πρωτεΐνες που προκαλούν το στοματοφαρυγγικό σύνδρομο, τα συμπτώματα αυτά δεν εμφανίζονται με μαγειρεμένα ή ψημένα φρούτα/λαχανικά.

Τροφική αλλεργία μετά φυσική άσκηση

Η τροφική αλλεργία μετά φυσική άσκηση είναι μία κατάσταση που χρειάζεται κάτι περισσότερο από τη λήψη της αλλεργιογόνου τροφής για να εκδηλωθούν τα συμπτώματα. Αυτός ο τύπος της αντίδρασης συμβαίνει μόνο όταν το αλλεργικό άτομο καταναλώσει την υπεύθυνη τροφή πριν από την άσκηση. Καθώς η άσκηση προχωρεί και η θερμοκρασία του σώματος αυξάνει μπορεί να αρχίσει να εμφανίζεται βαθμιαία:

• κνησμός και ζάλη
• κνιδωτικό εξάνθημα
• αναφυλαξία

Μερικά άτομα παρουσιάζουν αυτή την αντίδραση με πολλές τροφές και άλλα μετά λήψη σε συνδυασμό με την άσκηση μόνο μιας συγκεκριμένης τροφής. Η αντιμετώπιση αυτού του τύπου τροφικής αλλεργίας είναι σχετικά απλή. Αποφυγή λήψης της υπεύθυνης τροφής για περίπου 3 ώρες πριν την άσκηση. Τα σιτηρά, οστρακοειδή, ντομάτα, τυρί, σέλινο και στους ενηλίκους το αλκοόλ είναι οι πιο συνήθεις τροφές που προκαλούν τροφική αλλεργία μετά φυσική άσκηση.

Τι είναι η αναφυλαξία;

Εάν ένα άτομο έχει τροφική αλλεργία, υπάρχει πιθανότητα να παρουσιάσει τη σοβαρότερη μορφή αλλεργικής αντίδρασης γνωστής ως αναφυλαξία. Η αναφυλαξία συνήθως αρχίζει απότομα και μπορεί να απειλήσει τη ζωή αν δεν αντιμετωπισθεί αμέσως. Η αναφυλαξία περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα συμπτωμάτων που μπορεί να εμφανισθούν σε πολλούς συνδυασμούς. Αν και συνήθως τα συμπτώματα δεν είναι απειλητικά για τη ζωή, τα πιο σοβαρά περιορίζουν την αναπνοή και την κυκλοφορία του αίματος και γίνονται επικίνδυνα.

Πολλαπλά μέρη του σώματος μπορεί να επηρεασθούν:

Δέρμα: κνησμός, κνίδωση (πετάλες), ερυθρότητα, οίδημα

Μύτη: πταρμοί, ρινική καταρροή, ρινική συμφόρηση

Στόμα: κνησμός, οίδημα χειλέων ή/και γλώσσας

Λαιμός: κνησμός, σφίξιμο, δυσκολία στη κατάποση, βραχνάδα

Στήθος: δύσπνοια, βήχας, σφύριγμα, πόνος, σφίξιμο

Καρδιά: αδύναμος σφυγμός, ατονία, λιποθυμική τάση (απώλεια αισθήσεων), καταπληξία (shock)

Γαστρεντερικός σωλήνας: εμετός, διάρροια, κολικοί

Νευρικό σύστημα: ζάλη ή λιποθυμική τάση

Τα συμπτώματα μπορεί να αρχίσουν μέσα σε λίγα λεπτά έως αρκετές ώρες μετά την έκθεση στη τροφή. Μερικές φορές τα συμπτώματα μπορεί να υποχωρήσουν μόνο και μόνο να επανέλθουν 2 έως 4 ή ακόμη και 8 ώρες αργότερα. Με την πρωτοεμφάνιση των συμπτωμάτων θα πρέπει να αναζητηθεί ιατρική βοήθεια, γιατί η αναφυλαξία είναι ταχύτατα εξελισσό-

