Παιδικά ατυχήματα στο σπίτι

Γιώργος Κοφίνας
Παιδοχειρουργός, Συνεργάτης ΙΑΣΩ Παίδων

Σήμερα τα ατυχήματα είναι η κυριότερη παιδική ασθένεια. Είναι η πρώτη αιτία θανάτου σε παιδιά και εφήβους στις αναπτυγμένες χώρες με ποσοστό 50% και ακολουθούν τα κακοήθη νοσήματα και οι συγγενείς ανωμαλίες.

Οι πτώσεις, οι δηλητηριάσεις, τα εγκαύματα, οι πνιγμοί και τα τροχαία ατυχήματα απειλούν την υγεία και τη ζωή των μικρών παιδιών. Και είναι ειδικά το σπίτι, ο χώρος που κατασκευάζεται με τόση φροντίδα και επιμέλεια για να είναι ασφαλής για την οικογένεια που αποδεικνύεται τελικά γεμάτος παγίδες, εξαιρετικά επικίνδυνος για τα παιδιά.

Το 60-80% των ατυχημάτων σε παιδιά κάτω των 5 χρόνων και το 35% του συνόλου των ατυχημάτων στην παιδική ηλικία συμβαίνουν μέσα στο σπίτι και στον περιβάλλοντα χώρο. Τα παιδιά έχουν αυξημένη περιέργεια που σε συνδυασμό με την άγνοια κινδύνου, την αδυναμία να κατανοήσουν τη σχέση αιτίου-αποτελέσματος, τον μειωμένο συντονισμό κινήσεων και τον αρνητισμό-εχθρότητα στις συμβουλές των γονέων τα καθιστά εξαιρετικά ευάλωτα.

Για να εκτιμήσουμε τους κινδύνους που παραμονεύουν και απειλούν το παιδί μας πρέπει να εξετάσουμε το σπίτι προσεκτικά, δωμάτιο προς δωμάτιο μπουσουλώντας και βλέποντας τον κόσμο από το ύψος του. Βάζοντας μπροστά τη φαντασία μας εκτιμούμε τι μπορεί να το προσελκύσει λαμβάνοντας υπόψη το χαρακτήρα του και το συγκεκριμένο στάδιο ψυχοσωματικής ανάπτυξης. Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι το παιδί αναπτύσσεται γρήγορα, αυτό που μέχρι χθες δεν το συγκινούσε, σήμερα το προκαλεί, αυτό που δεν έφτανε να το πιάσει μέχρι χθες, σήμερα το φτάνει.

Διάφορα αντικείμενα όπως σπίρτα, κουμπιά, βελόνες, πινέζες, ψαλίδια, σπασμένα κομμάτια παιχνιδιών, φάρμακα, αλκοολούχα ποτά, τσιγάρα, ξηροί καρποί απαγορεύεται να ξεχαστούν σε σημεία προσβάσιμα στο παιδί. Το σίδερο σιδερώματος, καλώδια, πρίζες και πολύπριζα και κάθε είδους ηλεκτρική συσκευή, διάφορα εργαλεία, σκάλες πρέπει επίσης να είναι απρόσιτα στα παιδιά.

Στην κουζίνα συγκεντρώνονται αριθμητικά οι περισσότεροι κίνδυνοι. Εγκαύματα με καυτό νερό ή λάδι, από τον ανοιχτό φούρνο ή τα μάτια της κουζίνας είναι πάρα πολύ συχνά. Οι πόρτες των ντουλαπιών και τα συρτάρια χωρίς ασφάλειες, το τραπεζομάντιλο στο τραπέζι της κουζίνας, οι πτυσσόμενες καρέκλες, τα μαγειρικά σκεύη και ειδικά τα γυάλινα και τα κεραμικά αποτελούν εστίες κινδύνου για το παιδί.

Το μπάνιο επίσης αποδεικνύεται ένας εξαιρετικά επικίνδυνος χώρος. Δεν πρέπει ποτέ να αφήνουμε εκτεθειμένα τα είδη καθαρισμού, κολόνιες, σπρέι και καλλυντικά, εντομοκτόνα και κάθε είδους χημική ουσία. Ο θερμοστάτης του θερμοσίφωνα να ρυθμίζεται στους 50 βαθμούς γιατί ένα παιδί από την ηλικία των 18 μηνών μπορεί μόνο του να ανοίξει τη βρύση. Δεν πρέπει ποτέ να αφήνουμε νερό στην μπανιέρα γιατί και σε λίγα εκατοστά μπορεί να πνιγεί ένα παιδί.

Στο παιδικό δωμάτιο όλα τα έπιπλα πρέπει αν τηρούν τους κανόνες ασφαλείας. Να μην χρησιμοποιούμε στην κούνια ταινίες, φιόγκους, κορδόνια, μαξιλάρι για παιδί κάτω του ενός έτους. Να ελέγχουμε τα παιχνίδια και να πετάμε όσα έχουν σπασμένα μέρη, να μην αφήνουμε το βρέφος ποτέ μόνο του πάνω στην αλλαξιέρα. Τα τζάμια στις μπαλκονόπορτες να είναι άθραυστα, και να φέρουν ειδικές ταινίες σήμανσης. Μπορούν επίσης να καλυφθούν με μια διαφανή μεμβράνη για να αποφύγουμε τα κοψίματα αν σπάσουν. Το ίδιο ισχύει για τους καθρέφτες και για τους πίνακες. Δεν πρέπει ποτέ να αφήνουμε το παιδί μόνο του χωρίς επιτήρηση. Όσο και να είμαστε απασχολημένοι πρέπει να ξέρουμε πού βρίσκεται και τι κάνει, με ιδιαίτερη προσοχή στο τέλος της ημέρας που είμαστε κουρασμένοι.

Πτώσεις & Τραυματισμοί

Οι πτώσεις είναι τα πιο συνηθισμένα ατυχήματα στο σπίτι που αφορούν τα παιδιά. Από την ηλικία των τριών μηνών τα βρέφη μπορούν να πέσουν από το καρότσι αν δεν είναι ασφαλισμένα, την αλλαξιέρα από την οποία θα απομακρυνθούμε έστω και για λίγα δευτερόλεπτα, από το παιδικό κρεβατάκι που έχουμε ξεχάσει να σηκώσουμε το προστατευτικό κάγκελο, από το babyrelax. Τα μεγαλύτερα παιδιά από οπουδήποτε μπορούν να σκαρφαλώσουν (την καρέκλα, το τραπέζι της κουζίνας, ένα χαμηλό ή και ψηλό έπιπλο, το υπερυψωμένο κρεβάτι της κουκέτας), να βρεθούν στο μπαλκόνι, σε μια ξεχασμένη σκάλα, να κατρακυλήσουν στις σκάλες «παραβιάζοντας» την ανοιχτή εξώπορτα.

Οι τραυματισμοί ποικίλουν σε βαρύτητα. Οι τραυματισμοί στο κεφάλι είναι οι πλέον συνήθεις και αφορούν από ένα μικρό θλαστικό τραύμα ή ένα μώλωπα, μια ρινορραγία ή μικρή αιμορραγία από το στόμα μέχρι βαριά κρανιοεγκεφαλική κάκωση με απώλεια αισθήσεων. Κακώσεις των ενδοκοιλιακών σπλάχνων (ήπαρ - σπλήνας - νεφροί), κακώσεις – κατάγματα άκρων, κάκωση αυχένα ανάλογα με το ύψος της πτώσης μπορεί επίσης να συμβούν.