μενη σοβαρή αντίδραση και η σοβαρότητά της είναι απρόβλεπτη. Μάλιστα η σοβαρότητα της αντίδρασης σε δεδομένη στιγμή δεν μπορεί να προβλέψει τη σοβαρότητα μιας επόμενης κρίσης. Το είδος της αντίδρασης στη συγκεκριμένη τροφή εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως:

• Το βαθμό ευαισθησίας του ατόμου στη συγκεκριμένη τροφή
• Το ποσόν της τροφής που ελήφθη
• Την οδό εισαγωγής της τροφής στον οργανισμό

Η τροφική αλλεργία είναι η συχνότερη αιτία της αναφυλαξίας, αλλά και φάρμακα, δήγματα εντόμων (μέλισσα, σφήκα), λάστιχο ακόμη και φυσικά αίτια όπως το ψύχος, η άσκηση μπορούν επίσης να προκαλέσουν αναφυλακτική αντίδραση.

Συνήθεις τροφικές αλλεργίες σε βρέφη και παιδιά

Οι πιο συχνές τροφές που προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις είναι:

Στα βρέφη και παιδιά

• αυγό
• γάλα
• ξηροί καρποί
• ψάρι
• σόγια
• σιτηρά

Στους εφήβους & ενηλίκους

• οστρακοειδή
• ξηροί καρποί
• ψάρι
• φρούτα / λαχανικά

Οι τροφικές αλλεργίες γενικά αρχίζουν νωρίς στη ζωή αλλά μπορεί να εμφανισθούν σε οποιαδήποτε ηλικία. Για παράδειγμα η αλλεργία στο γάλα αγελάδος αρχίζει πολύ νωρίς ενώ η αλλεργία στη γαρίδα εμφανίζεται συνήθως αργότερα στη ζωή. Τα παιδιά συνήθως ξεπερνούν την αλλεργία στο αυγό και το γάλα, αλλά με πολλή δυσκολία την αλλεργία στους ξηρούς καρπούς. Άτομα που εμφανίζουν αλλεργία ως ενήλικες συνήθως την έχουν ισόβια. Τέλος, για τις τροφές που καταναλίσκονται καθημερινά, η πιθανότητα ανάπτυξης αλλεργίας αυξάνει. Στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, η αλλεργία στο ρύζι είναι πιο συχνή από ότι στις άλλες χώρες, ενώ στην Σουηδία η αλλεργία στο ψάρι είναι πιο συχνή σε σχέση με άλλες χώρες.

Αλλεργία στο γάλα αγελάδος στα βρέφη και παιδιά

Η αλλεργία στο γάλα αγελάδος είναι πολύ συχνή στα βρέφη και μικρά παιδιά μπορεί να εμφανισθεί μέσα σε ημέρες ή μήνες από τη γέννηση. Στα παιδιά η αλλεργία στο γάλα μπορεί να προκαλέσει κοιλιακό άλγος, κνίδωση και έκζεμα. Επειδή το κοιλιακό άλγος μπορεί να είναι και σύμπτωμα δυσανεξίας στο γάλα αγελάδος, μόνο ο ιατρός είναι ικανός να προσδιορίσει αν τα συμπτώματα του παιδιού οφείλονται σε αλλεργική αντίδραση στο γάλα ή είναι αποτέλεσμα δυσανεξίας στο γάλα. Σε άλλα βρέφη και παιδιά, η αλλεργία στο γάλα αγελάδος μπορεί να οδηγήσει σε διαφορετικά συμπτώματα όπως κολικούς, αϋπνία, ανησυχία ή / και αίμα στα κόπρανα, προβλήματα διατροφής και σπανιότερα μειωμένη ανάπτυξη. Αυτός ο τύπος της αντίδρασης στο γάλα σχετίζεται με ανοσολογικούς μηχανισμούς που είναι διαφορετικοί από το IgE αντίσωμα της αλλεργίας.