Τι κάνουμε;

Καταρχήν διατηρούμε την ψυχραιμία μας για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε το παιδί. Ήδη πονάει και φοβάται και η θέα του αίματος της πληγής οπωσδήποτε το τρομάζει. Πρέπει επομένως να μην του μεταδώσουμε το δικό μας άγχος και φόβο. Να καλύψουμε την τυχόν πληγή με μια γάζα ή ένα καθαρό πανί και πιέζοντας για λίγα λεπτά η αιμορραγία συνήθως σταματάει. Πιέζοντας επίσης τα πτερύγια της μύτης για λίγα λεπτά μια απλή ρινορραγία σταματάει. Για τα τραύματα στο στόμα προσέχουμε να μην έχουν αποσπαστεί ή κινδυνεύουν να αποσπαστούν δοντάκια και δημιουργηθεί κίνδυνος εισρόφησης.

Σε περίπτωση που υποψιαζόμαστε κάκωση στο αυχένα δεν πρέπει να μετακινήσουμε το παιδί από τη θέση του ή αν αυτό πρέπει να γίνει να είμαστε ιδιαίτερα προσεχτικοί. Αν το παιδί δεν έχει τις αισθήσεις του και έχουμε κάποια εμπειρία παρέχουμε καρδιο-πνευμονική αναζωογόνηση (ΚΑΡΠΑ) και συγχρόνως καλούμε το ΕΚΑΒ.

Εγκαύματα

Στην ηλικία κάτω των 15 χρόνων συμβαίνει το 30-40% του συνόλου των εγκαυμάτων. Στην ηλικία των 2-5 χρόνων αποτελούν τα συχνότερα και σοβαρότερα ατυχήματα στο σπίτι. Από ποια ηλικία μπορεί να υποστεί ένα παιδί έγκαυμα; Από την πρώτη μέρα που θα έρθει από το μαιευτήριο στο σπίτι. Ένα καυτό μπιμπερό, το νερό του μπάνιου που δεν έχει ρυθμιστεί, το φλιτζάνι με καυτό τσάι ή καφέ που κρατούμε στο ένα χέρι και στο άλλο κρατούμε το βρέφος αγκαλιά αποτελούν ασυγχώρητους παράγοντες κινδύνου. Στην κουζίνα συμβαίνουν τα περισσότερα εγκαύματα, (80%), και ακολουθεί το μπάνιο. Τα μεγαλύτερα παιδιά κινδυνεύουν όταν παίζουν με τα σπίρτα ή βρίσκονται μόνα τους κοντά στο τζάκι.

Το έγκαυμα θεωρείται βαρύτατος τραυματισμός για το παιδί και πολλές φορές εκτός από τη βλάβη του δέρματος και των υποκείμενων ιστών συμμετέχουν και άλλα όργανα όπως οι νεφροί, οι πνεύμονες (εισπνοή τοξικών αερίων, χημικών ουσιών), το κεντρικό νευρικό σύστημα (σε μεγάλης έκτασης έγκαυμα προκαλούνται σπασμοί). Η βαρύτητα του εγκαύματος εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού (όσο πιο μικρό τόσο πιο ευαίσθητο), την ένταση του θερμικού παράγοντα, το χρόνο έκθεσης σε αυτόν και την έκταση της επιφάνειας του σώματος που περιλαμβάνει.

Στις πρώτες βοήθειες επομένως περιλαμβάνεται η άμεση απομάκρυνση του θερμικού παράγοντα, να αφαιρέσουμε δηλαδή τα ρούχα που έχουν βραχεί με καυτό υγρό και να πλύνουμε την εγκαυματική επιφάνεια με άφθονο νερό θερμοκρασίας περιβάλλοντος. Για το έγκαυμα από φωτιά η οποία πιθανόν να έχει μεταδοθεί και στα ρούχα του παιδιού σβήνουμε τη φωτιά τυλίγοντάς το με ό,τι πρόχειρο έχουμε, το απομακρύνουμε από αυτό το χώρο και αφού αφαιρέσουμε τα ρούχα (αν δεν έχουν κολλήσει πάνω του) πλένουμε επίσης με άφθονο νερό την εγκαυματική επιφάνεια.

Δηλητηριάσεις

Σε παιδιά 0 έως 14 χρόνων αποτελούν το 54,2% του συνόλου των δηλητηριάσεων. Η πιο ευαίσθητη ηλικία λόγω αυξημένης περιέργειας και άγνοιας κινδύνου είναι μεταξύ 1 και 5 χρόνων και εκεί συμβαίνει το 78,2% των δηλητηριάσεων της παιδικής ηλικίας.

Τα είδη οικιακής χρήσης, τα καλλυντικά, οι βαφές μαλλιών, οι χημικές ουσίες στις ηλικίες 0 έως 5 χρόνων ευθύνονται για το 67% των περιστατικών. Τα φάρμακα στις ηλικίες 5 έως 10 χρόνων κατέχουν το 49% των συμβάντων. Δηλητηριάσεις από γεωργικά φάρμακα στον περιβάλλοντα χώρο του σπιτιού δεν είναι πολλές είναι όμως εξαιρετικά επικίνδυνες.

Η οδός λήψης ή επίδρασης όλων αυτών των ουσιών είναι η πεπτική, η αναπνευστική, το δέρμα και τα μάτια.

Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ναυτία ή εμετός, πόνος ή κάψιμο στο στόμα, στο λαιμό, στον θώρακα ή την κοιλιά σε περίπτωση κατάποσης καυστικού υλικού και ασυνήθιστη οσμή στο στόμα. Αδιαθεσία, υπνηλία, σύγχυση ή σπασμοί και απώλεια αισθήσεων από λήψη φαρμάκων. Έχει μεγάλη σημασία επομένως - πέρα από την επιμελή και ασφαλή φύλαξη όλων αυτών των ουσιών- από τη στιγμή που γίνει το ατύχημα να εντοπίσουμε έγκαιρα το παιδί σε σχέση με το χρόνο έκθεσης στην ουσία, να διερευνήσουμε γρήγορα την ταυτότητά της (π.χ. ανοιχτό μπουκάλι με απορρυπαντικό, έλλειψη χαπιών και πόσα από το συρτάρι), να δούμε αν υπάρχουν στο στόμα του τυχόν υπολείμματα δηλητηριωδών φυτών ή μασημένου τσιγάρου και να επικοινωνήσουμε αμέσως με το κέντρο δηλητηριάσεων.

Το αν θα χορηγήσουμε εμετικό σιρόπι (σε περίπτωση λήψης από το στόμα), ενεργό άνθρακα ή οτιδήποτε άλλο (γάλα), καλό είναι αυτό να γίνει με τις οδηγίες του κέντρου δηλητηριάσεων στο οποίο θα πρέπει να δώσουμε ακριβείς πληροφορίες για την ουσία που προκάλεσε τη δηλητηρίαση και για την κατάσταση του παιδιού. Στην περίπτωση επαφής με το δέρμα επιβάλλεται η άμεση απομάκρυνση των ρούχων και το πλύσιμο με άφθονο νερό και σαπούνι. Αν συμμετέχουν τα μάτια τα πλένουμε επίσης με άφθονο νερό. Μεταφέρουμε το παιδί σε καθαρό περιβάλλον αν υπάρχουν αναθυμιάσεις. Επιβάλλεται η άμεση μεταφορά στο νοσοκομείο με το ΕΚΑΒ.

Εισρόφηση – Πνιγμονή

Μπορεί να συμβεί από την ηλικία των 6 μηνών που το βρέφος μπορεί να βρει και να πιάσει μικρά αντικείμενα και στη συνέχεια να τα βάλει στο στόμα του. Το 75% συμβαίνει στην ηλικία 1-3 χρονών με τα αγόρια να είναι πιο επιρρεπή από τα κορίτσια. Η εισρόφηση και κατ’ ακολουθία η πνιγμονή μπορεί να συμβεί από ξηρούς καρπούς, ποπ κορν, κουμπιά, χάντρες, μπαταρίες, κέρματα, πλαστικά κομματάκια παιχνιδιών, σκληρή τροφή.

Το ξένο σώμα μπορεί να σφηνωθεί στο φάρυγγα, το λάρυγγα, την τραχεία, τους βρόγχους ή να καταποθεί και να βρεθεί στον γαστρεντερικό σωλήνα. Ανάλογα αν φράσει μερικώς ή πλήρως την αναπνευστική οδό τα συμπτώματα είναι έντονος παροξυσμικός βήχας, δύσπνοια ή αδύναμος βήχας, κυάνωση και απώλεια αισθήσεων.

Αποτελεί μια επείγουσα κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει καρδιοαναπνευστική ανακοπή στα παιδιά και απαιτείται επείγουσα αντιμετώπιση.

Πρώτες βοήθειες

Αν το παιδί αναπνέει αυτόματα θα πρέπει να το ενθαρρύνουμε να βήξει. Δεν πραγματοποιούμε τυφλό σκούπισμα του στόματος και του ανωτέρου αεραγωγού καθώς το ξένο σώμα μπορεί να προωθηθεί βαθύτερα ή να προκαλέσουμε κάκωση των μαλακών μορίων.

Αν ο βήχας του παιδιού δεν είναι αποτελεσματικός, εφαρμόζουμε μέτρα που προκαλούν απότομη αύξηση της πίεσης μέσα στη θωρακική κοιλότητα.

Κρατάμε το παιδί σε πρηνή θέση και τοποθετούμε το κεφάλι χαμηλότερα από τον θώρακα. Δίνουμε 5 χτυπήματα ανάμεσα στις ωμοπλάτες και στη συνέχεια 5 θωρακικά χτυπήματα. Αν δεν έχουμε αποτέλεσμα, εφαρμόζουμε τον χειρισμό Heimleich: Στεκόμαστε πίσω από το παιδί και το αγκαλιάζουμε με τα χέρια. Το ένα χέρι σε σχήμα γροθιάς το βάζουμε ακριβώς κάτω από την ξιφοειδή απόφυση και την πιάνουμε με το άλλο χέρι.

Σε αυτήν τη θέση πιέζουμε απότομα την γροθιά προς τα μέσα και πάνω. Συνεχίζουμε τις συμπιέσεις μέχρι να βγει το ξένο σώμα. Αν το παιδί χάσει τις αισθήσεις τότε παρέχουμε καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση.

Ανοίγουμε τον αεραγωγό, δίνουμε το ‘’φιλί της ζωής’’ και κάνουμε θωρακικές συμπιέσεις με την εξής σειρά: 2 εμφυσήσεις (1-1,5 δευτερόλεπτο), 30 θωρακικές συμπιέσεις με ρυθμό 100/λεπτό, συμπληρώνοντας 4 τέτοιους κύκλους. Ελέγχουμε την αναπνοή και την κυκλοφορία και επαναλαμβάνουμε καλώντας παράλληλα το Ε.Κ.Α.Β.

Ειδικά για τα βρέφη δίνουμε 5 χτυπήματα στην πλάτη με φορά προς το κεφάλι και αφού γυρίσουμε το βρέφος σε ύπτια θέση ακολουθούν 5 θωρακικές συμπιέσεις με τα 2 δάχτυλα μας, 1 εκατοστό κάτω από τις θηλές. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται μέχρι να αποβληθεί το ξένο σώμα.

Σημείωση: Για την σωστή και πλήρη χρήση του χειρισμού Heimleich και την χορήγηση καρδιοπνευμονικής αναζωογόνησης απαιτείται γνώση και βασική εκπαίδευση μέσω σεμιναρίων.